رهبران امريكا و چين در ديداري مجازي، سه ساعت و نيم درخصوص اختلافات
و زمينه‌هاي همكاري گفت‌وگو كردند
ديپلماسي براي اجتناب از رويارويي ناخواسته
محمدحسين لطف‌الهي
رييس‌جمهور ايالات متحده و رهبر چين روز سه‌شنبه سه ساعت و نيم با يكديگر به صورت مجازي ديدار و گفت‌وگو كردند؛ گفت‌وگويي كه مقام‌هاي امريكايي هدف از آن را اطمينان حاصل كردن از اين موضوع عنوان مي‌كنند كه سوءتفاهم‌ها نمي‌تواند دو كشور را به سوي يك درگيري بزرگ و ناخواسته هدايت كند.
مدت‌ها بود كه جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده پيشنهاد برگزاري يك ديدار مجازي با شي جينپينگ رهبر چين را ارايه كرده بود. اين نشست مجازي سرانجام روز سه‌شنبه برگزار شد و دو طرف به مدت طولاني با يكديگر به گفت‌وگو پرداختند. هر دو طرف اين گفت‌وگوي سه ساعت و نيمه را «سازنده» خوانده‌اند، اما در پايان اين ديدار مجازي دو طرف بر سر هيچ اقدام مشخصي توافق نكردند تا ابهاماتي پيرامون نتايج اين ديدار وجود داشته باشد.
در بيانيه‌هاي جداگانه كه هر يك از طرف‌ها پس از پايان مذاكرات منتشر كردند، هم پكن و هم واشنگتن كوشيدند تا تاكيد زيادي روي نكات مورد اختلاف در گفت‌وگوها داشته باشند. روزنامه نيويورك‌تايمز، اين بيانيه‌ها را به «فهرستي از نارضايتي‌ها از اقدامات طرف مقابل» تعبير كرده است. براساس بيانيه كاخ سفيد، جو بايدن در اين ديدار درباره نقض حقوق بشر در چين و همچنين «سياست‌هاي اقتصادي و تجاري غيرمنصفانه چين» ابراز نگراني كرده است. در مقابل، براساس روايت طرف چيني، شي جينپينگ نيز حمايت ايالات متحده از تايوان را «بازي با آتش» ناميده و هشدار داده تقسيم جهان امروز به اتحادها و بلوك‌ها -كه يكي از اصلي‌ترين راهبردهاي دولت بايدن براي مواجهه با چين بوده- مي‌تواند فاجعه‌آفرين باشد.
آسوشيتدپرس نوشته است كه پيش از برگزاري نشست رهبر چين و رييس‌جمهور امريكا، كاخ سفيد به خبرنگاران اعلام كرده بود، قرار نيست در پايان اين نشست توافق يا بيانيه‌اي مشترك وجود داشته باشد. به نوشته اين خبرگزاري، به‌رغم نبود چنين دستور كاري رهبران دو كشور كوشيدند نظرات خود را به گونه‌اي ابراز كنند كه ديدار ديپلماتيك اخير گامي در راستاي كاهش تنش‌ها باشد نه افزايش تنش‌ها. اين موضوع در سخنان بايدن نيز بازتاب داشت. رييس‌جمهور امريكا در دقايق ابتدايي جلسه خطاب به شي تاكيد كرد كه «ما نياز داريم در تصميم‌گيري‌هاي خود از چند لايه عقل سليم به عنوان محافظ [درست بودن تصميم‌هاي‌مان] استفاده كنيم.» او افزود: «ما همان‌طور كه درقبال مردم خود مسوول هستيم، درقبال جهان نيز مسووليت داريم.»
واشنگتن‌پست مي‌نويسد كه هرچند دو رهبر در سال جاري ميلادي دو بار با يكديگر گفت‌وگوي تلفني داشتند، اما تصميم بر اين بود كه اين‌بار گفت‌وگوها طي يك ديدار مجازي پيگيري شود و جزييات بيشتري از اختلافات ميان چين و امريكا ميان رهبران دو كشور مورد بحث و بررسي قرار گيرد، چراكه نگراني‌هاي جدي درخصوص سلامت رهبر چين باعث شده از ژانويه 2020 شي جينپينگ از چين خارج نشود.
خبرنگاراني كه در دقايق اوليه ديدار مجازي رهبران چين و ايالات متحده در كنار رييس‌جمهور امريكا حضور داشتند و با جدي‌تر شدن گفت‌وگوها اتاق را ترك كردند، آغاز اين گفت‌وگو را «صميمانه» ارزيابي مي‌كنند. بايدن در ابتدا به رهبر چين گفته است: «شايد بهتر باشد رسمي‌تر سخن بگويم، اگرچه من و شما هيچ‌وقت با يكديگر آن‌قدرها رسمي برخورد نكرده‌ايم.» شي نيز جو بايدن را «دوست قديمي» خود خواند و گفت كه از ديدار او خرسند است و دو طرف بايد به منظور حل و فصل چالش‌هايي كه با آنها مواجهند، تماس‌هاي خود را با يكديگر بيشتر كنند.
نيويورك‌تايمز اين گفت‌وگوها ميان رهبران چين و ايالات متحده را كه به ابتكار جو بايدن انجام شده «بازتابي از نگراني‌هاي عميق كاخ سفيد» از كاهش شانس دوري جستن از تقابل با چين توصيف مي‌كند. به نوشته اين روزنامه، بايدن تاكيد زيادي دارد كه حتي وقتي سطح تنش‌ها و اختلافات ميان دو طرف به‌طور فزاينده‌اي افزايش مي‌يابد، مي‌توان از تقابل نظامي با چين اجتناب كرد. نشست مجازي رهبران امريكا و چين تنها چند روز پس از تصويب قطعنامه‌اي درباره تاريخ حزب كمونيست چين از سوي كميته مركزي اين حزب برگزار شد. در اين قطعنامه از نقش «مهم و كليدي» شي جينپينگ در حيات حزب كمونيست ستايش شده بود. بسياري از تحليلگران بر اين باور هستند كه تصويب اين قطعنامه زمينه‌ساز تداوم زمامداري شي جينپينگ پس از برگزاري كنگره سال آينده حزب كمونيست است.
مساله تايوان؛ «بازي با آتش»
يكي از چالش برانگيز‌ترين مسائل ميان ايالات متحده و چين در چند ماه اخير مساله تايوان بود كه اهميت خود را در گفت‌وگوهاي ميان دو رهبر نيز نشان داد. شي جينپينگ در نشست ويديوكنفرانسي با بايدن، از ايالات متحده خواست كه عزم كشورش را در مورد مساله تايوان، دموكراسي جزيره‌اي كه پكن ادعا مي‌كند بخشي از قلمرو آن است، آزمايش نكند. او گفت: «ما صبور هستيم و مي‌خواهيم براي چشم‌انداز اتحاد صلح‌آميز با نهايت صميميت تلاش كنيم.» شي جينپينگ تاكيد كرد: در اين ميان اگر نيروهاي جدايي‌طلب كه خواهان استقلال تايوان هستند از خط قرمزها عبور كنند، پكن واكنش قاطعانه‌تري خواهد داشت. رهبر چين همچنين مقام‌هاي امريكايي را كه به دنبال استفاده از تايوان براي افزايش فشارها بر پكن هستند، خطاب قرار داد و گفت: «شما داريد با آتش بازي مي‌كنيد و اگر با آتش بازي كنيد، مي‌سوزيد.»
در بيانيه كاخ سفيد اشاره دقيقي به مباحث مطرح شده ميان جو بايدن و شي جينپينگ در اين حوزه نشده است. براساس اين بيانيه، رييس‌جمهور امريكا بار ديگر بر موضع قاطع ايالات متحده در اين خصوص تاكيد كرده است. ناظران معتقدند محتواي بيانيه نشان مي‌دهد بايدن بار ديگر موضع امريكا درخصوص به‌رسميت نشناختن چين را تكرار كرده اما همزمان از چين خواسته تا هيچ اقدام تازه‌اي درخصوص تغيير وضعيت تايوان انجام ندهد. پيش‌تر دولت بايدن به چين هشدار داده بود در صورتي كه بخواهد با استفاده از قواي نظامي، تايوان را در خاك خود ضميمه كند و حاكميت دموكراسي در اين جزيره را از بين ببرد، ايالات متحده به دفاع از تايوان برخواهد خاست. وو شين بو، استاد مطالعات امريكا در دانشگاه فودان واقع در شانگهاي در اين خصوص مي‌گويد: «نگراني چين درقبال رويكرد امريكا در مساله تايوان يك نگراني واقعي است، چراكه امريكا در عين حال كه مي‌گويد سياست چين واحد را دنبال مي‌كند و استقلال تايوان را به رسميت نمي‌شناسد اما همزمان در عمل طور ديگري رفتار مي‌كند.» به گفته او، اين يك نقطه واگرايي بسيار بزرگ در روابط چين و ايالات متحده است.
گفت‌وگوهاي تجاري؛ همچنان بدون پيشرفت
ايالات متحده و چين اختلافات بي‌شماري در حوزه اقتصاد و تجارت بين‌المللي دارند و اين يكي از موارد گفت‌وگوهاي بايدن و شي جينپينگ بود، اما به نظر مي‌رسد به‌رغم اينكه هر دو طرف لحن آرام‌تري را براي گفت‌وگو در اين حوزه برگزيده بودند، اما پيشرفت چنداني در اين مذاكرات اتفاق نيفتاد. نيويورك‌تايمز به نقل از يك مقام ارشد امريكايي نوشته كه بايدن در اين گفت‌وگو از عدم اجراي تعهد چين گلايه كرده و گفته است كه چين به تعهد خود در راستاي واردات كالاهاي امريكايي بيشتر عمل نمي‌كند.
در بيانيه چين اشاره مشخصي به تعهد اين كشور
در راستاي واردات كالاهاي امريكايي بيشتر نشده، اما نوشته شده كه شي جينپينگ بر تجارت دوجانبه برمبناي سود بردن هر دو طرف تاكيد كرده و خواستار سياسي نشدن موضوع تجارت شده است.
يك مقام امريكايي درخصوص نتايج اين گفت‌وگوها گفته قرار نبود و نيست توافقي به سبك دونالد ترامپ در اين ديدار مجازي حاصل شود و دوطرف توافق كردند كه مقام‌هاي دو كشور در آينده گفت‌وگوهاي بيشتري در اين باره داشته باشند. چن دينگدينگ، استاد روابط بين‌الملل در دانشگاه جينان در گوانگژو مي‌گويد: «هر چند در اين نشست، پيشرفتي ديده نشد من فكر مي‌كنم در صورت ادامه گفت‌وگوها به تدريج اختلافات تجاري حل خواهد شد. ما به زودي شاهد برخي اقدامات مشخص خواهيم بود.»
همكاري‌ها ادامه مي‌يابد
از جمله موارد ديگري كه در اين نشست به آن اشاره شد، موضوع حقوق بشر بود. كاخ سفيد در بيانيه خود اعلام كرده است كه بايدن به شدت نگران برخورد چين با اقليت اويغور در سين كيانگ، سركوب جنبش دموكراسي‌خواه در هنگ‌كنگ و اقدامات چين در تبت است. بنا بر اظهارات يك مقام كاخ سفيد، رييس‌جمهور ايالات متحده از چين خواسته تا رويكرد خود را در اين موارد تعديل كند. علاوه بر موضوع حقوق بشر، بخشي از زمان گفت‌وگو نيز به صحبت درخصوص همكاري‌هاي مشترك به ويژه در مقابله با تغييرات اقليمي و بيماري كوويد 19 اختصاص يافت. براساس بيانيه چين پس از اين گفت‌وگوها، شي جينپينگ، رهبر چين گفته است كه مقابله با تغييرات اقليمي مي‌تواند به «نقطه برجسته» همكاري با ايالات متحده تبديل شود. اما شي جينپينگ همچنين موضع پكن را تكرار كرد كه چين، به عنوان بزرگ‌ترين كشور در حال توسعه جهان، نسبت به كشورهاي توسعه يافته‌اي كه در قرن گذشته دي‌اكسيد كربن بيشتري توليد مي‌كردند، مسووليت‌هاي متفاوتي در رابطه با تغييرات آب و هوايي دارد. كارشناسان معتقدند چين و امريكا براي همكاري در اين حوزه منافع مشترك زيادي دارند اما اين براي افزايش و ثمربخشي همكاري‌ها كافي نيست و نياز است اراده سياسي در هر دو طرف وجود داشته باشد. در بيانيه چين پس از گفت‌وگوهاي بايدن و شي نيز اشاره شده كه رييس‌جمهور چين خواستار همكاري نزديك‌تر در حوزه گاز طبيعي است كه با توجه به كمبود انرژي در چين و نگراني‌ها درخصوص بدتر شدن وضعيت در زمستان، امكان همكاري شركت‌هاي امريكايي در اين حوزه وجود دارد.
واشنگتن‌پست نوشته يكي از مواردي كه اين نشست را به نشستي بسيار مهم تبديل مي‌كند، اين است كه هر دو رهبر اتفاق‌نظر دارند كه نبايد ايالات متحده و چين وارد يك جنگ سرد ديگر شوند و وارد شدن به چنين جنگي به نفع هيچ يك از طرف‌ها نيست؛ اين گفت‌وگوها مي‌تواند زمينه را براي دور شدن از چنين خطري فراهم كند.
كاخ سفيد در بيانيه‌اي پس از اين نشست اعلام كرد: دو رهبر درباره ماهيت پيچيده روابط بين دو كشور و اهميت مديريت مسوولانه رقابت بحث كردند. مانند بحث‌هاي قبلي، دو رهبر حوزه‌هايي را تحت پوشش قرار دادند كه منافع ما در آنها همسو هستند و حوزه‌هايي كه منافع، ارزش‌ها و ديدگاه‌هاي ما متفاوت است. در اين ديدار، بايدن تاكيد كرد كه ايالات متحده به همراه متحدان و شركاي خود به دفاع از منافع و ارزش‌هاي خود ادامه خواهند داد. وي همچنين نسبت به فعاليت‌هاي چين در سين كيانگ، تبت و هنگ‌كنگ ابراز نگراني كرد. وزارت امور خارجه چين نيز پس از اين ديدار اعلام كرد كه شي جينپينگ، رييس‌جمهور چين و جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده، در نشست آنلاين روز سه‌شنبه بر سر حفظ روابط نزديك براي بازگرداندن روابط واشنگتن و پكن در مسير توسعه صحيح توافق كردند. دو طرف توافق كردند كه به حفظ روابط نزديك خود از طرق مختلف ادامه دهند تا روابط چين و امريكا به مسير صحيح توسعه سالم و باثبات بازگردد و به نفع مردم چين و ايالات متحده و همچنين مردم كل جهان باشد. حكومت چين پس از اين گفت‌وگوها از نتايج نشست ابراز رضايت كرده است. هوآ چونيينگ، سخنگوي وزارت خارجه چين در واكنش اوليه خود در توييتر نوشت كه اين گفت‌وگو «گسترده، عميق، صريح، سازنده، اساسي و پربار بود.» او در ادامه گفته است كه اين گفت‌وگو به گسترش درك متقابل كمك مي‌كند.