مديريت سانحه؟
مهدي زارع
بارندگي در جنوب ايران به ويژه در هرمزگان، جنوب كرمان و سواحل درياي مكران موجب سيلاب شده است. از عصر چهارشنبه هشتم دي‌ماه 1400 سامانه سوداني وارد منطقه استان‌هاي جنوبي ايران شد و در روزهاي گذشته فعال بوده و پيش‌بيني‌ها نشان مي‌دهد كه كمابيش تا روز پنجشنبه 16 دي‌ماه همچنان فعال خواهد بود. بيشترين ميزان بارندگي نيز روز يكشنبه و دوشنبه رخ داده و البته شديد‌ترين بارندگي‌ها در روز سه‌شنبه 14 دي‌ماه قابل انتظار است. منطقه هرمزگان، سيستان و بلوچستان و كرمان كه در معرض خشكسالي شديد است، با اين حال از هشتم دي‌ماه بارندگي شديدي را تجربه كرده است. دو سال قبل دقيقا در همين محدوده زماني بارش باران در استان كرمان و سيستان و بلوچستان طي پنج روز از ميزان بارندگي در ۱۱۳ روز ابتداي سال آبي ما قبل آن بيشتر شد.در كرمان و سيستان و بلوچستان سيلاب موجب خسارت‌هاي گسترده شد. حال در دي‌ماه 1400 در استان هرمزگان، جزيره قشم از محل‌هاي بروز سيلاب شديد بود. مردم محلات بافت قديم شهر قشم در روزهاي گذشته با نصب پي‌وي‌سي روبه‌روي در وروي منازل سعي كرده بودند اقدامات پيشگيرانه به منظور ورود آب‌هاي ناشي از سيلاب به منازل خود انجام دهند و شهرداري و مديريت شهري با لايروبي كانال‌هاي دفع آب زيرزميني و رفع انسداد آنها و آماده‌باش نيروهاي خدماتي آمادگي نسبي براي دفع سيلاب وجود داشت. در قشم و بندرعباس هر سه مقطع تحصيلي ابتدايي متوسطه اول و دوم را در ٢ شيفت صبح و عصر در سراسر شهرستان به دليل آبگرفتگي معابر تعطيل اعلام كردند. از روز يكشنبه هرگونه فعاليت دريايي تعطيل اعلام شد. در روستاهاي جزيره قشم نيز سيلاب جاري شد. سامانه هواي سوداني در كرمان، بوشهر، هرمزگان، سيستان و بلوچستان و فارس بيشترين بارش را تاكنون داشته است. در غرب كرمان بارش تجميعي ۷۰ ميليمتر، در جنوب ۱۱۰ ميليمتر و در شمال ۳۵ ميليمتر بارش موجب سيلاب و آبگرفتگي شد. بارش در ارتفاعات به صورت برف هم بود.در چابهار باران معتدل در دوشنبه و درجه حرارت تا 24 درجه سانتيگراد، با احتمال بارندگي 88 درصد، در روز سه‌شنبه، با هواي ابري همراه با باران شديد با احتمال بارندگي 89 درصد خواهد رسيد. شدت گرفتن بارش‌ها در جنوب كشور در پي ورود سامانه بارشي منجر به وقوع سيلاب‌هاي ناگهاني براي جنوب كشور خواهد شد. در جزاير تنگه هرمز و خليج‌فارس، سواحل درياي عمان، نيمه جنوبي فارس، هرمزگان، كرمان و سيستان و بلوچستان بارش‌ها موجب سيلابي شدن مسيل‌ها و طغيان رودخانه‌ها شد.
سازمان هواشناسي روز شنبه ۱۱ دي‌ماه با صدور هشدار قرمز در استان‌هاي بوشهر، هرمزگان، كرمان و فارس اعلام كرد كه روز يكشنبه بارش شديد باران و تداوم آن همراه با وقوع رعد و برق و ريزش تگرگ و وزش باد شديد خواهد شد. مخاطرات اين شرايط جوي به سيلابي شدن مسيل‌ها و طغيان رودخانه‌ها، آبگرفتگي گسترده معابر شهري، امكان آبگرفتگي منازل در مناطق مستعد، جاري شدن رواناب، اختلال در تردد، لغزندگي و كاهش ديد در جاده‌ها، احتمال تخريب پل و مسدود شدن جاده و وارد شدن خسارت به محصولات كشاورزي مي‌شود. در جنوب استان سيستان و بلوچستان و كرمان بارش باران و جاري شدن سيلاب موجب مسدود شدن ۲ محور اصلي و يك محور فرعي در جنوب اين استان شد. محورهاي اصلي زهكلوت به ايرانشهر، كلكسورك به كهنوج و راه‌هاي فرعي آبنماي مظفرآباد و بيژن‌آباد در رودبارجنوب مسدود شدند. بروز سيلاب در بيشتر رودخانه‌هاي فصلي هفت شهرستان جنوبي استان كرمان گزارش شد. بيشترين حجم بارش باران در اين منطقه در شامگاه يكشنبه بود و منجر به تشكيل ستاد بحران اداره كل راهداري جنوب كرمان شد. اينكه ما چقدر در طبيعت دستكاري كرده‌ايم و مسيل سيلاب‌ها را بسته‌ايم يا ساخت‌وساز انجام داده‌ايم و سواحل رودخانه را تغيير شكل داده‌ايم، مي‌تواند در وقوع سيلاب و توپوگرافي يك منطقه اثرگذار باشد. خشكسالي و بارش‌ها به تغيير اقليم مربوط است. با تغيير اقليم نظم آب‌وهوا به هم خورده و همزمان با خشكسالي بسيار شديد، بارش‌هاي سيل‌آسا نيز رخ مي‌دهد. مديريت بحران بايد شامل «مديريت پيشگيرانه ريسك سانحه» سيلاب باشد، ولي به نظر مي‌رسد كه به جاي شناخت ريسك‌هاي موجود و تلاش براي كم كردن معرضيت انسان‌ها و دارايي‌ها در برابر مخاطرات، همچنان در حال مديريت سانحه (آمادگي در 48 تا 24 ساعت قبل از سيلاب، بر اساس هشدار سازمان هواشناسي) و سپس مديريت پاسخ (مقابله) بر اساس امداد و نجات هستيم. چنين كاري همچنان بسيار آسيب‌زا و معيوب است.