كشورها و شركت‌ها و وعده‌هاي نيمه‌كاره

گروه اجتماعي |براي دنيايي كه دو سال گذشته‌اش را در ترس و وحشت و خستگي از فرارسيدن پاندمي كرونا گذرانده است شايد يكي از اميدبخش‌ترين لحظات تاريخ پزشكي‌اش هم زماني فرا رسيد كه نويد پيدا شدن واكسن براي مقابله با همين بيماري منتشر شد. نام‌ واكسن‌ها يك به يك از راه مي‌رسيدند و همزمان با پخش خبر خوش كم‌كم سايه ترديد هم همراهش آمد: اين راه نجات چه زماني و چگونه به دست «همه مردم» خواهد رسيد؟ همزمان با فاش شدن ميزان پيش‌سفارش كشورهاي ثروتمند براي خريد واكسن، هشدارهاي سازمان‌هاي بين‌المللي و حقوق بشري هم آغاز شد: جشن واكسن خيلي زود تبديل شد به جشن واكسن براي كشورهاي ثروتمندتر و به انتظار نشستن كشورهاي فقير براي رسيدن محموله‌هاي وعده‌ داده شده و اهدايي. در تازه‌ترين گزارش‌هاي منتشر شده حالا مشخص شده است كه از ميان ميليون‌ها ميليون دوز وعده داده شده براي اهدا به فقيرترين كشورها توسط برخي كشورها و شركت‌هاي توليدكننده واكسن، تنها 14 درصد عملي شده‌اند. سازمان جهاني بهداشت تخمين زده است كه با در نظر گرفتن اينكه در برخي كشورها تعداد كساني كه واكسيناسيون كامل را انجام داده‌اند از يك درصد هم بيشتر نشده، پاندمي كوويد 19 تا پايان سال 2022 هم به طول خواهد انجاميد. اين موضوعي است كه نشريات مختلفي به آن پرداخته‌اند، از جمله نشريه گاردين كه به بخشي از اعداد و ارقام و نمودارهاي منتشر شده توسط «اتحاد مردمي واكسن» اشاره كرده است.  از ميان تعداد دوزهاي وعده ‌داده شده به فقيرترين كشورهاي دنيا، از هر هفت دوز تنها يكي به دست اين كشورها رسيده است. در گزارش گاردين آمده است: «از 1.8 ميليارد دوز واكسني كه كشورهاي ثروتمند وعده داده بودند تنها 261 ميليون دوز (14 درصد) به دست كشورهاي كم‌درآمد رسيده.» آنچه گاردين گزارش داده، بر اساس تحليل‌هاي «اتحاد مردمي واكسن» است، ائتلافي از گروه‌هايي شامل سازمان‌هاي فعاليت‌‌هاي بشردوستانه مانند آكسفام، اكشن‌اِيد و سازمان عفو بين‌الملل. اين ائتلاف ماه‌ها قبل هم در مورد شكاف واكسن و سلامت با آغاز واكسيناسيون و سفارش‌هاي ثبت‌ شده كشورهاي غربي هشدارهايش را آغاز كرده بود، به عنوان مثال سال گذشته ميلادي و حتي پيش از آغاز واكسيناسيون عمومي در كشورهاي غربي آكسفام هشدار داده بود كه به نظر مي‌رسد با روندي كه در پيش‌خريد واكسن‌ها صورت گرفته كشورهاي فقير از اين گردونه خارج خواهند ماند. همان زمان يورونيوز به نقل از اين سازمان نوشت: «تنها ۱۳ درصد از جمعيت جهان در اين كشورهاي ثروتمند زندگي مي‌كنند، اما آنها از هم‌اكنون ۵۱ درصد از نمونه‌هاي واكسن بيماري همه‌گير «كوويد ۱۹» را در اختيار دارند. سازمان آكسفام اين ارقام را با بررسي قراردادهايي كه شركت‌هاي داروسازي با كشورهاي مختلف جهان منعقد كرده‌اند، به دست آورده است. در بررسي‌هاي اين سازمان تنها پنج طرح تحقيقي توليد واكسن كه به مرحله سوم آزمايش باليني روي انسان رسيده‌اند در نظر گرفته شده است. آكسفام هشدار داده است كه حتي در صورت موفقيت هر پنج طرح تحقيقي نزديك به دوسوم جمعيت جهان (۶۱ درصد) دست‌كم تا سال ۲۰۲۲ ميلادي به واكسن نوع جديد ويروس كرونا دسترسي نخواهند داشت. اين در حالي است كه احتمال عدم موفقيت يك يا چند مورد از اين پنج طرح تحقيقي زياد است.» 
حالا كه روند واكسيناسيون نزديك به يك‌سال است كه آغاز شده، مشخص شد كه اين هشدارها كاملا بجا بوده‌اند؛ واكسيناسيون جهاني روندي بسيار طولاني تا رسيدن به تعادل پيش‌رو دارد.  گاردين بر اساس گزارش‌هاي تدوين شده توسط اتحاد مردمي واكسيناسيون مي‌گويد در اين نزديك به يك‌سالي كه از آغاز واكسيناسيون عليه كوويد 19 گذشته، تنها 1.3 درصد از مردم ساكن فقيرترين بخش‌هاي دنيا به صورت كامل واكسينه شده‌اند. اين نشريه بريتانيايي اول از همه سراغ بريتانيا رفته است و نقشش در برآورده نشدن وعده‌هاي سال گذشته: «بريتانيا قول ارسال 100 ميليون دوز به فقيرترين كشورها را داده بود اما تا اينجاي كار تنها 9.6 ميليون دوز ارسال كرده است؛ يعني كمتر از 10 درصدي قول داده شده بود.» بر همين اساس كشورهاي ديگري هم هستند كه در صف برآورده كردن قول‌هاي خود به ‌شدت ضعيف عمل كرده‌اند: كانادا از 40 ميليون دوزي كه قول داده بود حدود 3.2 ميليون دوز (يعني حدود 8 درصد) را تحويل داده است. در اين ميان ايالات متحده به لحاظ تعداد دوزهاي اهدايي عملكرد بهتري داشته اما نسبت همين ميزان دوزها هم نسبت به وعده‌اي كه داده بود هنوز ناچيز شمرده مي‌شود: «ايالات متحده بيشترين دوز يعني نزديك به 177 ميليون دوز اختصاص داده با اين وجود اين رقم همچنان كمتر از يك‌پنجم (16 درصد) از 1.1 ميليارد دوزي است كه اين كشور قول داده است.» اما جدا از كشورها، مساله ديگر سهمي است كه قرار بود از سوي شركت‌هاي توليدكننده واكسن به سبد كوواكس (سيستم توزيع عادلانه جهاني واكسن) تعلق گيرد. بنا بر گزارش منتشر شده شركت‌هاي جانسون‌اند جانسون، مدرنا، آكسفورد/ آسترازنكا و فايزر/ بايون‌تك تاكنون تنها 120 ميليون (12 درصد) از تعهدشان را به انجام رسانده‌اند. آن‌گونه كه در نمودارهاي الحاقي به اين گزارش آمده است اين 12 درصد هم عمدتا از محصولات فايزر/ بايون‌تك (40 درصد ميزان وعده‌ داده شده‌شان) و آكسفورد/ آسترازنكا (14 درصد ميزان وعده ‌داده ‌شده‌شان) بوده وگرنه آن‌گونه كه نمودار مي‌گويد شركت‌هاي مدرنا و جانسون‌اند جانسون تاكنون هيچ يك از دوزهايي كه قول داده بودند را به كوواكس تحويل نداده‌اند.  گاردين به نقل از رابي سيلورمن، يكي از مديران ارشد سازمان خيريه آكسفام نوشته است كه اين اعداد و ارقام نشانه «شكست كشورهاي ثروتمند در اهداي (واكسن) و شكست كوواكس» است. او افزوده است: «تنها راه به پايان رساندن پاندمي به اشتراك گذاشتن تكنولوژي و دانش با ديگر توليدكنندگان واجد شرايط است تا همه به صورت همزمان بتوانند در همه جا به اين واكسن‌هاي نجات‌بخش دسترسي داشته باشند.» سازمان جهاني بهداشت كه از همان ابتداي رسيدن اخبار مربوط به صدور مجوز اضطراري واكسن‌هاي كرونا نسبت به توزيع عادلانه آن حرف زده و راهكار داده بود، هفته گذشته همان هشداري را تكرار كرد كه سازمان‌هاي خيريه عضو اتحاد مردمي واكسن گفته بودند. اين سازمان اعلام كرد همه‌گيري كوويد به دليل نرسيدن واكسن مورد نياز به كشورهاي فقير يك‌سال بيش از آنچه بايد طول خواهد كشيد. دكتر بروس اِيلوارد، از مديران ارشد اين سازمان اعلام كرده است: «بحران كوويد به راحتي مي‌تواند تا اواخر سال ۲۰۲۲ كشيده شود.» ماه‌ها قبل و در ژانويه سال جاري ميلادي هم رييس سازمان جهاني بهداشت گفته بود كه تصاحب انحصاري واكسن «نه تنها نشانه سقوط اخلاقي» است، بلكه در درازمدت راه نادرستي براي غلبه بر پاندمي است: «ملي‌گرايي در تصاحب واكسن شايد بتواند به اهداف سياسي كوتاه‌مدت خدمت كند، اما در درازمدت به زيان همه است.» حالا كه نزديك به 10 ماه از آن سخنراني گذشته، همچنان بخش اعظم واكسن‌هاي توليد شده توسط شركت‌هاي غربي در ميان همين كشورها مي‌چرخد و سهم كشورهاي فقيرتر در اين ميان بسيار ناچيز بوده است. گاردين به نقل از مازاسيوم، از سازمان اتحاد آفريقايي و همچنين سازمان اتحاد آفريقايي واكسن نوشته است: «در تمام دنيا كاركنان بخش سلامت دارند زندگي‌ خودشان و بچه‌ها والدين و مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌هاي‌شان را از دست مي‌دهند. 99 درصد مردم در كشورهاي كم درآمد هنوز واكسينه نشده‌اند، ما طاقت‌مان از اين ژست‌هاي «حيف شد كه دير شد» به سر آمده.» هفته گذشته كمپين‌هاي مردمي در بريتانيا دست به اعتراض زدند و بخشي از اعضاي اين كمپين‌ها در خيابان وايت‌هال لندن تجمع كردند و خواستار لغو حق انحصار از تكنولوژي ساخت واكسن كرونا شدند. هند و آفريقاي جنوبي به سازمان تجارت جهاني پيشنهاد داده‌اند كه اجراي امتياز انحصاري واكسن‌ها و داروهاي كرونا را به حالت تعليق درآورد تا اين واكسن و داروها به دست كشورهاي فقير هم برسند. اين پيشنهاد توسط بيش از 100 كشور و گروه‌هاي حقوق بشري نظير پزشكان بدون مرز، ديد‌بان حقوق بشر و آكسفام حمايت شده. حرف حاميان اين پيشنهاد اين است كه تا همه ايمن نشوند، هيچ‌كس در برابر كرونا ايمن نيست.