سفر رييس‌جمهور به روسيه
مصطفي اعلايي
روسيه در محيط پيراموني ايران يكي از بزرگ‌ترين بازيگران عرصه سياست و روابط بين‌الملل است. علاوه بر اثرگذاري اين كشور در سطح جهاني كه در بسياري مواقع تعيين‌كننده است، در تحولات منطقه قفقاز و خاورميانه نيز از ديرباز تعيين‌كننده بوده است. اين كشور در سده‌هاي اخير نيز در قالب روسيه تزاري و اتحاد شوروي بر تحولات كشور ما نيز به‌شدت اثرگذار بوده و از اساس با تماميت ارضي و امنيت ملي ايران در ارتباط مستقيم بوده است. لذا عقل سليم سياسي حكم مي‌كند كه ج.ا.ا در ارتباط با اين همسايه قدرتمند شمالي در مسير همكاري و همگرايي در شناسايي منافع مشترك قرار گرفته و از اين طريق به افزايش منافع ملي و كاهش آسيب‌هاي ج.ا.ا در سطح منطقه و جهان كمك نمايد. از سوي ديگر در جريان اين ارتباط و مسير پيش رو، مناسب است ج.ا.ا تمامي مولفه‌ها و ابعاد روابط دوجانبه و چندجانبه في‌مابين را دست‌كم در طول تاريخ معاصر و همچنين پيچيدگي‌هاي بازيگري اين كنشگر ماهر را در وضعيت بحراني فعلي در پس ذهن خود داشته و همه را در محاسبات ژئوپليتيكي خود منظور دارد. ج.ا.ا قاعدتا بايد براساس يك نقشه راه تنظيم شده برمبناي حفظ منافع ملي نه تنها با روسيه، بلكه با كشورهاي بزرگ ديگر شرق همچون چين و هند نيز كه از قدرت‌هاي تاثيرگذار و تعيين‌كننده آسيايي هستند روابط گسترده ايجاد نموده و در اين مسير از هيچ فرصتي چشم‌پوشي نكند. اين روزها صحبت از سفر قريب‌الوقوع رييس‌جمهور محترم به روسيه مي‌شود. برخي تحليلگران اين سفر را در موقعيت كنوني كه مذاكرات وين انجام مي‌شود مناسب نمي‌دانند. بنده معتقدم اين سفر في‌نفسه و در كليت خود در همين مقطع مي‌تواند موجب دستاوردهاي خوبي براي ج.ا.ا باشد، لذا در اين ارتباط چند نكته را مطرح مي‌كنم:
۱- سفر رييس‌جمهور به روسيه در مقطع فعلي اگر با شناخت اهداف روسيه و تنظيم روابط با اين كشور برمبناي سياست موازنه مثبت و صيانت از منافع ملي صورت گيرد هيچ ايرادي ندارد. اتفاقا با لحاظ شرايطي (در زير گفته خواهد شد)، مقطع فعلي كه زمان حساس مذاكرات وين است بهترين زمان سفر رييس‌جمهور به روسيه است.
۲- ج.ا.ا در سياست خارجي خود بدون وابستگي به هيچ طرفي، چه شرقي و چه غربي بايد از تضاد منافع و مقابله بين غرب و روسيه براي زنده كردن منافع خود بهره ببرد. اين سفر مي‌تواند در صورت هوشمندي ايران در همين مقطع مذاكرات وين به خوبي مورد بهره‌برداري قرار گيرد. شرايط و مواضع ايران در سفر بايد به گونه‌اي تنظيم شود كه به طرف غربي بفهماند كه ايران در منطقه و جهان دست باز براي افزايش منافع خود دارد به گونه‌اي كه غربي‌ها را تشويق يا حتي ناچار به دادن امتياز در وين كند.
۳-ج.ا.ا در اين سفر، قبل و بعد از آن بايد به‌گونه‌اي موضع بگيرد كه امكان تصور نمايندگي روسيه از طرف ايران در تقابل با غرب و در چانه‌زني‌هاي وين را خنثي نموده و به روس‌ها اجازه ندهد به غربي‌ها بفهمانند كه ما بر ايران نفوذ داريم و از اين نفوذ بخواهد براي منافع خود استفاده كند.
۴- ج.ا.ا در همين سفر بايد به روسيه (پوتين) به‌طور اصولي بفهماند كه دست ايران براي روابط با ساير كشورها باز است و سياست، اقتصاد، تجارت و امنيت خود را هر جا كه تشخيص دهد و با هر كشوري كه مايل باشد تامين خواهد كرد.
۵- مهم‌ترين شرط موفقيت اين سفر چگونگي محتواي سند همكاري است. ج.ا.ا به هيچ‌وجه خود را در اين سند نبايد متعهد به انجام تجارت و ارتباطات و فعاليت‌هاي سياسي، اقتصادي و دفاعي به گونه‌اي نمايد كه دست خود را از فرصت‌هاي ديگر به ويژه در كشورهاي غربي در تامين منافع خود كوتاه كند. به ويژه حتما بايد به طرف روسي تفهيم شود سفر رييس‌جمهور به روسيه به معناي محدود كردن فرصت‌هاي جهاني در تامين منافع ايران نيست. بايد روسيه اين پيام را علني و صريح از رييس‌جمهور ما دريافت كند تا اين كشور بداند كه براي تامين منافع خود در ايران بايد ما به‌‌ازا و امتياز برابر به ايران بدهد.
البته و صد البته زماني كه ج.ا.ا تصميم بگيرد براي تامين منافع خود ارتباط مستقيم و مذاكرات مستقيم با امريكا داشته باشد، تحقق شرايط فوق‌الذكر بسيار آسان‌تر و روان‌تر و موثر‌تر خواهد بود. از اين طريق است كه روسيه به عنوان همسايه شمالي، جديت ايران را در موازنه مثبت بيشتر درك خواهد كرد و در آن زمان دادن امتياز به ايران را به عنوان يك كشور قدرتمند و مستقل جدي‌تر پيگيري خواهد كرد.