رسانه‌هاي جهان و سياستمداران عراقي به نتايج انتخابات عراق چه واكنشي نشان دادند؟
آغاز ماراتن سخت تشكيل دولت در بغداد
شهاب شهسواري
اعلام نتايج انتخابات عراق، با واكنش‌هاي مختلفي درون اين كشور و ديگر نقاط دنيا مواجه شده است. در حالي كه در بغداد تعدادي از گروه‌هاي شكست خورده در انتخابات، زمزمه‌هاي ادعاي تقلب و به چالش كشيدن نتايج را آغاز كرده‌اند، رسانه‌هاي جريان رسمي در كشورهاي عربي، امريكا و بريتانيا از «شكست هواداران ايران» در انتخابات سخن مي‌گويند. در برابر تعدادي ديگر از رسانه‌هاي امريكايي هم با اشاره به مبارزات مسلحانه حاميان مقتدي صدر عليه اشغال نظامي عراق توسط امريكا در سال ۲۰۰۳، نتيجه اين انتخابات را پيروزي «دشمن قديمي امريكا در عراق» توصيف كرده‌اند. در عين حال گمانه‌زني‌هاي مختلفي در مورد انتخاب نخست‌وزير بعدي عراق از ميان نمايندگان منتخب پارلمان مطرح شده است. برخي احزاب موفق در انتخابات از جمله نزديكان صدر و يكي از مقام‌هاي حزب دموكرات كردستان، انتخاب نخست‌وزير بعدي را ساده توصيف كرده‌اند، اما رسانه‌هاي عراقي از احتمال وجود پيچيدگي‌ها و مذاكرات طولاني براي انتخاب يك نامزد مطلوب براي اكثريت خبر مي‌دهند. يك مقام نزديك به مقتدي صدر به شفق‌نيوز گفته است كه اين گروه فعلا ترجيح مي‌دهد نماينده‌اي از ميان فهرست خودش را به عنوان نخست‌وزير معرفي كند. رسانه‌هاي عراقي همچنين به بازماندگان مشهور از حضور در پارلمان اشاره كرده‌اند. سليم الجبوري و اسامه النجيفي، دو سياستمدار برجسته سني كه در گذشته مسووليت رياست پارلمان را برعهده داشته‌اند، هر دو در اين انتخابات نامزد شده بودند و از كسب آراي لازم براي ورود به پارلمان باز ماندند. خالد العبيدي وزير دفاع پيشين، قاسم الفهداوي وزير برق پيشين، هيثم الجبوري رييس كميسيون دارايي در پارلمان سابق، رشيد العزاوي دبيركل الحزب الاسلامي العراقي، عدنان الدرجال وزير ورزش و جوانان، عبدالحسين عبطان وزير ورزش پيشين، ساره اياد علاوي دختر اياد علاوي و نخست‌وزير پيشين، خلف عبدالصمد استاندار پيشين بصره و نماينده سابق پارلمان از ديگر شكست‌خوردگان مهم انتخابات روز يكشنبه هستند.
مقتدي صدر، دوشنبه شب و در پي اعلام نتايج انتخابات عراق طي سخناني ضمن اعلام پيروزي در اين انتخابات تاكيد كرد كه گروه تحت رهبري او خواهان تشكيل «يك حكومت ملي‌گرا، فارغ از دخالت‌هاي خارجي» است و گفت: «ما از همه نمايندگي‌هاي خارجي كه قصد دخالت در امور داخلي عراق ندارند، استقبال مي‌كنيم.» او در اين سخنراني از هوادارانش خواست كه جشن پيروزي را در خيابان‌هاي شهرهاي مختلف عراق بدون حمل اسلحه برگزار كنند. يك منبع نزديك به جريان صدر به شفق‌نيوز گفته است: «احزاب برنده انتخابات به زودي گفت‌وگوها براي تشكيل دولت را آغاز مي‌كنند و ايجاد يك ائتلاف اكثريت در پارلمان كار سختي نخواهد بود.» وي گفته است: «هر چند كه ما آمادگي براي پذيرش گزينه‌اي مستقل و خارج از فهرست سائرون براي نخست‌وزيري داريم، اما در حال حاضر احتمال انتخاب گزينه‌اي از ميان نمايندگان جنبش صدر براي نخست‌وزيري بيشتر است.»
رسانه‌هاي مختلف در گزارش‌هاي خود به روند سخت پيش‌رو براي تشكيل دولت جديد در عراق اشاره كرده‌اند. هر چند بر اساس قانون جديد انتخابات عراق، ديگر نيازي به تشكيل يك فراكسيون اكثريت از ميان چند فهرست براي معرفي نامزد نخست‌وزيري نيست و بزرگ‌ترين فراكسيون پارلمان به صورت خودكار مامور معرفي نخست‌وزير مي‌شود، اما به نوشته رسانه‌ها، مقتدي صدر و نمايندگانش در پارلمان، كار سختي براي جذب ديگر گروه‌ها براي ائتلاف در پيش دارند. هر چند به گزارش ميدل ايست نيوز، هشيار زيباري، وزير خارجه پيشين عراق و عضو ارشد حزب دموكرات كردستان عراق، مدعي شده است كه تشكيل دولت جديد در عراق چندان مشكل نخواهد بود. وي گفته است: «با توجه به تفاهمات سابق تشكيل دولت جديد در عراق آسان خواهد بود.» وي در كنفرانسي مطبوعاتي در اربيل گفت كه رايزني‌هاي سياسي حزب دموكرات با گروه‌هاي پيروز در انتخابات به زودي آغاز مي‌شود و به زودي هيات مذاكره‌كننده حزب دموكرات به بغداد خواهد رفت. در عين حال برخي رسانه‌ها همزمان با اعلام نتايج انتخابات از برگزاري جلسه‌اي با محوريت نوري مالكي، رهبر فهرست دولت قانون، بدون حضور صدر يا نزديكانش و با حضور «تعدادي احزاب و نمايندگان منتخب شيعه و طرف‌هاي اهل سنت» خبر داده‌اند. به نظر مي‌رسد كه تعدادي از گروه‌هاي كوچك‌تر پارلمان عراق همزمان با آمادگي مقتدي صدر براي زورآزمايي در صحنه انتخاب نخست‌وزير، آماده مي‌شوند تا در مقابل گزينه غيرمطلوب ايستادگي كنند. براساس قانون انتخابات عراق، بعد از تشكيل نخستين جلسه پارلمان به رياست هيات رييسه سني، نخست با راي اكثريت ۵۰ درصد به اضافه يك رييس مجلس (از ميان اهل سنت) انتخاب مي‌شود، پس از آن رييس‌جمهور (از ميان كردها) با راي دوسوم يا در صورت عدم كسب راي كافي در مرحله دوم بين دو نامزدي كه بيشترين راي را دارند با اكثريت ۵۰درصد به اضافه يك انتخاب خواهد شد. پس از اين مرحله، رايزني‌ها ميان گروه‌هاي سياسي عراق براي انتخاب نخست‌وزير، معرفي نخست‌وزير از طرف رييس‌جمهور به پارلمان و سپس راي‌گيري براي برنامه دولت او، انجام خواهد شد.
آيا ايران در انتخابات عراق شكست خورد؟
براي بسياري از رسانه‌هاي غربي به ويژه در ايالات متحده امريكا، تحولات سياسي عراق، دستمايه‌اي براي رويارويي با ايران در منطقه غرب آسيا محسوب مي‌شود. در همه دوره‌هاي پيشين انتخابات در عراق، رسانه‌هاي غربي، يك‌صدا در مورد شكست يا پيروزي ايران در عراق نوشته‌اند. اين رسانه‌ها روزگاري مقتدي صدر را عامل ايران توصيف مي‌كردند و دست يافتن نزديكان او به كرسي‌هايي در پارلمان را نشانه نفوذ ايران مي‌دانستند، اما اين روزها، مقتدي صدر را ضدايراني توصيف مي‌كنند و پيروزي او در انتخابات را به معناي شكست ايران تلقي مي‌كنند. پايگاه اينترنتي شبكه خبري سي‌ان‌ان امريكا، در توصيف مواضع سياست خارجي صدر مي‌نويسد: «او اساسا نسبت به دخالت خارجي حساسيت نشان مي‌دهد، چه در مورد امريكا كه خواهان خروج نظاميان امريكايي از عراق است و چه در مورد ايران كه قبلا از آن به خاطر تعامل نزديك با مسائل عراق، انتقاد كرده است.» اين رسانه امريكايي در ادامه اما تاكيد مي‌كند: «با اين حال، مقتدي صدر به گفته مقام‌هاي نزديك به او، عمده وقت خود را در خاك ايران مي‌گذراند.» با اين حال برخي سياستمداران نزديك به صدر، با انتشار مواضع مبهم، به ويژه عليه معترضان به نتيجه انتخابات، به اين تصور دامن مي‌زنند كه مقتدي صدر قصد دارد رويكردي ضد ايراني در پيش بگيرد. جليل نوري، از سياستمداران نزديك به جريان صدر خطاب به معترضان به نتيجه انتخابات نوشته است: «خودتان را خسته نكنيد و منتظر كمك خارجي نباشيد، [مقتدي] صدر، [اياد] علاوي نيست.» يك مقام بدون نام ديگر نزديك به صدر نيز در گفت‌وگو با شفق‌نيوز گفته است: «طرفي كه اين گروه‌ها را حمايت لجستيكي و مالي مي‌كند از نتيجه انتخابات بهت‌زده شده و همين نشان مي‌دهد كه اين گروه‌ها تا چه اندازه از راي‌دهندگان دور هستند. اما با يك گردش فنجان همه چيز به شرايط عادي برمي‌گردد و خاموش مي‌شوند.» خبرگزاري امريكايي آسوشيتدپرس در گزارشي نوشته است: «ائتلافي كه از شبه‌نظاميان شيعه تحت حمايت ايران نمايندگي مي‌كرد، بزرگ‌ترين بازنده انتخابات در عراق بود.» اشاره اين خبرگزاري امريكايي به ائتلاف فتح، مجموعه‌اي از گروه‌هاي سياسي منتسب به حشدالشعبي در عراق است كه با از دست دادن نزديك به ۳۴ كرسي خود در پارلمان، از جايگاه دومين فراكسيون بزرگ با ۱۴ كرسي باقي مانده، هفتمين فراكسيون پارلمان است. با اين حال فهرست فتح تنها گروهي در عراق نيست كه روابط نزديك و دوستانه‌اي با تهران دارد و برخي ديگر از فهرست‌هاي انتخاباتي كه به روابط نزديك با ايران شهرت دارند در اين انتخابات عملكرد خوبي نشان داده‌اند و تعدادي كرسي‌هاي خود را به شكل قابل توجهي افزايش داده‌اند. هر چند به نظر مي‌رسد نفوذ و روابط نزديك دولت عراق با ايران، براي بخشي از جناح‌هاي سياسي در عراق دغدغه‌اي جدي باشد، اما در مجموع بخش عمده‌اي از كساني كه در سال ۱۳۹۸ در شهرهاي جنوبي عراق با شعارهاي ضدايراني در اعتراضات مشاركت كرده بودند، در انتخابات سال جاري عراق تمايلي به مشاركت نشان نداده بودند و عمدتا انتخابات را تحريم كردند. علاوه بر اين، مشكلات داخلي عراق، از فقدان زيرساخت‌هاي عمومي، مشكلات كمبود انرژي و آب و فساد اداري، دغدغه‌هايي بسيار بزرگ براي راي‌دهندگان در انتخابات بود. در نتيجه به نظر نمي‌رسد كه بدون حضور معترضان دو سال پيش پاي صندوق‌هاي راي، روابط با تهران، نقش چندان زيادي در انتخاب نامزدهاي پارلمان بازي كرده باشد.
حضور پررنگ زنان در پارلمان عراق
زنان عراقي با كسب ۹۷ كرسي در پارلمان نزديك به يك‌سوم از كل كرسي‌هاي پارلمان اين كشور را دراختيار خود گرفته‌اند. هر چند بر اساس قانون انتخابات ۸۳ سهميه از ۳۲۹ كرسي پارلمان عراق مخصوص زنان است و در هر حوزه بين 3 تا 5 كرسي دارد كه حداقل يك كرسي متعلق به زنان است، اما به گفته سري كريم محسن، مدير توانمندسازي زنان در دبيرخانه هيات دولت عراق دستكم ۵۷ نامزد زن، بدون نياز به احتساب سهميه و حذف نامزدهاي مردي كه بيشتر از آنها راي آورده‌اند، وارد پارلمان شده‌اند. به گزارش ميدل ايست نيوز، مدير توانمندسازي زنان دولت عراق گفت: «موفقيت اين بانوان در راهيابي به پارلمان جديد، محصول و برآيند طبيعي تلاش‌هاي بانوان است كه براي مشاركت فعال در عرصه سياسي از خود شجاعت و پشتكار نشان دادند و نتايج اين انتخابات به معناي پيروزي زنان عراقي و مايه افتخار براي همگان است.» اين مقام عراقي اظهار داشت: «پيام واقعي زنان محدود به ورود به پارلمان نخواهد بود، بلكه بايد همه زنان به تلاش‌هاي خود براي مشاركت در مراحل مختلف فرآيند سياسي و تصميم‌گيري ادامه دهند.»
ادعاهاي تقلب و زمزمه‌هاي به‌هم زدن بازي
تعدادي از احزاب و ائتلاف‌هاي سياسي عراقي، به نتايج اعلام شده از سوي كميسيون عالي انتخابات عراق اعتراض كرده‌اند. هر چند كه اين كميسيون در واكنش به اعتراضات گفته است كه به وظيفه خود عمل مي‌كند و به همه شكايت در موعد مقرر رسيدگي خواهد كرد. كميسيون عالي انتخابات عراق در پاسخ به معترضين به نتايج انتخابات پارلماني گفت كه دستگاه‌هاي راي‌گيري بسيار پيشرفته و دقيق هستند و امكان جابه‌جايي آرا وجود ندارد. نخستين موج اعتراضات ابتدا از اقليم كردستان و با اعتراض اتحاديه ميهني كردستان به نتايج انتخابات اربيل آغاز شد. اتحاديه ميهني در بيانيه‌اي اعلام كرده بود كه دستكم ۴ نماينده اين حزب كه در انتخابات پيروز شده‌اند با تقلب از رسيدن به پارلمان باز مانده‌اند. بعد از اين اما نوبت ائتلاف فتح و برخي گروه‌هاي حشدالشعبي بود كه به نتايج اعتراض كنند. به گزارش فارس، هادي العامري، رييس ائتلاف الفتح عراق هم در ارتباط با نتايج انتخابات اين كشور بيانيه‌اي صادر و تاكيد كرد: «به هر قيمتي كه شده، ما اين نتايج ساختگي را نمي‌پذيريم و از آراي نامزدهاي خود و راي‌دهندگان‌مان با تمام قدرت دفاع خواهيم كرد.»
ابوعلي العسكري (حسين مونس)، از اعضاي پيشين گروه كتائب حزب‌الله كه در اين انتخابات با فهرستي تحت عنوان «حركت حقوق» شركت كرده بود و فقط موفق به كسب يك كرسي در پارلمان شد، با انتشار توييتي در واكنش به نتايج انتخابات نوشت: «بزرگ‌ترين عمليات فريبكاري و دور زدن ملت عراق در تاريخ معاصر» و «چيزي در حد همه‌پرسي‌هاي رژيم گذشته» بود. العسكري افزود كه «به موجب عهدي كه با ملت‌مان بسته‌ايم، مي‌گوييم كه مصرانه و با قاطعيت براي بازگرداندن اوضاع به مسير درست تلاش مي‌كنيم و نمي‌گذاريم هيچ كس فرزندان عراق را به زبوني بكشد.»
منابع عراقي روز سه‌شنبه گزارش دادند كه چارچوب هماهنگ‌كننده احزاب شيعي در بيانيه‌اي به كميسارياي عالي انتخابات عراق اعتراض كرده‌اند. در بيانيه احزاب مذكور آمده بود: «در راستاي پافشاري چارچوب هماهنگ‌كننده بر درستي روند دموكراتيك و تحقق الزامات انتخابات زودهنگام كه مرجعيت ديني خواستار آن شد و تاكيد كرد كه بايد آزاد، امن و منصفانه باشد و از سوي ديگر در راستاي پشت سر گذاشتن شبهات و مشكلات بزرگي كه در انتخابات سال ۲۰۱۸ ايجاد شد و به يك بن‌بستي سياسي انجاميد و در نتيجه با وقوع رويدادهاي تاسف‌باري در سال ۲۰۱۹ پايان يافت و همچنين به منظور حمايت از روند دموكراتيك و بي‌طرفي در انتخابات، ما تمام نكات فني را به كميسارياي انتخابات ارايه كرديم.»
در ادامه عنوان شد: «كميساريا متعهد شد كه تمام مشكلات را با گام‌هايي عملي مرتفع كند؛ اما اين نهاد به تمام آن اقدامات قانوني كه اعلام كرده بود، پايبند نبود. بر اين اساس، ما اعتراض خود را به نتايج و عدم قبول آن اعلام مي‌كنيم و براي جلوگيري از دستكاري در آراي راي‌دهندگان اقدامات لازم را اتخاذ خواهيم كرد.» چارچوب هماهنگ‌كننده احزاب شيعي، مجموعه‌اي از فهرست‌ها و گروه‌ها از جمله فهرست فتح، گروه عصائب اهل حق و كتائب حزب‌الله را در بر مي‌گيرد. «الحزب الاسلامي العراقي» (حزب اسلامي عراق) هم سه‌شنبه مخالفت خود را با نتايج اوليه انتخابات پارلماني اين كشور اعلام كرد. اين حزب كه وابسته به اهل سنت است، با انتشار بيانيه‌اي تاكيد كرد: «نتايجي كه كميسارياي انتخابات اعلام كرد، صحيح نيست.» خبرگزاري شفق‌نيوز ضمن نقل اين بيانيه گزارش داد، نامزدهاي حزب اسلامي در انتخابات شكست نخوردند، بلكه «طرف‌هاي مختلف در داخل و خارج كه مخالف طرح ملي و اسلامي هستند، آنان را كنار زدند.» اين حزب با بيان اينكه اين طرف‌ها نمي‌خواهند چنين حزبي در صحنه انتخاباتي عراق حضور داشته باشد، تاكيد كرد: ضربه زدن به اين حزب در راستاي ضربه زدن به هويت اسلامي و ملي عراق از نظر سياسي است. حزب مذكور خاطرنشان كرد: «كاملا نتايج اعلام شده را رد مي‌كنيم و تاكيد داريم كه [اين نتايج] جعلي و از پيش تعيين شده است.» حزب اسلامي تصريح كرد: به رسميت شناختن نتايج اين انتخابات كه «از اول تا آخر، مملو از شك و شبهه بود، اشتباه بزرگي است كه نبايد گرفتار آن شويم. طيف‌هاي سياسي نيز نبايد به آن تن دهند.»
ناظران اتحاديه اروپا: نحوه برگزاري انتخابات مطلوب بود
روز سه‌شنبه، هيات اعزامي از اتحاديه اروپا براي نظارت بر انتخابات عراق، از روند برگزاري انتخابات در اين كشور اظهار رضايت كرد، با اين حال استقبال كم راي‌دهندگان را مايه تاسف توصيف كرد. به گزارش خبرگزاري فارس، هيات اعزامي اتحاديه اروپا گفت: «برخي خبرنگاران حين رصد انتخابات مورد آزار و اذيت قرار گرفتند. ما تخلفاتي را رصد كرديم؛ اما اين تخلفات بر روند انتخابات تاثيري نگذاشت.» هيات اعزامي اتحاديه اروپا در ادامه اضافه كرد كه انتخابات عراق به خوبي برگزار شده و امور به نحو مطلوبي پيش رفته است. اين هيات همچنين افزود: «ما خواهان ايجاد برگزاري يك گفت‌وگوي گسترده با اقليت‌هاي عراق هستيم. پوشش رسانه‌اي انتخابات عراق بسيار محدود بود و تمامي احزاب را در بر نمي‌گرفت.» اتحاديه اروپا مي‌گويد كه انتخابات عراق به‌طور كلي منصفانه بود و هيچ‌گونه خشونت و تقلبي در آن صورت نگرفته است. هيات اعزامي اتحاديه اروپا در پايان اعلام كرد: «ما همه را به آرامش و استفاده از سازوكارهاي حقوقي براي اعتراض به نتايج انتخابات دعوت مي‌كنيم.»