سيدجليل جلالي‌فر، در گفت‌وگو با «اعتماد» مطرح كرد
ظرفيت 10 ميليارد دلاري بازار روسيه براي صادرات ايران
ضرورت انتخاب رايزنان بازرگاني از بخش خصوصي
شهاب شهسواري
در طول سال‌هاي گذشته، همزمان با افزايش همكاري‌هاي سياسي و امنيتي تهران و مسكو، اين سوال در اذهان ايجاد شده است كه چرا علي‌رغم روابط گسترده سياسي و ديپلماتيك دو كشور، روابط تجاري و اقتصادي چندان رشد نكرده است. در دولت يازدهم و دوازدهم، بيشترين تعداد سفرهاي وزير امور خارجه كشورمان به يك كشور خارجي، به مقصد مسكو و سوچي بود، اما هرگز نه در دولت پيشين و نه در چند ماهي كه از دولت كنوني مي‌گذرد كه با شعار نگاه به شرق و توسعه مناسبات با آسيا روي كار آمده است، شاهد تحول چشمگير در روابط تجاري و اقتصادي با روسيه نبوديم. سيدجليل جلالي‌فر، عضو هيات‌مديره اتاق مشترك بازرگاني ايران و روسيه معتقد است كه بخش عمده‌اي از اين مشكل ناشي از ناهماهنگي و عملكرد جزيره‌اي دستگاه‌هاي دولتي در ايران است. او تاكيد دارد كه رايزنان بازرگاني ايران در روسيه و ديگر كشورهاي جهان نبايد از ميان كارمندان دولتي، بلكه بايد از ميان فعالان اقتصادي بخش خصوصي انتخاب شوند. در ادامه متن كامل گفت‌وگوي «اعتماد» را با سيدجليل جلالي‌فر، عضو هيات‌مديره اتاق مشترك بازرگاني ايران و روسيه مطالعه مي‌كنيد.
سفر ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور اسلامي ايران به روسيه نسبت به سفرهاي پيشين از چه ويژگي متمايزي برخوردار است؟
سفر رييس‌جمهور ايران به روسيه از اهميت بسيار ويژه‌اي برخوردار است. اين نخستين‌بار است كه يك رييس‌جمهور ايران در سفر به مسكو در مجلس دوماي روسيه سخنراني مي‌كند. اين نشان مي‌دهد كه سفر آقاي رييسي به روسيه يك سفر ويژه و متمايز است.
علي‌رغم اينكه روابط سياسي و ديپلماتيك تهران و مسكو در سال‌هاي اخير به شكل چشمگيري رشد كرده است، اما روابط اقتصادي و تجاري دو كشور در سطح پاييني باقي مانده است. دليل اين عدم توازن ميان روابط اقتصادي و سياسي چيست؟
در كشور ما هيچگاه راهبرد توسعه مناسبات با روسيه تدوين نشده است. هر كاري كه انجام شده است به صورت جزيره‌اي و مقطعي است. دوم اينكه در حوزه لجستيك كارهاي بسيار كمي انجام شده است. وقتي صحبت از لجستيك مي‌كنيم، دوستان روي حمل و نقل متمركز مي‌شوند، در حالي كه لجستيك فقط حمل و نقل نيست. يك‌سري اقدامات و زيرساخت‌هاي لجستيك ديگر مورد نياز است. مثلا ما بايد زيرساخت‌هاي انبارسردخانه‌اي در روسيه تامين كنيم. بايد انبارهايي را در بنادر روسيه داشته‌باشيم. نياز داريم كه در بنادر جنوبي روسيه اپراتورهاي ايراني حضور داشته‌باشند كه اقداماتي مانند اجاره اسكله و مجوزها و غيره را انجام دهند. ممكن است فردي كه در كار تجارت خارجي نباشد، بپرسد كه چه لزومي به اين اقدامات وجود دارد؟ كسي كه فني باشد و كار تجارت خارجي انجام داده‌باشد اين مسائل را درك مي‌كند و ضرورت آن را مي‌فهمد.در دنياي امروز هر كشوري برنامه‌هاي اقتصادي و توليد و صادرات خودش را در دانش مديريت زنجيره تامين مي‌برد. ما در كشورمان به اندازه كافي روي زنجيره تامين كار نمي‌كنيم. زنجيره تامين چيست؟ عناصر و عواملي از جمله حمل و نقل و لجستيك در مديريت زنجيره تامين نقش دارند، عنصر ديگر تسهيل مقررات كسب و كار و تجارت است. موضوع ديگر جمع‌آوري اطلاعات تجاري است. اطلاعات تجاري از بازار هدف صادرات را چه كسي بايد جمع بكند؟ در كشور ما هيچ متولي براي اين كار وجود ندارد. در همه جاي دنيا يا شركت‌هايي هستند يا مراكز پژوهشي شكل مي‌گيرند كه اين اطلاعات تجاري را در ميدان جمع‌آوري مي‌كنند و دراختيار توليدكنندگان، صادر‌كنندگان و صاحبان صنايع قرار مي‌دهند. در ايران اتاق بازرگاني، صنايع، معادن و كشاورزي ايران مي‌تواند اين مسووليت را برعهده بگيرد و سازمان توسعه تجارت هم مي‌تواند اين فرآيند را تسهيل كند.
دستگاه سياست خارجي كشور چه نقشي در اين زمينه مي‌تواند ايفا كند؟
يكي از مهم‌ترين ابزارها براي توسعه تجارت خارجي، رايزنان بازرگاني هستند. متاسفانه بر‌خلاف بسياري از كشورها، مصوب شده است كه رايزن بازرگاني بايد كارمند دولت باشد. اين يك اقدام غيرمنطقي، غيرفني و غيرحرفه‌اي است. يك كارمند دولت، تجربه تجارت ندارد، يك كارمند دولت هيچگاه نمي‌تواند اطلاعات تجاري را جمع‌آوري كند. اطلاعات تجاري چيست؟ سليقه مصرف‌كنندگان بازار روسيه، رفتار رقبا، تقاضاي بازار، تمركز بازار، اشباع بازار، در كدام موقعيت جغرافيايي بايد روي چه كالايي تمركز كرد، اين اطلاعات براي موفقيت صادرات به روسيه ضروري است. اين اطلاعات را كساني كه تجربه تجاري داشته‌باشند مي‌توانند جمع بكنند، نه كارمندان بخش دولتي. امروز در دنياي مدرني كه سرعت تحول فناوري در دنيا بسيار زياد است، اغلب كشورها رايزنان بازرگاني خود را از ميان فعالان معتمد بخش خصوصي انتخاب مي‌كنند.علاوه بر استفاده از متخصصان تجارت به عنوان رايزن بازرگاني در سفارت ايران در روسيه، بايد از كارمندان محلي در اين بخش استفاده كرد. اگر 10 نفر ايراني را به مسكو اعزام كنيم، اندازه يك كارمند محلي نمي‌توانند اطلاعات مفيد، موثر و مورد نياز تجاري و اقتصادي جمع‌آوري كنند. رايزني بازرگاني بايد چند كارمند بومي در رشته‌هاي مختلف داشته‌باشد، وقتي صحبت از زنجيره تامين مي‌كنيم منظور اين است كه بايد استانداردها و مقررات كشور هدف را بشناسيم. درك اين مقررات، بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌ها كه هر روز به تناسب سرعت تحولات در جهان تغيير مي‌كند، ضرورت دارد.همين اخيرا مشاهده كرديم كه واردات فلفل از ايران ممنوع شد، چرا ممنوع شد؟ چرا كه علم پيشرفت كرده است و به اين نتيجه رسيده‌اند كه سمي كه تا ديروز به عنوان يك سم بي‌ضرر تلقي مي‌شد، حالا مضر ارزيابي شود و نبايد اين سموم در خوراك انسان وجود داشته‌باشد.
اين اتفاق در افكار عمومي با واكنش منفي مواجه شد و عده‌اي اين ممنوعيت را به عنوان اقدام غيردوستانه از سوي روسيه تلقي كردند و گفتند كه چرا روس‌ها از روابط سياسي خوب براي تذكر دادن يا اطلاع‌رساني در اين مورد استفاده نكرده‌اند و مستقيما سراغ برگشت زدن محصولات رفته‌اند؟
اتفاقا روس‌ها خيلي به‌موقع هم در مورد اين ممنوعيت اطلاع‌رساني كرده‌بودند، اما به دليل واگرايي‌هايي كه در كشور ما وجود داشت و همچنان بين دستگاه‌هاي دولتي وجود دارد، به دليل قصور، كوتاهي، ترك فعل و عدم پاسخگويي به‌موقع از طرف ما باعث شد كه واردات فلفل ممنوع شود. ناگفته نماند كه ده قلم از كالاهاي ما اخطار گرفته‌بود و فقط يك قلم از اين كالاها به دليل سطح روابطي كه ايران با روسيه دارد، آن‌هم به اين دليل كه ماه‌ها جواب از طرف ايران دريافت نكرد ممنوع كرده است.
يعني 9 قلم از كالاهاي ديگر ما هم در معرض ممنوعيت قرار دارند؟
بله، فعلا در مورد اين اقلام چشم‌پوشي كرده‌اند. علاوه بر اين بايد بگويم كه وقتي ممنوعيت براي واردات فلفل دلمه چيني وضع شد، يك سال ممنوعيت ادامه داشت. اما در مورد ايران در حال مذاكره و رايزني هستند و اين اميد وجود دارد كه مساله به سرعت برطرف شود، به ويژه كه طرف ايراني مدعي است اسناد و مدارك را ارايه داده است و فقط مانده تا بازرسان روسي براي تاييد كيفيت مراجعه كنند.واقعيت اين است كه نياز به شناخت مقررات روسيه وجود دارد، سازمان‌هاي دست اندركار مانند قرنطينه، دامپزشكي، استاندارد، حفظ نباتات و غيره به صورت مستقيم در توسعه صادرات و مبادلات تجاري ما نقش دارند. موضوع انتقام‌جويي و دعواي سياسي نيست، همين روزهاي اخير شنيديم كه يك كارشناس جاهلانه گفت كه گندم روسيه سرب بيش از حد دارد. اين حرف‌ها خودزني است. افرادي كه خودشان قصور و كوتاهي كرده‌اند و باعث منع صادرات يك محصول ايراني شده‌اند، حالا دست پيش مي‌گيرند كه بگويند مقابله به مثل مي‌كنيم. چنين حرفي توهين‌آميز است، گندم ايران را شركت مادر تخصصي GTC (بازرگاني دولتي ايران) وارد مي‌كنند، اساسنامه اين شركت را نگاه كنيم مي‌بينيم كه به خاطر حساسيت گندم واردات اين محصول را از بخش خصوصي گرفته‌اند و به اين شركت داده‌اند. اين شركت معظم، به صورت تخصصي روي اين موضوع كار مي‌كند و پيش از تحويل كالا متدهاي آزمايشگاهي استاندارد به كار مي‌برند تا كالاها را مطابق استانداردهاي ايران وارد كنند. اگر چنين ادعايي درست باشد كه به نظر من نيست، آن وقت بايد كل اين نهاد دولتي را خائن تلقي كرد.روسيه حدودا 31 ميليون تن غلات به كشورهاي مختلف صادركرده است كه تركيه با واردات 9.5 ميليون تن رتبه اول و ما با 6.6 ميليون تن رتبه دوم واردات غله از روسيه داشتيم. باتوجه به افت محصول به دليل افزايش دما در سال گذشته و پيش‌بيني ادامه اين وضع در سال 2022، روسيه تصميم به سهميه‌بندي محصول صادراتي خود گرفته است. حالا با اين فضاسازي‌ها، فرصت واردات از روسيه را از بين مي‌بريم و امنيت غذايي ملت خودمان را به خطر مي‌اندازيم و شايد مجبور باشيم گران‌تر از جاي ديگري گندم تهيه كنيم. همين گندم اگر از سبد تجارت دو كشور حذف شود، به تناسب ميزان صادرات ما نيز به آن كشور كاهش خواهد يافت، چون تجارت يك مسير يك‌طرفه نيست.
فكر مي‌كنيد روس‌ها در چه زمينه‌هايي مشتري كالاهاي ايراني باشند؟
من آمار 9ماهه مصرف روسيه در 10 گروه كالايي را بررسي كرده‌ام، 10 گروهي كه ايران ظرفيت توليد دارد و موقعيت صادرات براي ما مهيا است. روسيه در اين 10 گروه كالايي ظرف 9 ماه معادل 78 ميليارد دلار واردات از كشورهاي مختلف انجام داده است. در بدبينانه‌ترين حالت، با اين فرض كه در برخي محصولات فقط يك درصد بازار به ايران اختصاص پيدا كند، مثلا در پوشاك و كيف و كفش كه غني هستيم، مي‌توانيم تا 10 ميليارد دلار صادرات خودمان را به روسيه افزايش دهيم.
شما ظرفيت بازار روسيه را فرموديد، اما برخي كارشناسان مي‌گويند كه ظرفيت بازار ما براي كالاهاي روسي چندان زياد نيست و روسيه چيز زيادي ندارد كه در مقابل به ما صادر كند و در نتيجه به علت عدم توازن تراز تجاري اين مساله شكل نمي‌گيرد ...
نمي‌دانم برخي دوستان چه انتظاري از روسيه دارند؟ روسيه ظرفيت صادراتي‌اش در رتبه نخست محصولات انرژي و نفت و گاز و در رتبه دوم غلات است، بعد از آن محصولات فلزي، بخش كوچكي محصولات صنعتي، محصولات شيميايي و معدني و نهايتا چوب و كاغذ است. در كنار تسليحات و فناوري‌هايي مانند هسته‌اي و فضايي صادرات روسيه اين است. اين كشور با تمام جهان مراودات اقتصادي دارد و از همه جهان واردات انجام مي‌دهد. خب حالا پيش‌بيني در كشور ما اين است كه ما مجبور به واردات 7 ميليون تن گندم هستيم. وقتي ظرفيت بازار روسيه تا اين حد زياد است و ما هم مي‌توانيم درآمد
10 ميلياردي داشته باشيم، در برابر هم مي‌توانيم از روسيه گندم وارد كنيم. حالا بگوييم فلان كالاي صنعتي خاص در روسيه توليد نمي‌شود، اين مانعي در مقابل تجارت با روسيه نيست. هر چند روسيه ظرفيت‌هاي صنعتي خوبي هم دارد كه مي‌توانيم از آن استفاده كنيم. مثلا بلبرينگ توليدي روسيه از بهترين بلبرينگ‌هاي جهان است. در حوزه CKD و قطعات منفصل همكاري‌هاي زيادي مي‌توان با صنايع روس انجام داد. با روسيه در حوزه انتقال تكنولوژي و ساخت تجهيزات پزشكي كه ايران در حوزه دانش‌بنيان در حال رشد است، مي‌توانيم همكاري كنيم. در حوزه دارو، زمينه همكاري بسيار وسيع است. مثلا سوييس در منطقه آزاد سن‌پترزبورگ روسيه دو كارخانه داروسازي زده است. داروسازهاي ما چون عمدتا نگاه‌شان به غرب است، يك بازار بزرگ 25 ميليارد دلاري واردات تجهيزات پزشكي و دارو در روسيه را از دست مي‌دهيم. سوييس اين كار را كرده است، چه اشكالي دارد كه كارخانه‌هاي ما هم در روسيه ايجاد شود، داروسازهاي ما كنسرسيومي تشكيل بدهند و شركت جديدي را در روسيه در مناطق آزاد لوتوس يا آستراخان روسيه ثبت كنند و در آنجا دارو توليد كنند. داروهاي ضدسرطاني يا ام‌اس ما در سطح رقابت بين‌المللي هستند، روس‌ها هم داروهاي ما را قبول دارند. پاس كردن استاندارد روسيه از ايران به روسيه شايد سخت‌تر باشد، اما اگر در مناطق آزاد روسيه شركت ثبت كنيم و كالاي روسي توليد كنيم، مطمئن باشيد كه مي‌توانيم تا 5 درصد از ظرفيت بازار تجهيزات پزشكي و داروي روسيه را به خودمان اختصاص بدهيم.
يعني تصور مي‌كنيد كه سرمايه‌گذاري و توليد فرامرزي در خاك روسيه مي‌تواند درآمدهاي بيشتري براي ايران ايجاد كند؟
بله، به علاوه روسيه بازارهاي ديگر هم به روي توليدكنندگان ما باز مي‌شود. روسيه 45درصد از مبادلات اقتصادي‌اش با كشورهاي پيراموني و همسايه است. اگر يك شركت ايراني در روسيه ثبت شود و در خاك روسيه توليد كند، آنگاه كالاي توليدي‌اش كالاي روسي مي‌شود و با همان شرايط مي‌تواند از بازارهاي كشورهاي همسايه روسيه هم استفاده كند.
در داخل ايران هم ما بايد به ايجاد كريدور شمال جنوب سرعت ببخشيم، بايد هرچه زودتر راه‌آهن رشت به بندر كاسپين و راه‌آهن زاهدان به چابهار تكميل شود. بايد هر چه سريع‌تر بانك مشترك ايران و روسيه در منطقه آزاد انزلي براي تبادل پولي ميان دو كشور تاسيس شود. ما بايد واگرايي‌هايي كه در نهادهاي داخلي وجود دارد را در قالب يك راهبرد عمليات از بين ببريم و نهادهاي دولتي را براي توسعه تجارت خارجي هماهنگ كنيم.
نخستين‌بار است كه يك رييس‌جمهور ايران در سفر به مسكو در مجلس دوماي روسيه سخنراني مي‌كند.
يكي از مهم‌ترين ابزارها براي توسعه تجارت خارجي، رايزنان بازرگاني هستند. اغلب كشورها رايزنان بازرگاني خود را از ميان فعالان معتمد بخش خصوصي انتخاب مي‌كنند.
10 قلم از كالاهاي ما اخطار گرفته‌بود و فقط يك قلم از اين كالاها به دليل سطح روابطي كه ايران با روسيه دارد، آن هم به اين دليل كه ماه‌ها جواب از طرف ايران دريافت نكرد ممنوع كرده است.
با اين فرض كه در برخي محصولات فقط يك درصد بازار به ايران اختصاص پيدا كند، مثلا در پوشاك و كيف و كفش كه غني هستيم، مي‌توانيم تا 10 ميليارد دلار صادرات خودمان را به روسيه افزايش دهيم.
بايد به ايجاد كريدور شمال جنوب سرعت ببخشيم، بايد هرچه زودتر راه‌آهن رشت به بندر كاسپين و راه‌آهن زاهدان به چابهار تكميل شود. بايد هر چه سريع‌تر بانك مشترك ايران و روسيه در منطقه آزاد انزلي براي تبادل پولي ميان دو كشور تاسيس شود.