نخستين دور گفت‌وگوهاي استراتژيك مصر و واشنگتن در دولت بايدن آغاز شد
از اختلاف بر سر حقوق بشر تا همكاري فراگير در ساير حوزه‌ها
آرمين منتظري
آنتوني بلينكن، وزير امورخارجه امريكا روز دوشنبه در كنفرانس مطبوعاتي مشترك با همتاي مصري‌اش، از دولت اين كشور خواست توجه بيشتري به رعايت حقوق بشر در مصر مبذول كند. در حالي كه وزير خارجه مصر براي شركت در گفت‌وگوهاي استراتژيك ميان واشنگتن و قاهره در راس هياتي به امريكا سفر كرده، فشار بر دولت امريكا براي اعمال فشار بر مصر در خصوص افزايش موارد نقض حقوق بشر افزايش يافته است. اين فشارها موجب شده كه اين مساله به يكي از مهم‌ترين دستور كارهاي گفت‌وگوهاي استراتژيك ميان دو كشور تبديل شود. البته سامح شكري، وزير خارجه مصر در پاسخ به انتقاد علني بلينكن، از واشنگتن خواست موضوع حقوق بشر را چارچوب ملاحظات امنيتي مصر و نياز اين كشور به ثبات در نظر بگيرد.
اين نخستين‌بار در دولت بايدن است كه گفت‌وگوهاي استراتژيك ميان مصر و واشنگتن برگزار مي‌شود. بلينكن در ماه سپتامبر اعلام كرده بود كه ايالات متحده امريكا كمك 130 ميليون دلاري خود به ارتش مصر را تا زماني كه عبدالفتاح السيسي، رييس‌جمهور اين كشور اقدامات موثري در خصوص رعايت بشر صورت ندهد، متوقف مي‌كند. واشنگتن حتي در نشست دموكراسي كه قرار است ماه آينده در امريكا برگزار شود، از مصر دعوت نكرده است.
بلينكن در كنفرانس مطبوعاتي روز دوشنبه از مصر به دليل پيگيري استراتژي حقوق ملي مردم تشكر كرده و اعلام كرد كه دو كشور در خصوص موضوعاتي نظير اصلاحات در قوانين مربوط به بازداشت‌هاي طولاني مدت بدون برگزاري محاكمه و حمايت از آزادي مطبوعات و آزادي بيان در حال همكاري هستند. بلينكن گفت: «البته موضوعات و نگراني‌هاي ديگري نيز وجود دارند كه در بيشتر آنها گام‌هاي مثبتي مي‌توان رو به جلو برداشت. اين مساله صرفا به دليل درخواست امريكا يا كشورهاي ديگر نيست بلكه به نفع مردم مصر است كه اصلاحاتي در اين كشور صورت بگيرد.» عبدالفتاح السيسي كه از سال 2013 با انجام يك كودتا دولت منتخب محمد مرسي را سرنگون و قدرت را در دست گرفته، در طول سال‌هاي اخير سعي كرده مخالفانش را سركوب كرده و قدرتش را در داخل به قدرتي تماميت‌خواه تبديل كند. البته السيسي اتهام دستگيري و بازداشت مخالفان و منتقدانش را رد مي‌كند. برخي مقامات دولت امريكا معتقدند كه تعميق روابط ميان مصر و امريكا ممكن نيست مگر اينكه مصر بپذيرد به خواسته‌هاي دولت بايدن براي رعايت حقوق بشر، احترام بگذارد و آنها را عملي كند.
هر چند مباحث مرتبط با حقوق بشر يكي از مهم‌ترين موضوعات گفت‌وگوهاي استراتژيك مصر و امريكا در روزهاي آينده خواهد بود، اما اين گفتوگوها دستور كارهاي ديگر نيز خواهد داشت. اين گفتوگوها يكي از قديمي‌ترين گفت‌وگوهاي امريكا با يكي از كشورهاي خاورميانه است كه سابقه‌اش به سال 1998 و دوران رياست‌جمهوري بيل‌كلينتون بازمي‌گردد. البته بين سال‌هاي 2009 تا 2015، اين گفتوگوها به واسطه روي كار آمدن باراك اوابا و البته آغاز بهار عربي، براي چندين سال متوقف شد. از نظر مقامات مصري گفت‌وگوهاي امسال فرصتي براي مصر محسوب مي‌شود تا بار ديگر بر نقش حياتي مصر در منطقه در راستاي شراكت با امريكا تاكيد كنند.
غير از مسائل مربوط به حقوق بشر، دستور كار مهم ديگري كه در اين گفتوگوها به آن پرداخته خواهد شد، موضوعاتي است كه در همسايگي مصر در حال وقوع است. مصر در طول چند ده سال گذشته، به‌طور سنتي ميانجيگري ميان فلسطين و اسراييل را برعهده داشته است. خصوصا اينكه در سال گذشته نيز براي برقراري آتش‌بس ميان حماس و تل‌آويو ميانجيگري كرده است. بنابراين انتظار مي‌رود كه مصري‌ها از اين اهرم در گفتوگوها با واشنگتن استفاده كرده و خود را به عنوان يك بازيگر مهم منطقه‌اي مطرح كنند. علاوه بر اين مصر در ماه مارس ميزبان محمود عباس، رييس تشكيلات خودگران فلسطين و ملك عبدالله دوم شاه اردن بود تا دو طرف درباره راه‌حل دو كشوري با يكديگر گفت‌وگو كنند. در اقدامي ديگر، مصر از نفتالي بنت، نخست وزير رژيم صهيونيستي نيز دعوت كرد به مصر سفر كند. اين نخستين‌بار طي چند دهه گذشته بود كه يك نخست‌وزير اسراييلي به‌طور رسمي به مصر سفر مي‌كرد. بنابراين به نظر مي‌رسد اين نقشي كه مصر سعي دارد در منطقه بازي كند، براي واشنگن جذابيت داشته باشد. موضوع ديگري كه به احتمال زياد در اين نشست مطرح خواهد شد، موضوع اختلافات مصر با اتيوپي بر سر مسائل آبي است. به احتمال زياد مصر از واشنگتن خواهد خواست تا نقش پررنگ‌تري در گفتوگوها ميان اتيوپي، سودان و مصر ايفا كند تا طرفين بتوانند در خصوص اقدام اتيوپي در احداث سد بزرگ رنسانس در بالادست رودخانه نيل به توافقي دست يابند. قاهره معتقد است منابع آبي رود نيل بيش از 90 درصد آب مورد نيا زمصر را تامين مي‌كند، اين اقدام اتيوپي تهديدي حياتي براي موجوديت مصر محسوب مي‌شود و امنيت دسترسي قاهره به منابع آبي نيل و همچنين جايگاه منطقه‌اي مصر را تضعيف مي‌كند. اتيوپي خود را براي آغاز فاز سوم آبگيري اين سد عظيم آماده مي‌كند و ميانجيگري اتحاديه آفريقا بين مصر و اتيوپي تاكنون راه به جايي نبرده است. بنابراين مصر در اين خصوص حمايت امريكا و شوراي امنيت سازمان ملل متحد را خواستار شده است. ماه آوريل، سفير مصر در سازمان ملل متحد با انتشار مقاله‌اي اعلام كرد كه «تنها واشنگتن مي‌تواند مذاكرات درباره احداث سد رنسانس را از بن‌بست نجات دهد.» واشنگتن تاكنون ترجيح داده در اين خصوص مداخله نكند. هرچند جفري فلتمن، نماينده ويژه امريكا در امور شاخ آفريقا تا حدودي در اين موضوع ورود كرده اما شرايطي كه در حال حاضر بر اتيوپي حاكم است و بروز درگيري‌هاي داخلي در اين كشور موجب شده اتيوپي مسائل مهم‌تري در اولويت نخست خود داشته باشد. از سوي ديگر وقوع كودتا در سودان نيز كار را بيش از گذشته پيچيده كرده است.
موضوع كودتا در سودان در اواخر ماه اكتبر يكي ديگر از موضوعات در گفت‌وگوهاي مصر و امريكا خواهد بود. البته در اين موضوع به خصوص منافع امريكا و مصر با هم تضاد دارد. پس از وقوع كودتا در سودان سازمان ملل، امريكا و اتحاديه اروپا يك صدا اين كودتا را محكوم كردند و از ارتش سودان خواستند برخورد خشن با معترضان را خاتمه دهد. در آن سو اما، مصر با صدور بيانيه‌اي خواستار «مسووليت‌پذيري و خويشتنداري» در سودان شد و اعلام كرد رفاه مردم سودان و توافقات داخلي ميان احزاب اين كشور بايد در اولويت قرار بگيرند. مصر اما از محكوم كردن كودتا در سودان طفره رفت و صرفا بازگشت حكومت غيرنظاميان و انتقال مسالمت‌آميز قدرت را خواستار شد. مصر حتي دعوت امريكا براي امضاي بيانيه‌اي از سوي امارت، عربستان سعودي، انگليس و امريكا در خصوص سودان را رد كرد. در اين بيانيه بر بازگشت فوري حكومت غيرنظاميان در سودان، تاكيد شده بود. اين‌طور به نظر مي‌رسد كه ژنرال عبدالفتاح السيسي حكومت نظاميان در سودان را ترجيح مي‌دهد.
موضوعات ديگري نيز در منطقه آفريقاي شمالي و شرق مديترانه در اين گفتوگوها مطرح خواهند شد. مصر و امريكا در ميانه فضاي بي‌ثبات سياسي امنيتي در ليبي، از برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري ماه دسامبر و انتخابات پارلماني ماه ژانويه سال 2022 در اين كشور حمايت كرده‌اند. با توجه به اهميت اين موضوع در ليبي، احتمالا ايالات متحده امريكا از اين دور گفتوگوها استفاده خواهد كرد تا مصر را وادار كند با بازيگران كليدي در مصر وارد گفت‌وگو شود. گفت‌وگوي مصر با ژنرال خليفه حفتر، رهبر ارتش آزادي‌بخش ليبي براي برقراري ثبات بيشتر در آستانه برگزاري انتخابات، اهميتي حياتي براي امريكا دارد. تلاش‌هاي مصر براي تقويت همكاري‌ها با همسايگانش در شرق مديترانه نيز يكي ديگر از موضوعات مورد بحث خواهد بود. يكي ديگر از موضوعات مورد بحث اقدام مصر در خريد جنگنده‌هاي سوخو 35 از روسيه است. اين موضوع اختلافي است كه هنوز بين دو كشور پابرجاست. نخستين‌بار در سال 2018، اخبار مربوط به اين خريد نظامي منتشر شد. هر چند اين جنگنده‌ها هنوز به مصر تحويل داده نشده‌اند. اما اگر مصر اين جنگنده‌ها را تحويل بگيرد براساس قانون كاتسا كه ذيل آن هر كشوري كه با كشورهاي ايران، كره‌شمالي و روسيه تجارت تسليحاتي داشته باشد، تحريم خواهد شد، اين امكان وجود دارد كه مصر نيز ذيل تحريم‌هاي امريكا قرار بگيرد. آنتوني بلينكن، وزير خارجه امريكا در نشست قبلي خود با همتاي مصري‌اش به اين موضوع اشاره كرد. بنابراين احتمال مي‌رود كه اين موضوع نيز يكي ديگر از دستور كارهاي نشست اخير باشد.
اتهام‌پراكني ضد ايراني بلينكن در ديدار با همتاي مصري
آنتوني بلينكن، وزير خارجه امريكا در رايزني با همتاي مصري خود به تكرار ادعاهاي ضد ايراني پرداخت. به نوشته وبگاه «عرب‌نيوز»، «آنتوني بلينكن» ادعا كرد كه ايالات متحده با مصر در مورد «فعاليت‌هاي مخرب ايران» نگراني دارد. بلينكن در گفت‌وگو با «سامح شكري» وزير امور خارجه مصر در واشنگتن با بيان اتهامات اثبات نشده عليه ايران مدعي شد ايالات متحده و مصر «نگراني‌هاي جدي» در خصوص نفوذ بي‌ثبات‌كننده ايران از جمله «حمايت از تروريسم، برنامه موشك‌هاي بالستيك و اقدام در بازداشت خودسرانه شهروندان خارجي از جمله شهروندان امريكايي» دارند.