نشست صنعتي‌ها در سايه انتظارات و بدبيني‌هاي گسترده

محمدحسين لطف‌الهي

جو بايدن رييس‌جمهور ايالات متحده صبح روز جمعه 29 اكتبر در شرايطي وارد پايتخت ايتاليا شد كه قرار است روزهاي شنبه و يكشنبه براي اولين‌بار از زمان آغاز پاندمي كرونا نشست رهبران گروه 20 به صورت حضوري برگزار شود. مبارزه با همه‌گيري كرونا، بررسي راه‌هاي مقابله با تاثيرات مخرب تغييرات آب و هوايي و همچنين تقويت توسعه اقتصادي از محورهاي اصلي گفت‌وگوهاي سران 20 كشور صنعتي جهان است اما بر اساس گفته‌هاي مقام‌هاي امريكايي، بايدن در حاشيه نشست گروه 20 مي‌خواهد با رهبران سه كشور اروپايي فرانسه، بريتانيا و آلمان درباره پرونده هسته‌اي ايران گفت‌وگو كند.

جيك ساليوان، مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور امريكا پنجشنبه شب در نشستي توجيهي با خبرنگاراني كه همراه جو بايدن عازم اروپا بودند به آنها گفت او طي اين سفر ديدارهاي مختلفي خواهد داشت كه ازجمله آنها ديدار با پاپ در واتيكان، ديدارهاي دوجانبه با امانوئل مكرون و رجب طيب اردوغان روساي جمهور فرانسه و تركيه و همچنين گفت‌وگوهايي در حاشيه نشست پيرامون مساله تغييرات اقليمي است. به گفته ساليوان، محور اصلي گفت‌وگوها ميان بايدن و مكرون اختلافاتي است كه در ماه‌هاي اخير پيرامون انعقاد توافق نظامي امنيتي آكوس (توافق سه‌جانبه بريتانيا، امريكا و استراليا) ميان پاريس و واشنگتن ايجاد شده و روابط دو كشور را در وضعيتي تنش‌آلود قرار داده است. مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور امريكا همچنين از برگزاري ديداري چهارجانبه ميان رهبران امريكا، فرانسه، آلمان و بريتانيا در روز شنبه خبر داد كه محور اصلي گفت‌وگوها در آن چگونگي مواجهه با برنامه هسته‌اي ايران خواهد بود.
به گزارش «اعتماد»، اين ديدار ميان سران سه كشور اروپايي عضو برجام و ايالات متحده در شرايطي برگزار مي‌شود كه در پي به نتيجه نرسيدن دور ششم گفت‌وگوهاي احياي برجام در وين و همچنين روي كار آمدن دولتي جديد در ايران، از تابستان مذاكرات ميان ايران، كشورهاي 1+4 و ايالات متحده متوقف شده و روند مذاكرات براي تعيين زمان دور بعدي گفت‌وگوها در اين چارچوب به كندي پيش مي‌رود. علي باقري، معاون سياسي وزارت خارجه ايران روز چهارشنبه 27 اكتبر پس از ديدار با انريكه مورا معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا اعلام كرد كه «تا پيش از پايان ماه نوامبر» گفت‌وگوها ميان ايران و 1+4 براي احياي برجام آغاز مي‌شود اما تاكيد كرد «زمان دقيق آغاز مذاكرات هفته آينده اعلام خواهد شد.»
كارشناسان معتقدند سياست كنوني دولت ايران در پرونده هسته‌اي و سياست زمان‌بري كه از سوي تهران اتخاذ شده مي‌تواند احياي برجام را با چالش‌هايي جدي مواجه كند. صنم وكيل، معاون مركز خاورميانه و شمال آفريقا در انديشكده چتم هاوس در اين خصوص به سي‌ان‌بي‌سي مي‌گويد: «دو مساله باعث مي‌شود كه من در كوتاه‌مدت انتظار حصول يك توافق را نداشته باشم؛ اول سياست تاخيري كه از سوي دولت ايران اتخاذ شده و ديگري تاكيد تهران بر اتخاذ موضعي سرسختانه‌تر در مذاكرات.» او بر اين باور است كه بايد انتظار ماه‌ها مذاكره را داشته باشيم كه ممكن است در انتهاي آن، توافق احيا نشود. هنري رم، تحليلگر موسسه تحقيقاتي اوراسيا نيز نظري مشابه دارد. او مي‌نويسد: «تداوم حركت رو به جلوي برنامه هسته‌اي ايران، باعث مي‌شود حتي پيشروترين مذاكره‌كنندگان نيز كار سختي داشته باشند.»
در چنين شرايطي اتخاذ راهبرد هماهنگ و مشترك ميان اروپا و ايالات متحده و نزديكي بيشتر اين 
دو طرف به يكديگر مي‌‌تواند به مثابه يك تهديد عليه ايران باشد و باعث افزايش فشارهاي 
سياسي-اقتصادي عليه تهران شود.
بايدن به جز موضوع توافق هسته‌اي دستور كارهاي مهم ديگري هم در طول اين سفر اروپايي دارد.
 20 كشور صنعتي دنيا كه مسوول توليد بيش از ۸۰درصد گازهاي گلخانه‌اي در دنيا هستند، درصددند با وضع ماليات بر توليد كربن در رم، گام مهمي در حفاظت از محيط‌زيست در آستانه نشست تغييرات اقليمي سازمان ملل بردارند. هدف ديگر گروه 20 در اين نشست تاكيد بر اين نكته است كه كشورهاي ثروتمند سالانه ۱۰۰ ميليارد دلار براي كمك به كشورهاي فقيرتر در راستاي سازگاري‌شان با تغييرات آب و هوايي اختصاص دهند. البته اين يكي از بند‌هاي توافقي سران گروه 20 در سال ۲۰۰۹ بود كه قرار بود در سال ۲۰۲۰ عملي شود ولي تاكنون محقق نشده است. برنامه‌ريزي براي تعيين يك حداقل ماليات جهاني از ديگر محورهاي اصلي اين نشست است.
جو بايدن پس از اين نشست، سفر اروپايي خود را يكشنبه شب به اسكاتلند ادامه خواهد داد. گلاسگو ميزبان يكي از نشست‌هاي مهم تغييرات آب و هوايي موسوم به «كوپ ۲۶» است. پيام اصلي بايدن تاكيد بر عزم كاخ سفيد در مبارزه با گرم شدن زمين و حفاظت از محيط‌زيست است؛ هدفي كه تصميم دونالد ترامپ، رييس‌جمهوري قبلي امريكا از «پيمان پاريس» عملا كنار گذاشته شده بود. جو بايدن در حالي امريكا را براي شركت در اين دو نشست مهم به مقصد اروپا ترك كرد كه طرح هزار و ۷۵۰ ميليارد دلاري‌اش براي مقابله با تغييرات آب و هوايي با مخالفت برخي اعضاي دموكرات كنگره روبه‌رو بود.
ديدار با پاپ و نخست‌وزير ايتاليا
بايدن در نخستين بخش از سفر خود با رهبر كاتوليك‌هاي جهان در واتيكان ديدار كرد. بر اساس گزارش آسوشيتدپرس، گفت‌وگوهاي دو طرف حدود يك ساعت و پانزده دقيقه طول كشيد و پس از آن نيز حدود پانزده دقيقه براي گرفتن عكس و تبادل هدايا در حضور اعضاي هيات‌هاي همراه، از جمله جيل بايدن بانوي اول ايالات متحده، صرف شد. جزييات گفت‌وگوهاي دو طرف منتشر نشده است، اما بنابر اعلام كاخ سفيد، بايدن از تلاش‌هاي پاپ فرانسيس در حمايت از فقرا و آنهايي كه از گرسنگي، جنگ و آزار و اذيت در جهان رنج مي‌برند، قدرداني كرده است. رييس‌جمهوري امريكا همچنين پيشگامي رهبر كاتوليك‌هاي جهان در مبارزه با بحران آب و هوايي و نيز حمايت‌هاي او از تلاش‌هاي جهاني براي پايان دادن به همه‌گيري كوويد19 و دسترسي برابر همگان به واكسن را ستايش كرد. جو بايدن و پاپ فرانسيس پيش‌تر سه بار با يكديگر ديدار كرده بودند. پيش از ديدار پاپ و رييس‌جمهور امريكا، اعتراضات زيادي از سوي كشيش‌هاي امريكايي صورت گرفته بود و آنها مي‌خواستند پاپ از ديدار با بايدن صرف‌نظر كند. جو بايدن پيش‌تر گفته بود كه به مذهب كاتوليك خود افتخار و از آن به عنوان راهنمايي اخلاقي براي شكل دادن به بسياري از سياست‌هاي اجتماعي و اقتصادي خود استفاده مي‌كند. با اين حال حمايت او از مسائلي نظير سقط جنين و ازدواج همجنس‌گرايان، او را با بسياري از اسقف‌هاي امريكا در تضاد قرار داده است.
بايدن همچنين روز جمعه ديداري با ماريو دراگي، نخست‌وزير ايتاليا داشت. دو طرف در اين ديدار درباره طيف گسترده‌اي از موضوعات نظير تغييرات اقليمي، سلامت جهاني و اقتصاد گفت‌وگو كردند.

ترديدها پيرامون كارآمدي نشست G20
به‌رغم اينكه بيشتر تحليلگران و رسانه‌ها نگاهي مثبت به نشست پيش روي گروه 20 داشته‌اند و ابراز اميدواري كرده‌اند كه اين نشست دستاوردهايي به همراه داشته باشد، با اين وجود برخي كارشناسان معتقدند جهان دستاوردي از نشست رهبران در اين چارچوب نخواهد داشت. واشنگتن پست در اين خصوص مي‌نويسد: «اختلافات درون بلوك 20 كشور صنعتي جهان و ناتواني در دستيابي به برنامه‌اي بلندپروازانه و جمعي براي رفع مشكلات بين‌المللي نشان‌دهنده انحرافي عميق در سياست‌هاي اين گروه از كشورهاست. به عنوان مثال، گروه 20 در واكنش به پاندمي كرونا بسيار كند و ناهماهنگ عمل كرده است؛ حتي اگر آنها بتوانند ادعا كنند كه بخش بزرگي از واكسن‌ها را تامين كرده‌اند. همچنين اختلافات سياسي عميق ميان كشورها سبب شده امكان مانور كمتري روي منافع مشترك اقتصادي وجود داشته باشد. فلسفه سازمان‌دهي گروه 20 -‌كه حول حمايت از همكاري‌هاي بين‌المللي و رد سياست‌هاي يكجانبه‌گرايانه است- در مقابل ناسيوناليست‌هاي برتر در سراسر جهان ضعيف شده است. همچنين دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا در طول دوران رياست‌جمهوري خود موفق شد هر رويداد گروه 20 را كه در آن شركت مي‌كرد عرصه‌اي براي رويارويي‌هاي مملو از خشم و رقابت‌هاي مخرب قرار دهد.»
واشنگتن پست در اين تحليل نوشته حتي عدم شركت حضوري پوتين، رييس‌جمهور روسيه و شي جين‌پينگ رييس‌جمهور چين در اين نشست نيز باعث نخواهد شد رهبران كشورهاي عموما دوست بتوانند گام مهمي در راستاي اهداف از پيش اعلام شده، بردارند.