طالبان اين‌گونه تغيير كردند
حسين فرجاد امين
با مطالعه سوابق موجود از فعاليت‌هاي طالبان در فاصله سال‌هاي ۱۳۷۳ تا ۱۳۸۱ اين نكته قابل توجه است كه روابط خارجي طالبان در دوره اول حاكميت‌شان در افغانستان محدود به سه كشور پاكستان، عربستان و امارات متحده عربي بوده است. در اين دوره اغلب نمايندگاني از اين سه كشور رفت‌و‌آمدهايي به افغانستان داشتند و عنصر ارتباط با كشورهاي خارجي براي شناسايي بين‌المللي طالبان را مشاهده نمي‌كنيم. حتي كشورهاي همسايه افغانستان هم در اين دوره مورد غفلت قرار گرفتند و ما شاهد فعاليت قابل‌توجهي در حوزه بين‌الملل از سوي طالبان نيستيم؛ عنصري كه در دوره دوم حاكميت طالبان به مشخصه بارز اين گروه تبديل شده است. سفر هيات طالبان به كشورهاي روسيه، ايران، تركمنستان، قطر، پاكستان و چين را بايد به مفهوم گشايش پنجره جديد براي ارتباط با دنيا تلقي كرد كه تا شناسايي دولت طالبان ادامه خواهد يافت. ولي سفر نمايندگان اين گروه به نروژ در نوع خودش عجيب است. دولت نروژ نمايندگاني از طالبان را براي گفت‌وگوهاي حقوق بشري به اسلو دعوت كرده است. براساس اعلاميه وزارت خارجه نروژ اين وزارتخانه ميزبان هيات طالبان به رياست اميرخان متقي سرپرست وزارت خارجه طالبان است و در اين سفر نمايندگان ويژه از كشورهاي امريكا، آلمان، انگليس، ايتاليا و اتحاديه اروپا نيز با نمايندگان طالبان گفت‌وگو كردند. با هماهنگي وزارت خارجه نروژ نمايندگان جامعه مدني افغانستان نيز در اين گفتوگوها حضور يافتند و اين هوشمندي وزارت خارجه نروژ را مي‌رساند كه چگونه با اين اقدام از تلخي سفر نمايندگان طالبان به نروژ كاستند. گفتوگوها در اسلو پشت درهاي بسته انجام شد. روز اول گفتوگوها ملاقاتي بين طالبان و نمايندگان فعال حقوق زنان و مدافعان حقوق بشر و جامعه دياسپوراي افغانستان انجام شد.
از محتواي گفتوگوها مطالب زيادي منتشر نشده و بيشتر كلي‌گويي شده است. معاون وزير اطلاعات فرهنگ طالبان در يك پيام صوتي در توييتر ضمن تشكر از دولت نروژ براي برگزاري اين ديدار ابراز اميدواري كرد اقدام دولت نروژ پنجره‌اي براي روابط مثبت طالبان با اروپا باشد. در مذاكره با نمايندگان خارجي به اين نتيجه رسيديم كه جامعه جهاني، افغانستان را در رابطه با كمك‌هاي بشردوستانه تنها نخواهد گذاشت. در گفت‌وگو با نمايندگان كشورهاي اروپايي و امريكا اولين خواسته اميرخان متقي درخواست آزادسازي ۱۰ ميليارد دلار ذخيره ارزي افغانستان مطرح شده است. تاكنون با وساطت برخي كشورهاي اروپايي و سازمان ملل مقداري ارز به بانك مركزي افغانستان تزريق شده است تا افغانستان بتواند صورتحساب برق وارداتي خود از كشورهاي همسايه را پرداخت و نيازهاي ضروري را رفع كند. اين سياست پرداخت قطره‌چكاني پول‌هاي بلوكه‌شده افغانستان تا اينجا به ابزار كارسازي براي فشار به طالبان تبديل شده و به خوبي دارند از اين ابزار براي وصول مطالبات از طالبان استفاده مي‌كنند. شايد اگر امروز ابزاري چنين موثر عليه طالبان وجود نداشت طالبان نيازي به شنيدن حرف نمايندگان جوامع اروپايي در اسلو نمي‌ديدند. دولت نروژ اعلام كرده است كه زمينه ملاقات افغان‌هاي مقيم نروژ و نمايندگان جوامع مدني افغانستان و دياسپوراي افغانستان را فراهم كرده و قرار است اين افراد در مورد موضوعات سياسي - اجتماعي حقوق بشر و اقتصادي با طالبان گفت‌وگو كنند. نروژ اميدوار است گفت‌وگو با طالبان منجر به بهبود شرايط حقوق بشري و مشاركت زنان در امور اجتماعي در افغانستان شود. تام وست نماينده ويژه امريكا در امور افغانستان نيز با اميرخان متقي در مورد نشست نمايندگان گروه‌هاي سياسي در قطر گفت‌وگو كرد، اين گفت‌وگو به منظور پاسخ فوري به نيازهاي انساني افغانستان انجام شد و در اين زمينه زلمي خليل‌زاد مجددا فعال شده و ظاهرا در قطر با نماينده طالبان نيز گفت‌وگو كرده است. وزير خارجه نروژ گفته است در اين دور از گفتوگوها موضوع تحصيل دختران و زنان به‌طور جدي پيگيري مي‌شود. ما هر اقدامي را براي بازيابي حقوق زنان انجام مي‌دهيم ولي دعوت ما از طالبان را نبايد به هيچ‌وجه اقدامي در راستاي شناسايي طالبان تفسير كرد، بلكه ما با كساني گفت‌وگو داريم كه به صورت دوفاكتو دارند افغانستان را اداره مي‌كنند، اقدام ما براي نجات افرادي است كه در شرايط اقتصادي كنوني افغانستان در حال نابود شدن هستند. در همين حال جمعي از افغان‌ها در مقابل وزارت خارجه نروژ اقدام به تظاهرات اعتراض‌آميز نسبت به رفتار طالبان با زنان در افغانستان كردند كه اين را بايد در راستاي اعمال فشار سياسي به طالبان براي امتيازدهي در اسلو تفسير كرد. ذبيح‌الله مجاهد در رابطه با سفر هيات طالبان به نروژ ابراز اميدواري كرده است كه شرايط خصمانه كنوني به شرايط صلح‌آميز تغيير مسير بدهد. نكته بسيار منفي كه بايد آن را اشتباه استراتژيك نروژ در قبول تركيب هيات طالبان ناميد پذيرش انس حقاني به عنوان عضو هيات طالبان است؛ فردي كه مسوول چندين حادثه تروريستي است و از افراد تحت تعقيب پليس بين‌الملل است. انس حقاني هيچ مسووليت رسمي در دولت طالبان ندارد او سابقه زنداني بودن در زندان بگرام را دارد و در سال ۲۰۱۹ آزاد شد. حداقل انس حقاني مسوول كشته شدن كارستن توماسن، روزنامه‌نگار نروژي كه در ژانويه ۲۰۰۸، براي پوشش خبري سفر يوناس گار استوره، وزير خارجه وقت نروژ كه اكنون در جايگاه نخست‌وزير نروژ خدمت مي‌كند، به كابل رفته بود، در جريان حمله مهاجمان شبكه حقاني به هتل سرينا در مركز شهر كابل، كشته شد و سراج‌الدين حقاني، رهبر شبكه حقاني و وزير كشور طالبان، به سازماندهي آن حمله اعتراف كرده است. منتقدين حضور انس حقاني مي‌گويند، مايه تعجب است كه وزارت خارجه نروژ، با چه سطحي از دقت فهرست اعضاي هيات طالبان را بررسي كرده است. افغان‌هاي ساكن نروژ عليه انس حقاني در اداره پليس نروژ شكايت ثبت كردند تا به دليل مشاركت او در جنايت‌هاي ضد بشري، بازداشت شود. سفر انس حقاني به اسلو را بايد به ابزار اندازه‌گيري ميزان غيرت اروپايي‌ها در رفتار با فردي دانست كه مسوول مستقيم چندين فقره جنايت بزرگ در حق مردم افغانستان است. آيا اروپا اينقدر از اصول اخلاقي فاصله گرفته كه فردي با اين سابقه را براي گفت‌وگو در مورد حقوق بشر دعوت كرده است.
در شرايطي كه طالبان به هيچ‌كدام از درخواست‌هاي بين‌المللي گردن ننهاده عده‌اي درصدد توجيه روابط خود با طالبان هستند. آنتونيو گوترش دبير كل سازمان ملل در سخناني با اشاره به اينكه 80 درصد بودجه افغانستان توسط كمك‌دهندگان خارجي تامين مي‌شود گفته است عدم پرداخت حقوق كاركنان دولت، بحراني جدي براي اين قشر ايجاد كرده است هستند، علاوه بر اينكه از ۲۳ ميليون جمعيت افغانستان ۵۵ درصد در معرض گرسنگي هستند و اين درست نيست كه فقط به خاطر اينكه زمامداران دوفاكتو اين كشور رفتار درستي ندارند، اين جمعيت كثير مردم افغانستان مجازات شوند. آقاي كاي آيده نماينده اسبق دبير كل سازمان ملل در امور افغانستان نيز گفته است ما نمي‌توانيم به روش كنوني توزيع كمك‌ها براي دور زدن طالبان ادامه دهيد، اگر مي‌خواهيد كه كمك رساني كامل و بدون عيب باشد بايد كمك‌ها از طريق دولت انجام شود. همچنين برخي از دعوت‌شد‌گان از شركت در اين نشست خودداري كردند. از جمله نرگس نهان، وزير سابق معادن و نفت و از فعالان حقوق زن در افغانستان، از شركت در نشست اسلو انصراف داد. نرگس نهان با انتشار نامه‌اي دليل انصرافش را توضيح داده و گفته است كه طالبان در روند گفت‌وگوهاي صلح حسن‌نيت ندارند و در جريان مذاكرات صلح دوحه، به مردم وعده‌هاي دروغين دادند. دعوت نمايندگان طالبان به اسلو با موجي از اعتراض و مخالفت گروه‌هاي افغان مواجه شده است از جمله داوود مراديان رييس سابق موسسه مطالعات استراتژيك افغانستان از نحوه و سبك سلبريتي ابتكار صلح دولت نروژ انتقاد كرده است. او معتقد است كه ميزباني نروژ از وزير خارجه طالبان در شرايطي كه طالبان در افغانستان عملا آپارتايد جنسي ايجاد كرده‌اند تصوير جهاني نروژ را به عنوان كشوري كه به حقوق زنان خيلي اهميت مي‌دهد، مخدوش كرده است. اما سوال اينجاست آيا طالبان نمي‌دانند حقوق زنان جامعه افغانستان را چگونه بايد رعايت كنند؟ آيا آنها منتظر گرفتن نسخه اروپايي رفتار با زنان هستند؟ خانم ندا خموش كه به نمايندگي از زنان معترض افغانستان به اسلو رفته و در نشست گفت‌وگو با طالبان حضور داشته خيلي منطقي سياست دولت نروژ و طالبان را به چالش كشيده است. او در جلسه‌اي كه اميرخان متقي و هيات طالبان حضور داشتند، خطاب به دولت نروژ گفته است: پرسش اين است كه چرا طالبان ما را در كابل به بند مي‌كشند ولي در اسلو با ما پشت ميز گفت‌وگو مي‌نشينند؟ جامعه جهاني در برابر اين همه شكنجه و سركوب چه كار مي‌كند؟ اين سركوب و ترور در مقابل چشم شما صورت مي‌گيرد. با سكوت يا تسامح با طالبان، شما هم مسوول يك بخش از جنايات و سركوبي هستيد كه بر زنان و مردان افغانستان روا داشته مي‌شود. من به افغانستان برمي‌گردم، اما نمي‌دانم چه چيزي منتظر ما است. از وزير خارجه نروژ مي‌پرسم كه چگونه قوانين جهاني را دور زديد و افرادي كه خود شما آنها را در ليست سياه قرار داده بوديد، به كشورتان دعوت كرديد؟ آيا اين به مفهوم رسميت‌‌بخشي غيرمستقيم نيست؟ اما اينكه طالبان راه سفر به نروژ را در پيش گرفته و خود را در معرض انتقادات گسترده جمع كثيري از نمايندگان كشورهاي اروپايي و همچنين افغان‌هاي مقيم خارج قرار داده‌اند كه يك نمونه آن سخنان خانم ندا خموش است نه براي شنيدن مواضع آنها بلكه براي مطرح كردن خود در صحنه بين‌المللي و زمينه چيني براي شناسايي رسمي.
اينجاست كه بايد گفت طالبان ديپلماسي را خوب فراگرفته‌اند و مي‌دانند كه آنچه در جامعه بين‌المللي مي‌تواند آنها را از شرايط كنوني نجات دهد طولاني كردن روند گفتوگوها و سفرهاي متعدد و بي‌نتيجه است كه بيشتر از اينكه كمكي باشد براي مردم افغانستان وسيله‌اي است براي ترميم چهره طالبان در سطح بين‌المللي و آنها را از سطح يك گروه خشونت‌طلب و بي‌رحم به گروهي كه گوشي براي شنيدن دارند تبديل خواهد كرد و آنچه در اصول روابط بين‌الملل انتها ندارد روند گفتوگوها است در‌حالي‌كه طالبان به خوبي مي‌داند نسخه مورد نظر نروژ در مورد زنان در افغانستان قابل اجرا نيست.