سرگئي ريابكوف و وندي شرمن، مذاكره‌كنندگان ارشد روسيه و امريكا روز گذشته در ژنو ديدار و گفت‌وگو كردند
درباره اروپا، بدون اروپايي‌ها
محمدحسين لطف‌الهي
مذاكره‌كنندگان ارشد ايالات متحده و روسيه روز دوشنبه در ژنو درباره طيف گسترده‌اي موضوعات امنيتي به ويژه مساله اوكراين گفت‌وگو كردند. مذاكراتي كه شبح بازگشت به دوران جنگ سرد را بر فراز اروپا به پرواز در آورد و قدرت‌هاي اروپايي را نگران كرد كه واشنگتن و مسكو بدون درنظر گرفتن منافع حياتي قاره سبز، درباره موضوعات مهم به صورت دوجانبه تصميم‌گيري كنند.
جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا روز چهارشنبه به اوكراين رفت و به همراه نظاميان اوكرايني از منطقه مورد مناقشه دونباس بازديد كرد. او طي اين بازديد گفت: «ما ديگر در دوران يالتا نيستيم» كه قدرت‌هاي بزرگ، اروپاي پس از جنگ را ميان خود تقسيم كردند. او افزود: «اتحاديه اروپا قابل اعتمادترين شريك اوكراين است» و زماني كه ايالات متحده و روسيه درباره امنيت اروپا صحبت مي‌كنند، «ما نمي‌توانيم تماشاگر باشيم.» از نظر برخي كارشناسان اين صحبت‌هاي بورل نشانه‌اي از تمايل اروپا به استقلال در مسائل استراتژيك به منظور دفاع از منافع اروپايي‌ها بود اما از نگاه بعضي ديگر از كارشناسان، اين اقدام مي‌توانست نوعي اعتراف به قرار گرفتن اروپا در موضع ضعف، در ميانه رقابت قدرت‌هاي بزرگ باشد.
با اين حال و به‌رغم اختلاف‌نظر كارشناسان، اين يك واقعيت اجتناب‌ناپذير بود كه وقتي مقام‌هاي ايالات متحده و روسيه روز دوشنبه دور يك ميز نشستند تا درباره امنيت اروپا و مساله اروپا گفت‌وگو كنند، هيچ‌كدام از مقام‌هاي اروپايي دور اين ميز حضور نداشت. زماني هم كه روز چهارشنبه 12 ژانويه گفت‌وگوها ميان روسيه - ناتو آغاز شود، اتحاديه اروپا - به عنوان يك نهاد - در گفت‌وگوها حاضر نخواهد بود.
روزنامه نيويورك تايمز مي‌نويسد: «حتي با اينكه قدرت‌هاي مطرح اروپا نظير آلمان و فرانسه مي‌كوشند به صورت جداگانه در گفت‌وگو با مسكو راه‌حلي براي بحران كنوني بيابند و 21 كشور عضو اتحاديه اروپا اعضاي جدايي‌ناپذير ائتلاف ناتو به حساب مي‌آيند، از نگاه ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه اتحاديه اروپا و ناتو نهادهايي محسوب مي‌شوند كه تصميم‌گيري‌هاي‌شان تابعي از خواسته‌ها و تصميمات ايالات متحده است.
فرانسوا هيزبرگ، تحليلگر امور دفاعي اهل فرانسه در اين باره مي‌گويد: «اين گفت‌وگوها اروپايي‌ها را در وضعيت بسيار بدي قرار مي‌دهد كه از زمان پايان جنگ سرد به اين سو بي‌سابقه است. موضوع اين گفت‌وگوها امنيت ما بود اما ما آنجا حضور نداشتيم.» به گفته او «اروپايي‌ها به‌طور سنتي اتكاي بيش از اندازه به امريكا را نامطلوب ارزيابي مي‌كنند ولي همكاري بسيار كم با امريكا را نيز به همان اندازه بد و خطرناك مي‌دانند.» فرانسوا هيزبرگ معتقد است: «اكنون اروپايي‌ها از يك‌سو پس از نمايش ضعيفي كه دولت بايدن در مساله افغانستان داشت درباره امنيت خود كه تا حد زيادي براي تامين آن به امريكا متكي هستند، نگرانند و از سوي ديگر نيز مي‌ترسند پس از انتخابات ماه نوامبر سال جاري، با قدرت گرفتن جمهوري‌خواهان وضعيت براي آنها بسيار بدتر هم شود.» آنتوني بلينكن، وزير خارجه ايالات متحده وعده داده بود هيچ تصميمي درباره امنيت اروپا بدون مشاركت اروپايي‌ها اتخاذ نشود. امريكايي‌ها براي عمل به اين وعده مرتبا نشست‌هايي با مقام‌هاي اروپايي دارند و آنها را از محتواي گفت‌وگوها در اين حوزه آگاه مي‌كنند اما غيبت اروپايي‌ها بر سر ميز مذاكره از نگاه بروكسل يك چالش جدي به حساب مي‌آيد.
مارك لئونارد، از مديران شوراي روابط خارجي اروپا روز دوشنبه در اين خصوص گفت: «هر قدر هم كه امريكايي‌ها به وعده خود پايبند باشند، باز هم ميان نگاه امريكا به مسائل امنيتي چين را اصلي‌ترين تهديد براي آينده مي‌داند و نگاه اروپايي‌ها كه روسيه در كانون تهديدها عليه امنيت خود مي‌بيند، تفاوت بنياديني وجود دارد.»
اوكراين؛ چالش اصلي
به گزارش آسوشيتدپرس، مذاكرات امنيتي ميان هيات‌هاي امريكايي و روس به رياست وندي شرمن، معاون وزير امور خارجه امريكا و سرگئي ريابكوف، معاون وزير خارجه روسيه در مقر اروپايي سازمان ملل متحد در ژنو آغاز شد. ند پرايس، سخنگوي وزارت امور خارجه امريكا نيز اعلام كرده كه شرمن و ريابكوف به منظور تعيين محور مذاكرات امروز، عصر روز يكشنبه ديدار مقدماتي داشته‌اند. براساس بيانيه‌اي كه امريكايي‌ها منتشر كرده‌اند، وندي شرمن يك روز پيش از آغاز مذاكرات راهبردي دو كشور در ژنو، در ديداري با سرگئي ريابكوف همتاي روس خود، «بر تعهد امريكا به اصول بين‌المللي حاكميت، تماميت ارضي و آزادي كشورهاي مستقل در انتخاب ائتلاف‌هاي خود تاكيد كرد.» براساس اين بيانيه، معاون وزير امور خارجه امريكا افزود كه: «ايالات متحده از پيشرفت واقعي از طريق ديپلماسي استقبال مي‌كند.»
اين گفت‌وگوها در شرايطي برگزار شد كه روسيه نزديك به 100 هزار نفر از نيروهاي مسلح خود را در نزديكي مرزهاي اوكراين مستقر كرده و به گفته مقام‌هاي اطلاعاتي غربي، خطر حمله نظامي مسكو به اوكراين «يك خطر جدي» است. كرملين باور دارد كه فعاليت‌هاي نظامي ايالات متحده و ناتو در نزديكي مرزهاي روسيه يك تهديد عليه امنيت ملي اين كشور است و خواستار اخذ ضمانت‌هايي شده كه «ائتلاف ناتو ديگر به سوي شرق گسترش نمي‌‌يابد» و جمهوري‌هاي استقلال يافته از شوروي سابق نظير اوكراين و گرجستان بخشي از اين ائتلاف نخواهند بود. مسكو همچنين مي‌خواهد تمام زيرساخت‌هاي نظامي امريكا و ناتو در شرق اروپا كه پس از سال 1997 ايجاد شده‌اند، برچيده شوند.»
مقام‌هاي امريكايي ادعا مي‌كنند كه برخي از خواسته‌هاي مطرح شده از سوي روسيه «به اندازه‌اي غيرواقعي است» كه طبيعي است ايالات متحده از پذيرش آنها سر باز زند و به نظر مي‌رسد مسكو اين درخواست‌ها را مطرح مي‌كند تا بتواند از رد شدن آنها، توجيهي براي حمله نظامي به اوكراين بسازد. برخي مقام‌هاي اروپايي اما مي‌گويند هدف اصلي ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه از به وجود آوردن چنين شرايط بغرنجي، امتيازگيري بيشتر از غرب است.
به گزارش اي‌بي‌سي‌نيوز، آنتوني بلينكن عصر روز يكشنبه گفته بود: «اگر روسيه مرتكب تجاوز مجدد عليه اوكراين شود، من فكر مي‌كنم اين يك چشم‌انداز بسيار منصفانه است كه ناتو مواضع خود را در امتداد جناح شرقي خود، يعني كشورهايي كه با روسيه هم مرز هستند، تقويت كند.»
پيش‌تر، صبح همان روز سرگئي ريابكوف، معاون وزير خارجه و مذاكره‌كننده ارشد روسيه ضمن ابراز نااميدي از نتايج گفت‌وگوها تاكيد كرد كه «روسيه تسليم فشارهاي امريكا نخواهد شد و هيچ امتيازي نخواهد داد.»
واشنگتن پست چندي پيش به نقل از يك مقام آگاه امريكايي نوشت: «با اينكه روسيه هنوز تصميم به حمله به اوكراين نگرفته اما در ماه ژانويه بالاخره تصميم نهايي خود را خواهد گرفت يا حمله خواهد كرد يا سناريوي حمله به اوكراين را كنار خواهد گذاشت.» روس‌ها اما همواره اين اتهام را رد كرده‌اند و رييس‌جمهور روسيه با اينكه استفاده از گزينه نظامي بر دفع تهديدهاي ناتو را رد نكرده تاكيد دارد كه مسكو تصميمي براي حمله به اوكراين ندارد. به نوشته اين روزنامه اصلي‌ترين ابزار امريكايي‌ها براي مقابله با احتمال تهاجم روسيه به اوكراين استفاده از ابزار تحريم‌هاست. به‌رغم آسيب‌هايي كه از سال ۲۰۱۴ به اين سو به وسيله تحريم‌ها بر پيكره اقتصاد روسيه وارد آمده ولاديمير پوتين اعتماد به نفس زيادي براي تقابل با غرب دارد؛ او پيش‌تر توانسته بود شبه جزيره كريمه را اشغال كند و اطمينان دارد نه ايالات متحده و نه كشورهاي عضو ناتو در صورت حمله نظامي روسيه به اوكراين، حاضر به اعزام نيرو به اين كشور و دفاع از اوكراين نيستند. ساموئل چاراپ تحليلگر مسائل امنيتي در موسسه رند مي‌گويد: «اصلي‌ترين چالش براي ايالات متحده و غرب اين است كه روسيه اسلحه را به سوي سر اوكراين نشانه گرفته و از غرب مي‌خواهد امتياز بدهد.»
تحليلگران گمانه‌زني‌هاي زيادي درباره اهداف اصلي ولاديمير پوتين از استقرار ده‌ها هزار نفر از نيروهاي نظامي روسيه در نزديك خاك اوكراين مطرح مي‌كنند اما در واقعيت به نظر مي‌رسد مسكو مي‌خواهد با بي‌ثبات كردن شرايط اوكراين زمينه را براي سقوط دولت ولاديمير زلنسكي و روي كار آمدن دولتي مخالف غرب در اوكراين فراهم كند كه اين دولت جديد دوستي با مسكو را به اتحاد با غرب ترجيح دهد.
موازي با اين تحولات، هفته گذشته روسيه 2 هزار نفر از نيروهاي نظامي خود را به درخواست قزاقستان براي بازگرداندن آرامش به اين كشور ارسال كرد. كارشناسان غربي مي‌گويند در چنين شرايطي، درگير شدن روسيه در ماجراي قزاقستان احتمالا باعث شود حضور همزمان در دو جبهه، موضع روسيه را تضعيف كند و مانع از تمركز اين كشور روي مساله اوكراين شود. با اين حال مشاور ارشد سابق ولاديمير پوتين با اين ايده مخالف است و تصريح مي‌كند كه اين وضعيت ممكن است عزم روس‌ها براي پس زدن غرب در مساله اوكراين را تقويت كند. گلب پاولوفسكي معتقد است: «براي پوتين، در شرايطي نظير امروز، بسيار حائز اهميت است كه قدرت و آمادگي رزمي نيروهاي نظامي روسيه را به رخ غرب بكشد. هدف اصلي او اين است كه نشان دهد رفتار روسيه ديگر دوستانه نخواهد بود و مسكو به عنوان بازيگري كه از برهم خوردن شرايط صلح‌آميز نمي‌هراسد، تعهدي به حفظ صلح ندارد.»