نگاهي به نقش «دولت سازندگي» در ريل‌گذاري مسير اقتصادي كشور
گفتمان توسعهِ هاشمي‌رفسنجاني
علي شاملو | 5 سال از درگذشت مرحوم آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني مي‌گذرد و در اين نوشتار به بررسي گفتمان توسعه از نگاه مرحوم آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني مي‌پردازيم. سال ۱۳۶۸ هجري شمسي نقطه عطفي در تاريخ سياسي ايران است. همزمان با پايان جنگ و رياست‌جمهوري آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني، لزوم امر سازندگي پيشرفت و ترميم ويراني‌هاي بعد از جنگ موردتوجه قرار مي‌گيرد. اين ويراني‌ها و تبعات ناشي از جنگ، كشور را در شرايط ويژه‌اي قرار مي‌دهد؛ منابعي كه بايد صرف حكومت نوپاي اسلامي مي‌شد، صرف جنگ تحميلي شد.2 ماه بعد از رحلت امام خميني (ره)، هاشمي‌رفسنجاني با شعار سازندگي و رفاه اجتماعي به رياست‌جمهوري برگزيده شد و در ۱۲ مرداد ۱۳۶۸ مراسم تنفيذ انجام شد. رهبري در اين مراسم از ايشان با عناويني چون «انديشمند بزرگ»، «مدير»، «مدبر» و «با كفايت» ياد كرد. در واقع آنچه نشان از درايت و كفايت آيت‌الله بود، درك درست از زمان دقيق براي مطرح كردن اين گفتمان بود. گفتمان سازندگي في‌الواقع بازتابي از شرايط سياسي، فرهنگي و اقتصادي بود و متاثر از فضاي بعد از انقلاب -يعني رفاه و عدالت‌خواهي- كه در قانون اساسي جمهوري اسلامي اصول ۳ و ۲۱ و ۲۹ و ۴۳ به وضوح به آن اشاره شده بود. آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني در نخستين سخنراني خود در مقام رياست‌جمهوري، در مراسم تحليف به توليد، فقرزدايي، راه‌اندازي كارخانه‌ها و... اشاره كرد كه خشت آغازين بناي بزرگ سازندگي بود و خشت بعدي، لايحه توسعه پنج‌ساله اول كه ايشان در ۱۵ آذر ماه ۱۳۶۸ به تشريح آن براي نمايندگان مجلس پرداخت. نكته مهم اين است كه بعد از انقلاب اين اولين‌بار بود كه در نظام اجرايي كشور برنامه توسعه پنج‌ساله تدوين و تنظيم مي‌شد.
آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني بارها و بارها حرف از خرابي‌هاي دلسردكننده جنگ، محروميت و فقر زد كه به نوعي تماما گفتمان و نقطه مقابل جامعه رفاهي بود كه او در تلاش براي رسيدن به آن بود؛ جامعه‌اي كه به‌زعم آيت‌الله نياز به 2 عنصر اساسي داشت:
1- «عدالت»؛ به معناي سازگاري يارانه‌ها با عدالت اجتماعي و مسائل حقوق و درآمد و دستمزد
2- «توسعه اقتصادي»؛ به معناي كاهش فقر، اشتغال‌زايي، محروميت‌زدايي و افزايش توليد
آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني در آن دوران رويكرد خاصي براي پيشبرد اهداف اقتصادي و توسعه در نظر داشت كه افزايش توانمندي‌هاي كشور در زمينه‌هاي مختلف اقتصادي در اولويت بود.
او برنامه‌هاي بسياري را در دو بازه زماني 4 ساله در دو دوره اول و دوم رياست‌جمهوري‌اش در راستاي تحقق بخشيدن به رشد اقتصادي -كه آرمان و ايده اساسي فعاليت‌هاي اقتصادي كشور بود- در دستور كار قرار داد و به انجام رساند. برنامه‌هاي اقتصادي رييس‌جمهوري در دوران سازندگي بر پايه 3 محور استوار بود:
1- حركت به سمت اقتصاد آزاد
2- كاهش دخالت دولت در اقتصاد
3- تعامل بين‌المللي با هدف توسعه اقتصادي
كابينه دولت آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني از نيروها و مديراني تحصيلكرده بودند كه با مباني اعتقادي و نگاهي كه به اقتصاد داشتند، موضوع توسعه و پيشرفت اقتصادي كشور را دنبال مي‌كردند.
در 4 سال دوم رياست‌جمهوري هاشمي‌رفسنجاني و همزمان با روي كار آمدن دولت دوم سازندگي نيز اقدامات و حركت‌هاي مثبتي در راستاي پيشرفت كشور و زيرساخت‌ها و فعاليت‌هايي كه براي توسعه پايدار كشور به آن نيازمند بوديم، انجام شد.
درمجموع تلاش‌هاي دولت هاشمي‌رفسنجاني كه به دولت سازندگي معروف شد، پس از دوران جنگ تحميلي در حوزه فعاليت‌هاي عمراني و اجرايي قابل‌تقدير بود.
به نظر نگارنده دولت سازندگي پايه‌گذار ريل‌گذاري و توسعه كشور بود كه پس از دولت هاشمي‌رفسنجاني، در دولت اصلاحات نيز ادامه يافت و البته با روي كار آمدن احمدي‌نژاد و آغاز به كار دولت نهم، مسير ريل‌گذاري متوقف و به تعبيري، نابود شد. آنچه در پايان، بايد بر آن تاكيد كرد اما اين است كه فقدان هاشمي مانع آن نيست كه از الگوي فكري و مديريتي او -كه ميراث ارزشمند اوست- استفاده شود؛ يادش گرامي و راهش پر رهرو باد!