زلزله چلگرد و تاب‌آوري عشاير لر بختياري
مهدي زارع
زمين لرزه‌اي به بزرگاي 5.7 در بامداد 14/7/1400 ساعت 06:09 صبح در چلگرد در استان چهارمحال و بختياري در 64 كيلومتري شمال شرقي مسجدسليمان رخ داد. اين زمين لرزه در برآورد‌هاي اوليه كم ژرفا (حدود 10 كيلومتر) مشخص شده است. اين زلزله در پهنه گسله بلند زاگرس با ساز و كار فشاري رخ داده و به نظر مي‌رسد كه كانون آن به گسله مفارون مربوط باشد. پهنه زلزله زده در مرز استان‌هاي چهارمحال و بختياري، شهر چلگرد و البته شهرستان انديكا در مرتفع‌ترين منطقه استان خوزستان قرار دارد. از هنگام زلزله اصلي و در مدت هفت روز پس از آن سه زمين‌لرزه با بزرگاي بيش از پنج به صورت پس‌لرزه‌هاي زلزله چلگرد رخ داده است. اين نوع لرزه خيزي جزو ويژگي‌هاي پهنه زاگرس است. رشته كوه‌هاي زاگرس حوزه‌اي است كه از حاشيه قاره‌اي شمال شرقي آفريقا-عربي امتداد يافته و نوار چين راندگي زاگرس به عنوان بخش خارجي كوه‌زايي زاگرس، از جنوب شرقي عراق تا غرب و جنوب ايران امتداد دارد. پوسته قاره‌اي عربي از ۳۵ كيلومتر ضخامت در نزديك درياي سرخ تا ۵۵ كيلومتر در بخش‌هاي مركزي نوار چين خورده‌راندگي زاگرس تغيير مي‌كند. ورقه‌هاي عربي و ايران با زاويه ۶۰ درجه به هم برخورد كرده و با هم همگرايي دارند كه به ۲ مولفه قابل تقسيم است؛ يكي موازي با امتداد زاگرس است و داراي روند شمال‌غرب- جنوب‌شرق و با سرعت لغزش سه ميلي‌متر در سال است كه موجب لغزش گسل‌هاي «امتداد لغز راستگرد» مانند «گسل اصلي جوان زاگرس» مي‌شود. مولفه ديگر با حركت قائم و سرعت حدود ۶.۵ ميلي‌متر در سال جابه‌جايي ارزيابي مي‌شود. به دليل تداوم حركت پوسته قاره‌اي عربستان، چين‌خوردگي زاگرس ادامه دارد. چين‌ها از نظر نوع، بيشتر از نوع «دكولمان» (جداي از پي سنگ) هستند و پيدايش و توسعه آنها نتيجه حركات متناوب بين پي‌سنگ و پوشش سنگي رويي است.
قطعاتي از گسل‌ها به ويژه در «بلند زاگرس» كه در معرض تنش فشاري با زاويه نزديك به عمودي هستند معمولا ساز و كار گسلش در آنها از نوع فشاري است. زلزله اصلي چلگرد در 14 مهر 1400 هم تحت چنين تنشي رخ داد.
بيشتر مردم در پهنه زلزله‌زده چلگرد و در شهرستان انديكاي خوزستان (در محدود قلعه گنج انديكا) از عشاير لر بختياري هستند. براساس گزارش دانشجوي اينجانب آقاي مهندس قطبي‌زاده كارشناس ارشد مديريت بحران خوزستان كه از هنگام زلزله اصلي در منطقه حضور دارند، مساله مردم آن است كه پس‌لرزه‌هاي متعدد موجب اضطراب دنباله‌دار در مردم ساكن و عشاير منطقه شده و هم‌اكنون در حال جست‌وجوي روشي بهينه براي بازسازي منازل عشاير هستند. بدين منظور پانلي با حضور استادان و متخصصان ايراني مقيم در داخل و خارج از كشور تشكيل داده‌ايم تا ضمن بررسي عيني مساله نحوه زيست عشاير، بهترين روش براي بازسازي مسكن و سرپناه اضطراري و موقت و دايمي براي اين هموطنان عزيزمان سنجيده شود.