علي باقري به منظور مشورت از وين عازم تهران شد
بازگشت سرنوشت ساز
سارا معصومي
12 روز مذاكره بي‌وقفه و فشرده براي احياي برجام در پايتخت اتريش همچنان ادامه دارد. علي باقري، رييس هيات مذاكره‌كننده ايران زنجيره‌اي از ديدارهاي دو و چندجانبه با روساي هيات‌هاي روسيه، چين، فرانسه، بريتانيا، آلمان و نماينده اتحاديه اروپا را همزمان با ديدارهاي دو و چندجانبه رابرت مالي، رييس هيات مذاكره‌كننده ايالات متحده با اين كشورها پيش مي‌برد. رايزني‌ها براي احياي توافق هسته‌اي ايران از فروردين‌ماه 1400 آغاز شده و تاكنون كه هشتمين دور اين مذاكرات در جريان است، روساي هيات‌هاي ايران و ايالات متحده با يكديگر ديداري نداشته و پرچم امريكا نيز بيرون از گعده تركيب اوليه اعضاي برجام (1+5) باقي مانده است. علي باقري و رابرت مالي نظرات تهران و واشنگتن را به صورت مكتوب در اختيار واسطه‌ها كه عمدتا انريكه مورا (معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا) است، قرار داده و به اين شكل مذاكره غيرمستقيم را پيش مي‌برند. روشي كه برخي آن را زمانبر مي‌دانند و تاكيد دارند كه اگر روساي هيات‌هاي ايران و امريكا رودرروي يكديگر در وين بنشينند دست واسطه‌هايي كه طبيعتا تامين منافع خود را بر منافع ايران ارجح مي‌دانند، كوتاه خواهد شد. با اين‌همه به نظر نمي‌رسد كه فعلا تغييري در تصميم تهران مبني بر دور نگه داشتن هيات امريكايي از اتاق مذاكره مستقيم گرفته شده باشد. اين در حالي است كه سخنان هفته گذشته رهبري با اين جمله‌بندي كه «اينكه در مقطعي با دشمن مذاكره، صحبت و تعامل شود به معناي تسليم شدن در مقابل آن نيست، همچنانكه تاكنون تسليم نشده و از اين پس نيز نخواهيم شد»، از سوي بسياري احتمال ديدار مستقيم دو هيات ايراني و امريكايي را افزايش داد. به گزارش «اعتماد»، همزمان با مذاكرات اعضاي اوليه برجام با يكديگر، ديدارهاي حاشيه‌اي دو جانبه رابرت مالي با هيات‌هاي ساير كشورها از كره جنوبي تا عربستان سعودي و همچنين ديدار چندجانبه با ديپلمات‌هاي كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج‌فارس هم ادامه دارد.
وزيرخارجه روسيه: ايران واقع‌بين و امريكا خويشتندار باشد
در حالي كه غروب جمعه وزارت خارجه ايران اعلام كرد از روز شنبه به مدت دو روز مذاكرات در سطح كارشناسي ادامه پيدا خواهد كرد و روساي هيات‌ها براي مشورت به پايتخت‌ها باز مي‌گردند، جو حاكم بر مذاكرات ساعتي ابري و ساعتي ديگر آفتابي گزارش مي‌شود. «پيشرفت اندك» تركيبي است كه در چند روز اخير مقام‌هاي كشورهاي درگير در اين مذاكرات همگي بر حصول آن صحه گذاشته و همزمان بر لزوم رسيدن به توافق در آينده‌اي نزديك تاكيد كردهاند.
تشكيل نخستين جلسه گروه ترتيبات اجرايي در دور هشتم مي‌تواند نشانه‌اي از كاهش اختلاف‌هاي ايران با طرف مقابل در دو حوزه هسته‌اي و رفع تحريم باشد اما مقام‌هاي كشورهاي ايران، ايالات متحده و 1+4 در ابراز خوش‌بيني و اميدواري درباره حصول توافق احتياط به خرج داده و همچنان از باقي ماندن برخي اختلاف‌ها سخن مي‌گويند. سخنان سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه درباره وضعيت مذاكرات وين در 48 ساعت اخير انعكاس خبري قابل توجهي يافت. وزير خارجه روسيه در نشست خبري كه با حضور خبرنگاران رسانه‌هاي روس و بين‌المللي برگزار شد با انتقاد از برخي فضاسازي‌هاي رسانه‌اي توسط غرب با بيان اينكه غرب نبايد در اجراي برجام تنش رواني ايجاد كند، گفت: در موضوع احياي برجام پيشرفت‌هاي واقعي حاصل شده و من خوش‌بين هستم. در اين روند شاهد پيشرفت و تمايل واقعي در وهله اول بين ايران و امريكا براي درك نگراني‌هاي يكديگر هستيم. اين نگراني‌ها در يك بسته جمع شده و مهم است كه در يك مجموعه مورد توجه قرار مي‌گيرد. برجام خود توافقي در قالب يك بسته جامع است. براي اين امر لازم است كه شركاي ايراني همچنان به‌طور حداكثري واقع‌بين باشند و با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي همكاري كنند و طرف امريكايي نيز خويشتندار باشد.
لاوروف در ادامه نشست خبري گفت: وضعيت بهبود يافته و كشورهاي غربي با شرايط براي ازسرگيري مذاكرات در مورد برنامه هسته‌اي ايران موافقت كرده و از مطرح كردن شرايط درباره برنامه موشكي ايران و نيز رفتار اين كشور در منطقه خودداري كردند. ما مخالف سرسخت اين رويكرد بوديم و آن را غيرصادقانه مي‌خوانديم. در مورد دو شرط مطرح‌شده در مورد ايران شامل محدود شدن برنامه موشكي اين كشور و رفتار تهران در منطقه بايد بگويم كه همه كشورهاي اين منطقه به يكديگر ايرادهايي دارند. ايران به كشورهاي عربي و اين كشورها به ايران و تهران و امريكا و كشورهاي غربي به‌طور متقابل در مورد يكديگر ادعاهايي دارند. در اين منطقه (خليج‌فارس) كشورهايي وجود دارند كه خارج از مرزهاي ملي ادعاهايي دارند كه از جمله در مورد سوريه، جيبوتي و يمن است. روسيه طرح امنيتي خليج‌فارس را مطرح كرد و از كشورهاي منطقه خواست تا نگراني‌هاي خود را در قالب گفت‌وگوها در اين طرح امنيتي در كنفرانسي مطرح كنند. اين كنفرانس بين‌المللي مي‌توانست كشورهاي منطقه را گرد هم آورد. علاوه بر ايران كشورهاي عربي هم موشك دارند و اين كشورها نيز مسائلي كه سبب نگراني مي‌شود، دارند.
وزير خارجه روسيه افزود: باوجود اينكه همه‌گيري كرونا اجازه برگزاري نشست بين‌المللي را نمي‌دهد طرح امنيت خليج‌فارس روسيه همچنان در اولويت قرار دارد. اين طرح شامل كشورهاي منطقه خليج‌فارس و نيز پنج عضو دايمي شوراي امنيت است. ايران نيز در گذشته طرح امنيتي هرمز را مطرح و چين نيز در اين زمينه طرحي را ارايه كرده است.
به گزارش «اعتماد» همزمان با اين سخنان وزير خارجه روسيه در حمايت از احياي برجام، «اوفر جندلمان» سخنگوي عربي نخست‌وزير رژيم اسراييل اعلام كرد كه «نفتالي‌بنت» نخست‌وزير اين رژيم با «ولاديمير پوتين» رييس‌جمهور روسيه تلفني گفت‌وگو كرده است. به گفته سخنگوي نخست‌وزير اين رژيم، بنت بر «اهميت ايستادگي قاطعانه در برابر پيشرفت‌هايي كه ايران در برنامه هسته‌اي خود به دست آورده»، تاكيد كرده است.
مقام‌هاي دولت امريكا:
همه‌چيز تقصير ترامپ است
عمر دولت جو بايدن در كاخ سفيد تا چند روز ديگر يك‌ساله مي‌شود. جو بايدن و اعضاي كابينه او نه در 365 روز گذشته بلكه حتي پيش از آن و در جريان رقابت‌هاي انتخاباتي هم خروج امريكا از برجام را اشتباه و سياست فشار حداكثري عليه تهران را شكست‌خورده خوانده بودند. با اين وجود، سياستي كه دولت دموكرات بايدن در يك سال اخير دنبال كرده تداوم همان سياست فشار حداكثري است. بايدن نه تنها از حجم تحريم‌هاي وضع‌شده عليه ايران نكاست بلكه بر دامنه تحريم‌هاي به اصطلاح غيرهسته‌اي هم افزود. در چنين شرايطي همزمان با افزايش تحركات سياسي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده و سالروز تحولات بي‌سابقه‌‌اي چون حمله طرفداران ترامپ به ساختمان كنگره در اعتراض به پيروزي جو بايدن، اعضاي كابينه بايدن بر حجم انتقادها از سياست‌هاي دولت پيشين اين كشور افزوده‌اند. در دو روز اخير ما شاهد سخنان مقام‌هاي متفاوت دولت بايدن در مقصر خواندن ترامپ در وضعيت رابطه ميان تهران و واشنگتن بوديم. «آنتوني بلينكن»، وزير امور خارجه كابينه بايدن، خروج از برجام را يكي از بدترين تصميم‌هاي سياست خارجي امريكا دانست. بلينكن كه با راديو «ان.پي.آر» گفت‌وگو مي‌كرد در پاسخ به سوال مجري مبني بر اينكه امريكا چگونه قصد دارد حركت ايران براي دستيابي ايران به «سلاح هسته‌اي» را متوقف كند، گفت: «ما آنها را متوقف كرده بوديم. توافق هسته‌اي كه چند سال پيش در دولت اوباما حاصل شد برنامه هسته‌اي ايران را مهار مي‌كرد «يكي از بدترين اقدامات در سياست خارجي اخير امريكا خروج از آن توافق بود كه در نتيجه آن ما الان در موقعيت چالش‌انگيزي قرار داريم كه به جاي حاصل شدن توافقي جديد و اصطلاحا بهتر، ايران برنامه هسته‌اي خودش را به صورتي خطرناك پيش برده است.» «جنيفر ساكي»، سخنگوي كاخ سفيد طي نشست خبري بامداد پنجشنبه، بار ديگر دولت سابق امريكا به رياست «دونالد ترامپ» را مسوول مشكلات كنوني با ايران معرفي كرد.
ساكي در اين باره توضيح داد: «آنچه ما مي‌خواهيم به مردم يادآوري كنيم، اين است كه چرا اكنون در اين نقطه هستيم. اگر رييس‌جمهور سابق از توافق با ايران خارج نمي‌شد، هيچ‌يك از چيزهايي كه اكنون با ايران مي‌بينيم، اتفاق نمي‌افتاد. ترامپ بدون فكر كردن به اتفاقات بعدي، از توافق با ايران خارج شد و در نتيجه برنامه هسته‌اي ايران ديگر تحت كنترل و مهار شده نيست. به‌دليل تصميم دولت ترامپ براي خروج از توافق با ايران بود كه برنامه هسته‌اي ايران اكنون به سرعت در حال افزايش است.»
ساكي در ادامه مدعي شد: «ايران پس از خروج ترامپ از توافق هسته‌اي، توانايي‌ها و مداخلات خود را از طريق جنگ‌هاي نيابتي افزايش داد. با خروج ترامپ از توافق هسته‌اي، ما قدرتمندترين رژيم بازرسي را كه تا به حال مذاكره شده است، از دست داده‌ايم.» ند پرايس، سخنگوي وزارت خارجه امريكا نيز در سخناني مشابه با جنيفر ساكي ضمن مقصر خواندن دولت پيشين امريكا گفت: «ما وضعيتي را به ارث برده‌ايم كه هيچ‌يك از ما آرزوي آن را نداشتيم، وضعيتي كه در آن ايران در برنامه هسته‌اي خود تاخت‌وتاز مي‌كند، از قيد‌وبندهاي هسته‌اي كه قبلا داشت رها شده. بايد بگويم با ايالات متحده به دليل مسيري كه دولت قبلي در پيش گرفته بود، از نظر ديپلماتيك منزوي‌تر از ايران است. من فكر مي‌كنم اگر از كسي در اين دولت بپرسد كه آيا ما ترجيح مي‌داديم در بيستم ژانويه با برنامه هسته‌اي ايران به‌طور قابل راستي‌آزمايي و براي هميشه محدود شده باشيم و ايران براي هميشه از دستيابي به سلاح هسته‌اي منع شده بود، پاسخ كاملا مثبت خواهد بود. اگر شما، همان‌طوركه قبلا اشاره كردم، از شركاي شوراي همكاري خليج‌فارس بپرسيد كه آيا آنها اين كار را ترجيح مي‌دهند، اظهاراتي كه اخيرا از آنها شنيده‌ايد نشان مي‌دهد كه آنها نيز چنين خواهند كرد. شما اظهاراتي را از درون تشكيلات امنيتي و دفاعي اسراييل شنيده‌ايد مبني بر اينكه مزاياي عدم اشاعه حاصل از برجام نيز بر امنيت اسراييل تاثير مثبت گذاشته است. شما اظهارات مشابهي را از كشورهاي سراسر جهان شنيده‌ايد - لازم نيست در مورد ۱+۵ صحبت كنيد.» همزمان با اين هجمه كاخ سفيد عليه سياست دولت پيشين ايالات متحده در قبال ايران، بيش از ۱۰۰ قانونگذار امريكايي با ارسال نامه‌اي به وزارت خارجه اين كشور از «جو بايدن» خواسته‌اند مذاكرات با ايران بر سر برنامه هسته‌اي اين كشور را ترك كند. به گزارش خبرگزاري فارس، اين نامه به ابتكار «مايكل مك‌كاول»، عضو ارشد كميته روابط خارجي مجلس نمايندگان تنظيم شده و ۱۰۹ همكار ديگر او، نامه را امضا كردهاند. نمايندگان امريكايي كه همگي از حزب جمهوري‌خواه هستند در اين نامه خطاب به بايدن نوشته‌اند: «ما اين نامه را نوشته‌ايم تا از شما بخواهيم فورا مذاكرت بي‌حاصل براي بازگشت به «برنامه جامع اقدام مشترك» را متوقف كرده و به جاي آن با قدرت تحريم‌هاي موجود عليه ايران، به خصوص تجارت نفت ميان ايران و چين را اجرا كنيد.» به گزارش «اعتماد»، مساله ضمانت يكي از اصلي‌ترين مطالبه‌هاي ايران در هشت دور مذاكره براي احياي برجام در 9 ماه گذشته در وين بوده است. مطالبه‌اي كه خروج ايالات متحده از برجام در سال 2018 ميلادي و اصرار اين روزهاي جمهوري‌خواهان بر تكرار اين سناريو در صورت راهيابي مجدد آنها به كاخ سفيد، ضرورت تحقق آن را اثبات مي‌كند. با اين‌همه دولت جو بايدن ادعا مي‌كند كه در صحنه بين‌المللي و رايزني‌هاي ديپلماتيك چيزي به اسم ضمانت وجود ندارد. مقام‌هاي ايران مي‌گويند كه چند ابتكار براي تحقق بحث ضمانت روي ميز گذاشته‌اند.
وزارت خارجه ايران عصر روز گذشته اعلام كرد كه روساي هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و سه كشور اروپايي به منظور گفت‌وگو با پايتخت‌ها با اعلام وقفه‌اي دو روزه در مذاكرات موافقت كردهاند. براساس اين خبر، مذاكرات در سطح كارشناسي همچنان ادامه خواهد داشت. با توجه به مذاكرات فشرده ميان دو طرف در قريب به دو هفته اخير، به نظر مي‌رسد كه هيات‌ها پس از چكش‌كاري مطالبه‌هاي حداكثري و مبنا قرار دادن خطوط قرمز تعيين‌شده از سوي پايتخت‌ها اكنون در موقعيت سبك و سنگين كردن داده‌ها و ستانده‌هايي هستند كه مي‌تواند توافق بازگشت به برجام را نهايي كند. هرچند كه اختلاف‌هاي ايران و امريكا به عنوان دو عضو اصلي توافق اوليه برجام، به ظاهر در دو حوزه رفع تحريم و تعهدات هسته‌اي بوده و گفته مي‌شود كه به تفاهم فني نياز دارد اما ماهيت پرونده اختلاف هسته‌اي ايران با غرب از ابتدا سياسي بوده و در تمام مقاطع در نتيجه يك تصميم سياسي حل‌وفصل يا ادامه پيدا كرده است. در روزهايي كه همه از ضرب‌الاجل اواسط فوريه براي رسيدن به توافق سخن مي‌گويند و حتي يك مقام ايراني نيز در گفت‌وگو با نيويورك‌تايمز براي رسيدن به توافق تا بازه زماني گفته شده ابراز اميدواري كرده شايد رفت‌وبرگشت رييس هيات مذاكره‌كننده ايران به تهران بتواند به تحولي قابل توجه در مذاكرات پشت درهاي بسته در چند روز آتي منتهي شود.