هشتمين دور مذاكرات احياي برجام به مدت يك‌هفته متوقف شد
گفت‌وگوهاي وين در مرحله نهايي
سارا معصومي
فضاي حاكم بر مذاكرات براي احياي برجام در زمستان وين، آفتابي گزارش مي‌شود. مجموع اخبار منتشرشده درباره آنچه در اتاق مذاكرات و پشت درهاي بسته در كوبرگ مي‌گذرد ،حاكي از آن است كه توافق براي احياي برجام در دسترس قرار گرفته و در بسياري از حوزه‌هاي مورد اختلاف پرانتزها بسته شده‌اند. ماهيت مذاكره درباره برنامه هسته‌اي ايران در قريب به دو دهه گذشته به گونه‌اي بوده كه همواره تحركات حاشيه‌اي نيز نمايي از مسيري كه مذاكرات در آن قرار دارد را به نمايش گذاشته‌اند. در حالي كه مذاكرات ميان ايران و 1+4 و ايالات متحده و 1+4 در پايتخت اتريش در سطوح روساي هيات‌ها و كارشناسي ادامه دارد تحركات در منطقه غرب آسيا و ايالات متحده نيز از نزديك بودن توافق خبر مي‌دهد. در چند روز اخير، مذاكرات وين به‌شدت تحت‌تاثير چند خبر قرار گرفته است.
1- اعلام آمادگي ايران براي مذاكره مستقيم با ايالات متحده به منظور رسيدن به توافق خوب با ضمانت بالا كه از سوي وزير خارجه مطرح و از سوي دبير شوراي عالي امنيت ملي ايران نيز تاييد شد.
2- انتشار اخبار مربوط به بروز اختلاف در تيم مذاكره‌كننده ايالات متحده به رياست رابرت مالي و جدا شدن چهره‌هايي چون ريچارد نفيو و آريانه طباطبايي كه به موضع‌گيري‌هاي سرسختانه در برابر ايران معروف هستند.
3- حضور وزير خارجه قطر در تهران پيش از سفر آتي امير اين كشور به ايالات متحده.
4- تشديد تنش در منطقه به دنبال افزايش درگيري ميان انصارالله يمن و امارات متحده عربي و به تبع آن افزايش حملات به شهروندان غيرنظامي در شهرهاي مختلف يمن.
5- سفر وزير خارجه ايران به چين و ديدار ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور ايران با ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه در مسكو.
مجموع اين تحولات حاشيه‌اي به علاوه اظهارنظرهاي مثبت درباره به نتيجه رسيدن مذاكرات در آينده‌اي نه چندان دور نشان مي‌دهد تلاش‌هايي كه از نيمه فروردين‌ماه 1400 براي احياي برجام آغاز شد به‌رغم فراز و فرودهايي كه بخشي از آنها طبيعت اين مذاكرات بوده و هست به نقطه به ثمر رسيدن نزديك مي‌شود.
مذاكره مستقيم ايران و امريكا، سوژه گزارش‌هاي رسانه‌اي
آيا مذاكره مستقيم ايران و ايالات متحده به زودي انجام خواهد شد؟ حسين اميرعبداللهيان وزير خارجه در چند روز اخير بارها درباره اين پرسش توضيحاتي داده است. اميرعبداللهيان روز پنجشنبه در جمع اعضاي كميسيون امنيت ملي با تاكيد بر اينكه تا به امروز هيچ گفت‌وگوي مستقيمي بين تيم‌هاي مذاكراتي جمهوري اسلامي ايران و امريكا در وين صورت نگرفته است، گفت: نظرات فني دو طرف از طريق يادداشت‌هاي مكتوب غيررسمي و به واسطه‌گري هماهنگ‌كننده اتحاديه اروپا منتقل مي‌شود.
وزير امور خارجه بعدازظهر پنجشنبه نيز در توييتي نوشت: «تاريخ، تجربه و رفتارشناسي امريكا نشان داده است كه به سياستمداران و حاكمان امريكا نمي‌توان اعتماد كرد. براي ما ملاك هرگونه قضاوتي، مشاهده رفتار عملي امريكا خواهد بود. در موضوع لغو تحريم‌ها نيز بايد منافع كامل ايران محقق شود و روي زمين اتفاق ملموسي رخ دهد.»
انتشار اخبار مربوط به جدايي برخي چهره‌هاي تندرو از هيات مذاكره‌كننده امريكا از دو دريچه متفاوت تحليل شده است: عده‌اي كه معتقدند رسانه‌اي كردن اين خبر با توجه به آنكه بيش از يك ماه از وقوع آن مي‌گذرد نوعي سيگنال مثبت به تهران از سوي واشنگتن است و عده‌اي كه آن را در راستاي هشدار به تهران درباره زمان اندك باقيمانده براي رسيدن به توافق و در پيش بودن سناريوهاي خطرناك در صورت عدم توافق مي‌دانند.
روز پنجشنبه وبگاه «ديپلماتيك» به نقل از برخي منابع امريكايي اعلام كرد كه «آرين طباطبايي» مشاور ارشد دفتر كنترل تسليحات وزارت خارجه ايالات متحده نيز به دليل اختلاف نظر با «راب مالي» از تيم امريكا در مذاكرات وين جدا شده است. براساس ترجمه خبرگزاري فارس از اين گزارش، خروج دو نفر از تيم مذاكره‌كننده امريكا در گفت‌وگوهاي هسته‌اي ايران در نتيجه اختلافات سياسي است كه مدتي بين اعضاي تيم امريكايي به وجود آمده است. پس از «ريچارد نفيو» معاون نماينده امريكا در امور ايران كه در ماه دسامبر از تيم مذاكره‌كننده امريكا كناره‌‌گيري كرد آرين طباطبايي كه به عنوان مشاور ارشد دفتر كنترل تسليحات وزارت خارجه امريكا فعاليت دارد نيز از تيم راب مالي جدا شد و هم‌اكنون به كار خود در دفتر معاونت كنترل تسليحات و امنيت بين‌المللي وزارت خارجه امريكا ادامه مي‌دهد. منابع ديپلماتيك امريكا مي‌گويند كه در پاييز امسال، نفيو به اين باور رسيد كه به جاي دنبال كردن سياست بازگشت به برجام، امريكا بايد به دنبال مذاكره براي يك توافق متفاوت با ايران باشد كه اين باور در تضاد با سياست‌هاي امريكا به رهبري راب مالي بود كه بر اين باور است كه در صورت امكان، تلاش براي بازگرداندن محدوديت‌هاي برجام در كوتاه‌مدت در راستاي منافع ملي امريكاست.
همزمان با اين اخبار، سخنان «برت مك‌گورك»، هماهنگ‌كننده مسائل غرب آسيا در كاخ سفيد درباره وضعيت مذاكرات وين از سوي رسانه‌ها به خوش‌بينانه‌ترين اظهارنظر در اين زمينه تعبير شد. براساس ترجمه خبرگزاري فارس، پايگاه آكسيوس به نقل از اين مقام كاخ سفيد نوشته كه طرف‌ها «در آستانه توافق احتمالي» هستند اما او نمي‌خواهد درباره ميزان احتمال توافق گمانه‌زني كند. مك‌گورك در بخش ديگري از سخنانش مدعي شده كه گفت‌وگوها به «نقطه پايان» نزديك شده‌اند و ايالات متحده امريكا به زودي خواهد فهميد كه آيا ايران براي بازگشت به پايبندي كامل به توافق هسته‌اي برجام آمادگي دارد يا نه.
برت مك‌گورك به‌رغم ابراز خوش‌بيني درباره احتمال حصول توافق در وين گفته كه امريكا كاملا براي اين احتمال كه گفت‌وگوها دچار فروپاشي شده و بدون توافق به پايان برسند نيز آمادگي دارد. او در جاي ديگري از سخنانش مدعي شده كه دولت جو بايدن تمركزش را بر احياي برجام قرار داده و علاقه‌اي هم به يك توافق موقت بر اساس طرح موسوم به «كمتر در برابر كمتر» ندارد.
قطر در نقش ميانجي؟
آيا قطر نقش ميانجي غير برجامي ميان ايران و ايالات متحده را بازي خواهد كرد؟ ايران مي‌گويد در حال حاضر مذاكره غيرمستقيم ميان تهران و واشنگتن در وين در جريان است و دو طرف نظرات خود را به شكل مكتوب به واسطه انريكه مورا، معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا يا يكي از اعضاي 1+4 به گوش يكديگر مي‌رسانند. با اين وجود كشورهايي چون سوييس (حافظ منافع امريكا در ايران) يا عمان و قطر نيز سابقه پيام‌رساني ميان تهران و واشنگتن حتي در حوزه‌هاي غيرهسته‌اي مانند مسائل منطقه‌اي يا تبادل زندانيان را در كارنامه خود دارند. در چنين شرايطي زماني كه شامگاه سه‌شنبه اخباري مبني بر دوبار تماس تلفني وزراي خارجه ايران و قطر و كمتر از 24 ساعت بعد خبر حضور وزير خارجه قطر در تهران منتشر شد بسياري از گمانه‌زني‌هاي رسانه‌اي حاكي از اين بود كه قرار است دوباره قطر نقشي در اين ميان ايفا كند.
سفر «محمد بن عبدالرحمن آل‌‌ثاني»، وزير امور خارجه قطر به تهران چند هفته پس از ميزباني از اميرعبداللهيان در دوحه در شرايط حساس منطقه‌اي صورت گرفت. تشديد تنش در پرونده يمن و حملات متقابل انصارالله يمن و امارات و عربستان سعودي زنگ خطر بسياري را درباره خارج شدن اوضاع از كمترل به صدا درآورد. اين نكته در اخباري كه درباره محورهاي مورد بحث در سفر يك‌روزه وزير خارجه اين كشور به تهران منتشر شد هم مستتر بود. به گزارش وزارت خارجه ايران، حسين اميرعبداللهيان در اين ديدار درباره تحولات منطقه گفت: «در هفته‌هاي اخير شاهد افزايش تحركات نظامي در خصوص يمن بوده‌ايم و اين موارد به بازتوليد جنگ در يمن و منطقه انجاميده و مسير صلح را تخريب مي‌كند.»
وزير خارجه قطر نيز با اشاره به دغدغه مشترك با ايران در اين پرونده گفت: «ما نيز نگران افزايش تنش جديد در منطقه هستيم و اعتقاد داريم بحران يمن راه‌حل نظامي ندارد و از طريق گفت‌وگو بايد به راه‌حل برسند و اين وضعيت به نفع هيچ‌يك از طرف‌ها نيست.»
وزير خارجه قطر پيش از ديدار با همتاي ايراني در تهران با آنتوني بلينكن، وزير خارجه ايالات متحده تلفني گفت‌وگو كرد و اين در حالي است كه امير قطر نيز روز 31 ژانويه دوحه را به مقصد واشنگتن به منظور ديدار با جو بايدن ترك خواهد كرد. به گزارش «اعتماد»، تنش جديد در پرونده يمن در حالي پاي امارات را به وسط ميدان كشانده كه تهران و ابوظبي در چندماه اخير مسير تنش‌زدايي و عادي‌سازي روابط را در پيش گرفته‌اند و همزمان تاريخ‌هاي متعددي براي برگزاري پنجمين دور از مذاكرات ميان ايران و عربستان سعودي با ميانجيگري عراق نيز مطرح مي‌شود. از زمان آغاز بحران در يمن، كشورهاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي درگير در اين پرونده هرچند كه اتهام‌هايي را متوجه ايران در حمايت از انصارالله كرده‌اند اما براي حل‌و‌فصل اين بحران روي ميانجيگري تهران نيز حساب ويژه باز كرده‌اند. از سوي ديگر مساله تبادل زندانيان ميان ايران و امريكا و ايران و كشورهاي اروپايي عضو برجام يكي از موضوعاتي است كه در چند روز اخير درباره آن اظهارنظرهاي متعددي صورت گرفته است. در يك هفته اخير، رابرت مالي، رييس هيات مذاكره‌كننده امريكا اعلام كرده بود كه هرچند مسير گفت‌وگوها براي احياي برجام و همچنين تبادل زندانيان دو مسير جداگانه است اما براي واشنگتن احياي برجام بدون آزادي زندانيان دو تابعيتي ايراني - امريكايي امري سخت خواهد بود. يك روز پس از اين اظهارنظر، سعيد خطيب‌زاده سخنگوي وزارت خارجه ايران اعلام كرد كه امكان تسريع روند تبادل زندانيان در صورتي كه امريكا به توافق‌هاي قبلي در اين زمينه پايبند باشد، وجود دارد. با توجه به زمانبندي تعدد ديدارها ميان وزراي خارجه ايران و قطر و همچنين نزديك شدن مذاكرات وين به مرحله نهايي كه نيازمند تصميم‌هاي سياسي و آخرين بده و بستان‌هاست مي‌توان نتيجه‌گيري كرد كه هرسه موضوعات گفته‌شده مي‌تواند از محورهاي رايزني‌هاي امير قطر در واشنگتن باشد.
وقفه 7 روزه در مذاكرات وين
عصر روز جمعه، خبرگزاري صداوسيما به نقل از منابع ايراني در وين از وقفه چند روزه در مذاكرات احياي برجام خبر داد. دور هشتم مذاكرات وين از قريب به سه هفته پيش آغاز شده بود و به نظر مي‌رسد كه با توجه به پيشرفت‌هاي صورت‌گرفته در حوزه‌هاي رفع تحريم، تعهدات هسته‌اي و آغاز مرحله نهايي تهيه پيش‌نويس‌ها، هيات‌هاي مذاكره‌كننده 7 كشور حاضر در وين براي مشورت به بازگشت به پايتخت‌ها نياز دارند.
يك منبع آگاه ايراني درباره وقفه اعلام‌شده در دور هشتم مذاكرات به اعتمادآنلاين گفت: دور هشتم مذاكرات وين، از روز شنبه به مدت حدود يك هفته وقفه خواهد داشت. با توجه به اهميت موضوعات باقيمانده و لزوم اتخاذ تصميمات سياسي، تفاهم شد هيات‌ها براي مشورت و رايزني به پايتخت‌ها بازگردند. روند گفت‌وگوها در مجموع سازنده و رو به جلو بوده است و اگر طرف‌هاي مقابل پس از بازگشت از پايتخت‌ها تصميم‌هاي لازم را اتخاذ كنند، امكان حركت سريع تر به سمت توافق وجود دارد.
به گزارش «اعتماد»، زمان بازگشت هيات‌ها به وين براي ادامه دور هشتم كه شايد بتواند به آخرين دور مذاكرات پيش از حصول توافق نهايي تبديل شود پس از ديدار امير قطر با جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده در واشنگتن خواهد بود.