درخشاني، بني‌صدر، خاكدان، احمدي و نشاط
5 ايراني در فهرست 500 هنرمند برتر سال 2021
پرويز براتي
بار ديگر نام پنج هنرمند ايراني در فهرست 500 هنرمند برتر سال قرار گرفت. «آرت‌پرايس» -مهم‌ترين مرجع ماركت هنر جهان- در كنار «فياك» - موسسه نمايشگاه‌هاي بين‌المللي پاريس- در گزارش تازه‌شان كه متر و معياري مهم براي تحليل و بررسي وضعيت هنر معاصر جهان، از دو بُعد اقتصادي و هنري است، اسامي 500 هنرمند برتر معاصر جهان را در سال 2021 منتشر كردند. در فهرست ۵۰۰ هنرمند برتر سال 2021، پنج هنرمند ايراني شامل رضا درخشاني در رتبه 181، علي بني‌صدر در رتبه 282، واحد خاكدان در رتبه 429، شهريار احمدي در رتبه 443 و شيرين نشاط در رتبه 461 قرار دارند. «آرت‌پرايس» به عنوان منتشركننده اين فهرست، نقشي راهبردي در ارايه بانك اطلاعات هنرمندان دنيا دارد. چيزي كه اهميت اين فهرست را نشان مي‌دهد اين است كه اين ٥٠٠ هنرمند از بين بيش از ٥٠٠ هزار هنرمند فعال در سراسر جهان انتخاب شده‌اند. اين موسسه، اطلاعات ِموردنياز براي اين رتبه‌بندي را از طريق موسسات اصلي حراج، گالري‌هاي دنيا و مجموعه‌داران تهيه مي‌كند. «آرت‌پرايس» با دسترسي به اطلاعات و تصاوير بيش از صد ميليون اثر هنري از سال ١٧٠٠ ميلادي به اين سو به تحليل‌هاي دقيق خود در عرصه هنر شهرت دارد. در صدر اين رتبه‌بندي نام اين ده هنرمند به چشم مي‌خورد: ژان ميشل باسكيه، بنكسي، يوشيتومو نارا، جورج كوندو، بيپله، لئويي، متيو وُنگ، ژو چونيا، كيت هرينگ و آدرين چيني ديده مي‌شود.براساس اين گزارش، رضا درخشاني در بين هنرمندانِ معاصر ايراني، هنرمندي است كه آثارش بيشترين فروش را در حراج‌ها داشته است. بيشترين قيمتي كه براي فروش اثري از او چكش خورده، حدود 709 هزار دلار بوده. مجموع 9 اثر فروش‌رفته از او ارزشي برابر با يك ميليون و چهارصد هزار دلار داشته است. در رتبه بعدي علي بني صدر قرار دارد كه مجموعا 2 اثر از او به مبلغ 735 هزار دلار فروخته شده و گرانبهاترين اثرش 572 هزار دلار به فروش رفته است.سومين هنرمند ايراني واحد خاكدان است كه مجموعا 2 اثر از او به مبلغ 418 هزار دلار به فروش رفته. بالاترين رقم فروش رفته براي يك اثر او 412 هزار دلار بوده است.چهارمين هنرمندِ فهرست 500 هنرمند برتر سال 2021، شهريار احمدي است كه 2 اثرِ او به قيمت 396 هزار دلار فروخته شده و گران‌ترين اثرش 389 هزار دلار بوده است. اين نكته قابل ذكر است كه در فهرست پنج هنرمند برتر ايراني، فقط شهريار احمدي ساكن ايران است و اين در حالي است كه با توجه به شرايط اخير روابط سياسي خاورميانه، سكونت در اروپا و امريكا، شرايط موفقيت در هنر بين‌المللي را بارها و بارها تسريع مي‌بخشد.چنان‌كه مي‌دانيم ارتباط نزديك با مراكز معتبر هنري دنيا و گالري‌هاي سطح بالا، در حالي اتفاق مي‌افتد كه هنرمند بتواند ارتباط فيزيكي نزديك‌تري داشته باشد. در جايگاه پنجم نيز، شيرين نشاط قرار دارد كه از جولاي 2020 تا ژوئن 2021، 23 اثر از او در حراج‌ها فروخته شده و مجموع قيمت آثارش 380 هزار دلار بوده است. بالاترين قيمت چكش‌خورده براي يك اثرش،
43 هزار دلار بوده است.شاخص قيمت آثار اين هنرمندان از حراج‌هاي لندن، پاريس و تهران به دست آمده است. حراج لندن معمولا محل خوبي براي عرضه آثار گرانبها و فروش آثار با قيمت‌هاي نجومي است. زماني نيويورك نيز فرصت خوبي به شمار مي‌آمد اما از سال٢٠١٠ نقش چندان پررنگي از اين حيث ايفا نمي‌كند. برخي هنرمندان ايراني كه در حراج تهران حضور مستمري داشته‌اند، شاخص قيمت فروش بيشتري را از آن خود كرده‌اند. حراج تهران هم اينك يكي از حراج‌هاي قدرتمند منطقه خاورميانه به حساب مي‌آيد كه هرچند بين‌المللي نيست و تنها روي هنرمندان ايراني تمركز دارد؛ با اين حال فروش‌هايش مورد استناد موسسات و مراجعي چون آرت پرايس و فياك قرار مي‌گيرد.مبناي آرت پرايس و فياك براي اين رتبه‌بندي، حجم فروش آثار هنرمندان، حدفاصل جولاي 2020 تا ژوئن 2021 بوده است و درعين‌حال بيشترين رقمِ حاصل از چكش‌خوردن آثار اين هنرمندان هم در اين رتبه‌بندي دخيل بوده است. اما در صدر فهرست ٥٠٠ هنرمند پرفروش سال 2021، براي يازدهمين سال پياپي نام چهره مشهور گرافيتي امريكا، ژان ميشل باسكيه، به چشم مي‌خورد. باسكيه با حجم كلي فروش 385 ميليون‌دلار در حراج‌هاي بين‌المللي از جولاي 2020 تا ژوئن 2021، پرفروش‌ترين هنرمند اين سال محسوب مي‌شود. گران‌ترين اثر او در حراج‌هاي جهاني به مبلغ
93 ميليون دلار به فروش رسيده است. ژان ميشل باسكيه، زاده ۲۲ دسامبر ۱۹۶۰ - درگذشته ۱۲ آگوست ۱۹۸۸ اولين نقاش امريكايي- آفريقايي‌تبار بود كه به شهرت بين‌المللي رسيد. او ابتدا به عنوان يك هنرمند گرافيتي در نيويورك و بعد در دهه ۱۹۸۰ به عنوان يك هنرمند سبك نئواكسپرسيونيسم مشهور شد. او در ۲۷ سالگي در بي‌پولي درگذشت؛ درحالي كه نقاشي‌هايش الهام‌بخش هنرمندان نوگرا بود و به قيمت‌هاي گران فروخته مي‌شد. بنا به گزارش آرت پرايس، هم‌اكنون ماركت هنر معاصر 23درصد از گردش مالي ماركت هنر جهان را دراختيار دارد. اين درحالي است كه اين درصد در سال 2000 تنها 8/2درصد بود. در واقع آغاز قرن بيست و يكم با افزايشي معنا‌دار در تقاضا براي هنر معاصر (Contemporary art) همراه بود. قيمت آثار معاصر خيلي سريع از اوايل اين قرن رو به افزايش گذاشت و گردش مالي 100 ميليون دلاري اين دسته آثار در اوايل سال 2000، به گردشي دو ميليارد دلاري در سال 2021 رسيد. ظرف بيست و يك سال، هنرمندان معاصر در راس هرم ماركت هنر قرار گرفتند و قدر و قيمتي افزون را تجربه كردند. هرچند رشد ماركت هنر معاصر مرهون درخشش چهره‌هاي محبوب هنر امريكا بود اما در اين بين توزيع وسيع ماركت هنر چين هژموني امريكا را در هنر معاصر در نورديد. نكته مهم در گردش مالي هنر معاصر در سال‌هاي 2021-2020، همزماني برپايي حراج‌هاي جهاني با پاندمي كرونا است كه نه‌تنها از اين گردش مالي نكاسته و آسيبي به آن نزده كه به آن افزوده است. در اين بين هنر خاورميانه روز به روز در حال رشد و دگرگوني است.
بين سال‌هاي ٢٠٠۶ تا ٢٠٠٨ حراج‌هاي بزرگي كه در خاورميانه برگزار شدند؛ خصوصا حراج كريستيز سال ٢٠٠۶ در دوبي، باعث شدند هنر خاورميانه و ايران بيش از گذشته به عرصه‌هاي جهاني راه پيدا كند. مجموع فروش حراج كريستيز دوبي در آوريل ٢٠٠٨ ركورد جديدي در تاريخ حراج‌هاي خاورميانه (بخش هنر مدرن و معاصر) برجاي گذاشت. هرچند بعد از بحران اقتصادي سال ٢٠٠٨ مجموع فروش آن افت كمي داشت اما درحال‌حاضر به اين سمت رفته است كه جايگاه قابل‌اتكايي براي خود دست‌وپا كند. به نظر مي‌رسد علاقه بين‌المللي به آثار هنرمندان خاورميانه و خصوصا ايراني‌ها و عرب‌ها رو به رشد است و اين موضوع خيلي مهمي است؛ چون بسياري از اين هنرمندان در دهه‌هاي گذشته فرصت ارايه آثار خود در عرصه جهاني را نداشته‌اند. قطعا در آثار هنرمندان ايراني، رگه‌هايي از كيفيت و عظمت است كه اين‌چنين موردتحسين و توجه منتقدان، كارشناسان، مجموعه‌داران و خريداران امريكا، اروپا و ساير نقاط دنيا قرار گرفته است. در 15 سال گذشته، ماركت هنر خاورميانه و شمال آفريقا شاهد يك نوزايي تمام‌عيار بوده است. ثبت ركوردهاي بالاي فروش از سوي هنرمندان در حراج كريستيز دوبي، گوياي اين واقعيت است. قرار‌گرفتن مجدد نام پنج ايراني را در فهرست ٥٠٠ هنرمند برتر، از زاويه اين نوزايي در هنر ايران مي‌توان بررسي كرد.