چرا روسيه از احياي برجام حمايت مي‌كند؟
سياست‌هاي ضد و نقيض مسكو براي رسيدن به منافع انحصاري
روح‌الله رحماني فر|همزمان با ادامه مذاكرات وين بعد از تغيير دولت در ايران و به ويژه با مواضع گاهي ضد و نقيض ميخاييل اوليانوف، نماينده روسها در اين گفت‌وگوها، تحليل‌هاي متفاوتي از نقش روسيه در اين مذاكرات و تمايلات واقعي آنها در موفقيت برجام شكل گرفت. در اين ميان برخي معتقدند پوتين و دولتش از احياي برجام و كاهش تنش بين ايران و غرب به‌طور كامل حمايت نمي‌كنند چراكه برجام به نفع روسها نيست. برخي هم بر اين باورند مسكو طرفدار نسخه محدودتري از توافق برجام است به‌طوري كه ايران همچنان به‌شكل نسبي ذيل فشارهاي جهاني قرار بگيرد و از اين طريق وابستگي‌هايي به روسيه داشته باشد. سابقه تحولات دويست‌ساله گذشته در روابط ايران و روس، عقبه استعماري روسيه در ايران و جدا كردن بخش‌هايي از كشورمان، رفتار مسكو در نسخه اوريجينال برجام، سهم روسيه از بازار جهاني نفت و گاز و تعارض منافع با ايران در اين بخش، انتشار فايل صوتي دكتر جواد ظريف در انتقاد عريان او به مواضع روسيه در مذاكرات ۲۰۱۵ و بدبيني نخبگان ايراني به ميزان تعهد روسيه به قراردادهايش از جمله نيروگاه اتمي بوشهر در كنار فكت‌هاي موجود از سود و زيان مسكو از احياي توافق هسته‌اي جملگي بسترساز ديدگاه‌هاي منفي نسبت به حسن‌نيت دولت روسيه در فرآيند مذاكرات هسته‌اي ايران با قدرت‌هاي جهاني شده است.در اينكه روسيه به مانند هر قدرت ديگري در دنياي امروز و در عرصه روابط بين‌الملل به دنبال منافع ملي خود است و در هر رخدادي به ويژه در منطقه آسيا و شرق اروپا در جست‌وجوي تطبيق ديپلماسي خويش بر مفصل‌بنديِ با عايدي اكثري است شكي وجود ندارد. از طرفي ايران به عنوان كشوري قدرتمند و داراي ژئوپليتيك ويژه و بهره‌مندي از راه‌هاي آبي و هوايي منحصربه‌فرد در پيوستگاه غرب به شرق در همسايگي روسيه و صاحب سهم در پهنه آبي خزر قطعا براي مسكو اهميت مضاعفي پيدا مي‌كند، بنابراين كاملا طبيعي است كه روسها در محاسبات برجامي خود بسيار حساس باشند و در سود و زيان ويژه آن براي منافع ملي كشورشان مداقه كنند . از اين رهگذر با اطمينان مي توان گفت روسها از يك ايران قدرتمند هراس دارند و آن را در مجاورت خود خطرناك مي‌بينند. از سوي ديگر روسيه در چالش امنيتي مداوم خود با غرب سعي مي‌كند از كارت ايران استفاده كند و از اين دريچه امتيازاتي به دست آورد. بنابراين مسكو به روابط عادي تهران با دنياي غرب تمايلي ندارد و مطلوبِ خود را در ادامه تنش ايران و غرب مي‌داند چراكه از دل اين تعارضات مي‌تواند به نفع پيشبرد اهدافش در مقابل غرب استفاده كند.اما آيا اين تحليل‌ها الزاما به معناي عدم رضايت مسكو از احياي برجام و پايان حداقل موقت بحران هسته‌اي ايران است؟ به نظرم در اين مورد بايد عميق‌تر و دقيق‌تر به مساله پرداخت و عوامل احتمالي عدم اقبال روسها به برجام را در برابر دلايل حمايت آنها از اين توافق قرار داد و سپس در ترازوي وزن‌كشي به استخراج گزينه نهايي پرداخت. در اين بخش به صورت اجمالي به بررسي عوامل موثر در حمايت مسكو از احياي توافق هسته‌اي مي‌پردازم: 1- روسيه از تبديل شدن ايران به قدرت هسته‌اي با قابليت بالقوه توليد سلاح اتمي نگران است، چراكه يك قدرت هسته‌اي با جهت‌گيري مستقل در روابط بين‌الملل را در همسايگي خويش نمي‌پذيرد بنابراين ترجيح مي دهد ميزان تغليظ اورانيوم و ميزان انباشت آن در ايران تحت نظارت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي محدود شود و به خوبي واقف است بهترين و كم‌هزينه‌ترين راه تحقق اين خواسته زنده شدن برجام خواهد بود. 2- روسيه در سال هاي اخير منافع استراتژيك مشتركي را با ايران دنبال كرده و موفقيت‌هاي خوبي هم به دست آورده بنابراين براي تداوم كم‌هزينه‌تر اين روابط و عدم برخورد با موانع تحميلي جامعه بين‌الملل از رهگذر ايران هسته‌اي ناچار از تلاش براي استمرار عادي بودن پرونده هسته‌اي ايران است. 3- روسيه به دنبال استراتژي مهم امنيت ملي امريكا در چرخش به شرق در جست‌وجوي پر كردن جايگاه ايالات متحده در منطقه خاورميانه است به ويژه بعد از خروج واشنگتن از افغانستان و عراق و عدم مداخله جدي در سوريه و كاهش تعهدات خود به متحدان عربي- عبري و تخليه تعدادي از پايگاه‌هاي نظامي خويش در كشورهاي دوست، دولت روسيه بيش از پيش به‌دنبال احياي وجهه هژمونيك خود در اين خطه است، مسكو به خوبي مي‌داند از نقطه نظر اقتصادي تواني براي نفوذ در منطقه ندارد و از اين حيث با تقسيم كار با متحد استراتژيك خود چين درصدد است از نظر نظامي و امنيتي نقش اول را به خود اختصاص دهد و امور تجاري، اقتصادي و فن‌آوري را به پكن واگذارد. در امتداد پياده‌سازي اين هدف بزرگ روسها به خوبي مي‌دانند ادامه بحران هسته‌اي ايران بزرگ‌ترين مانع خروج كامل امريكا از منطقه است بنابراين با حمايت از برجام مي توانند در خالي شدن بخشي از كشورهاي منطقه از سيطره هژمونيك و نظامي ايالات متحده تسهيل‌گر باشند. 4- پوتين بعد از موفقيت در راهبردهايش در سوريه و شكست ائتلاف به رهبري امريكا تلاش كرد از اين پيروزي استراتژيك در راستاي بسط نفوذ سياسي در منطقه استفاده كند و در اين پرونده روابط جديدي با تركيه و كشورهاي عرب منطقه منعقد كرد و مساعي خود را جهت پر كردن خلأ همكاري‌هاي نظامي - امنيتي واشنگتن با دول خاورميانه به‌كار بست. در اين ميانه مسكو تلاش كرده كه فصل جديدي از هيمنه و هژمون ديپلماتيك خود در قامت قدرتي سازمان‌دهنده و ميانجي‌گر در دعاوي منطقه‌اي را سامان دهد؛ بنابراين دستاوردهاي سياسي براي روسها مفهوم عمده‌اي پيدا كرده است. در مورد مذاكرات هسته‌اي، روسها عملا به مهم‌ترين نقش گفت‌وگوها بدل شده‌اند كه هم نمايندگي ايران و هم به نوعي مرجعيت همه اطراف مذاكره را به دست گرفته‌اند. بنابر اين گزاره پوتين قصد دارد در مقام يك برنده از چالش ديپلماتيك برجامي خارج شود و رزومه موفقيت‌هاي ديپلماتيك خويش را سنگين‌تر كند.5- پوتين بعد از موفقيت در راهبردهايش در سوريه و شكست ائتلاف به رهبري امريكا تلاش كرد از اين پيروزي استراتژيك در راستاي بسط نفوذ سياسي در منطقه استفاده كند و در اين پرونده روابط جديدي با تركيه و كشورهاي عرب منطقه منعقد كرد و مساعي خود را براي پر كردن خلأ همكاري‌هاي نظامي - امنيتي واشنگتن با دول خاورميانه به‌كار بست. در اين ميانه مسكو تلاش كرده كه فصل جديدي از هيمنه و هژمون ديپلماتيك خود در قامت قدرتي سازمان‌دهنده و ميانجي‌گر در دعاوي منطقه‌اي را سامان دهد بنابراين دستاوردهاي سياسي براي روسها مفهوم عمده‌اي پيدا كرده است. در مورد مذاكرات هسته‌اي، روسها عملا به مهم‌ترين نقش گفت‌وگوها بدل شده‌اند كه هم نمايندگي ايران و هم به نوعي مرجعيت همه اطراف مذاكره را به دست گرفته‌اند. بنابر اين گزاره پوتين قصد دارد در مقام يك برنده از چالش ديپلماتيك برجامي خارج شود و رزومه موفقيت‌هاي ديپلماتيك خويش را سنگين‌تر كند. 6- روسيه به خوبي از سياست كلان و استراتژيك جمهوري اسلامي در نگاه به شرق آگاه است و مي‌داند حتي در صورت احياي برجام به ويژه در پس زمينه يكدست شدن قدرت در ايران كه تا اطلاع ثانوي امكان تغيير در آرايش آن متصور نيست باز هم شركت‌هاي غربي جايگاه محكمي در ايران ندارند بنابراين توافق هسته‌اي و برداشته شدن تحريم‌ها عملا به نفع روابط تجاري و اقتصادي مسكو با تهران تمام خواهد شد، به ويژه قرارداد ۲۵ساله با چين و تلاش براي انعقاد قرارداد ۲۰ساله با روسيه بدون برجام و در سايه تحريم‌ها عملا ابتر خواهد ماند. از طرفي ايران از مشتريان جدي بازار تسليحاتي روسيه است كه بدون احياي برجام به فرجام جدي نخواهد رسيد. 7- در آخرين اجلاسيه سازمان همكاري شانگهاي پذيرش عضويت دايمي ايران به تصويب رسيد. موضوعي كه در سال هاي گذشته هماره با سخت‌گيري چين به‌دليل اقتصاد تحريم‌زده ايران به نتيجه نمي‌رسيد حال كه اعضاي اين پيمان در رابطه با عضويت دايم تهران به توافق رسيده‌اند قطعا همه اعضا به ويژه چين و روسيه به جهت امكان تداوم همكاري‌هاي درون سازماني بايد از رفع تحريم‌هاي اقتصادي ايران دفاع كنند. 8- روسيه در امتداد پروژه بلندپروازانه خود در گسترش نفوذ امنيتي، نظامي و ديپلماتيك در خاورميانه نيازمند جوي آرام‌تر و كم هزينه‌تر در اتمسفر سياسي منطقه است و اين مهم بدون توازن قوا در دو جبهه شمال و جنوب مقدور نيست. اگر برجام به نتيجه نرسد توازن نيروها در بين اين دو قطب برقرار نمي‌شود و همچنان فضاي منطقه جنگي و تنش‌آلود پيش خواهد رفت. چنين مختصاتي براي روسها كه توان اقتصادي ضعيفي دارند قطعا مخاطره‌آميز و غيرقابل پيگيري است بنابراين حمايت از برجام گام مهمي در ثبوت استراتژي كلان مسكو محسوب مي‌شود. 9- روسيه در كنار روابط كلان خود با ايران، از متحدين سنتي اسراييل است و پيوندهاي عميقي با تل‌آويو دارد، يكي از مشكلات جدي مسكو چگونگي تطبيق خودِ با مطالبات اين دو كشور به‌طور همزمان است به‌طوري‌كه موجبات نارضايتي هيچ كدام را فراهم نياورد امري كه در سوريه عملا ميسر نشده است. پوتين مي داند اگر برجام حاصل نشود اسراييل بهانه لازم براي ادامه توطئه و خرابكاري عليه تهران را به دست آورده و در نهايت هم روسها و هم امريكايي‌ها را ناگزير از انتخاب سخت خواهد كرد پس با احياي برجام تلاش مي‌كنند طرفين را در موضع معتدل‌تري نگاه دارند و حداقل سايه جنگ را دور كنند. در اين ميان قطعا دلايل و عوامل ريز و درشت ديگري له يا عليه حمايت روسيه از توافق هسته‌اي مي‌توان اقامه كرد و در تحليل نهايي و استخراج گزينه غايي مسكو در فقره برجام به كار گرفت اما به نظر نگارنده اگر مجموع گزاره‌ها و استدلال‌هاي پيش‌گفته را در مقام قياسِ وزني مطمح نظر قرار دهيم به اين نتيجه منطقي مي‌رسيم كه روسها اصولا بايد از توافق هسته‌اي حمايت و در راستاي تحقق آن تلاش كنند. منبع: ديپلماسي ايراني