جو بايدن، قطر را به عنوان يك «متحد اصلي خارج از ناتو» معرفي كرد
دستاورد بزرگ امير قطر از اتاق بيضي
محمدحسين لطف‌الهي
جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده روز دوشنبه اعلام كرد كه تصميم دارد قطر را به عنوان «متحد اصلي خارج از ناتو» به كنگره معرفي كند. نام‌گذاري مهمي كه راه را براي همكاري‌هاي گسترده امنيتي و اقتصادي واشنگتن و دوحه - درست زماني كه امريكا و متحدانش نياز قابل‌توجهي به گاز طبيعي دارند - باز مي‌كند. اين همكاري علاوه بر كم‌اثر كردن يكي از مهم‌ترين اهرم‌هاي فشار روسيه، مي‌تواند به ايالات متحده كمك كند تا گره عدم گفت‌وگوي مستقيم واشنگتن و تهران گشوده شود. كاخ سفيد در پايان اولين سال رياست‌جمهوري بايدن با بحران‌هاي متنوعي در عرصه سياست خارجي روبه‌رو است؛ از يك سو تنش‌ها ميان پكن و واشنگتن افزايش يافته و چين مي‌كوشد با استفاده از ابزارهايي نظير توان اقتصادي و قدرت نظامي اهدافش را كه ممكن است منافع امريكا و متحدان آسيايي‌اش را به خطر بيندازد، دنبال كند. از سوي ديگر، روسيه نيز كه به تمايل ايالات متحده به تمركز روي مساله چين آگاه است سعي دارد با استقرار نظاميان خود در مرز با اوكراين و اعمال فشار بر ناتو، امريكا و اروپا را مجبور به ارايه امتيازهاي سياسي و امنيتي كند. طولاني شدن روند گفت‌وگوها براي احياي برجام نيز اتفاق ناخوشايندي براي دولت بايدن به حساب مي‌آيد و واشنگتن طولاني‌تر شدن اين روند يا عدم احياي توافق به هر دليلي را بر‌خلاف منافع خود مي‌داند. در چنين شرايطي ايالات متحده تلاش دارد از طريق همكاري با متحدان خود به ويژه قطر، ضمن خنثي‌سازي فشارهاي روسيه، اطمينان حاصل كند در صورت بروز جنگ ميان روسيه و اوكراين، كشورهاي اروپايي از كمبود گاز و بحران انرژي رنج نخواهند برد. مسكو در حال حاضر اصلي‌ترين تامين‌كننده گاز طبيعي آلمان و ديگر مناطق غربي قاره اروپاست. آنها همچنين مي‌خواهند قطر نقش پررنگ‌تري را در پيگيري ديپلماسي ميان واشنگتن و تهران دنبال كند.
براساس روايت رسانه‌هاي امريكايي، جو بايدن روز دوشنبه و ساعاتي پيش از ديدار با شيخ تميم بن حمد آل ثاني، امير قطر خبرنگاران را از تصميم خود براي معرفي اين كشور به عنوان يك «متحد اصلي خارج از ناتو» آگاه كرد. روزنامه نيويورك‌تايمز مي‌نويسد: «رييس‌جمهور ابتدا به تمجيد از روابط دو كشور در طول بيش از 5 دهه گذشته اشاره كرد و بعد همكاري‌ها ميان ايالات متحده و قطر را در موضوعاتي نظير افغانستان، مبارزه با داعش و حل‌و‌فصل اختلافات ميان فلسطيني‌ها و اسراييل را مهم و حياتي خواند.» رييس‌جمهور ايالات متحده در ديدار با امير قطر در اتاق بيضي در اين باره گفت: ««قطر يك دوست خوب و شريك قابل اعتماد و توانمند براي ما به شمار مي‌رود. من به كنگره اطلاع مي‌دهم كه قطر را به عنوان هم‌پيمان اصلي امريكا در خارج از پيمان ناتو اعلام خواهم كرد تا بر اهميت روابط ما با اين كشور تاكيد كنم.»
به گزارش «اعتماد»، پيش از اين تنها 17 كشور در جهان ازسوي روساي جمهور ايالات متحده به عنوان «متحد اصلي خارج از ناتو» معرفي شده بودند. اين كشورها استراليا، مصر، برزيل، ژاپن، كره‌جنوبي، اردن، نيوزيلند، تايلند، كويت، مراكش، پاكستان، بحرين، فيليپين، آرژانتين، افغانستان و تونس به همراه رژيم اسراييل هستند. دو كشور بحرين و كويت در حوزه خليج‌فارس به ترتيب در سال 2002 و 2004 از سوي جرج دبليو بوش، رييس‌جمهور وقت امريكا به عنوان «متحد اصلي خارج از ناتو» معرفي شده بودند. يك مقام امريكايي به وال‌استريت‌ژورنال گفت كه معرفي قطر به عنوان هم‌پيمان اصلي خارج از ناتو ارتباطي به درخواست امريكا براي تامين انرژي اروپا در صورت حمله احتمالي روسيه به اوكراين ندارد. اعطاي اين عنوان به يك كشور، ايالات متحده را به دفاع از آن كشور در صورت مورد حمله قرار گرفتن از سوي طرف ثالث متعهد نمي‌كند. با اين حال به واشنگتن و دوحه اجازه مي‌دهد همكاري‌ها در حوزه امنيتي و اقتصادي را به‌طور قابل ملاحظه‌اي افزايش دهند و در پي آن قطر مي‌تواند به بسياري از تجهيزات نظامي ايالات متحده كه پيش از اين دراختيار دوحه قرار نمي‌گرفت دست پيدا كند. اين اقدام همچنين باعث مي‌شود اعتبار سياسي و جايگاه ديپلماتيك قطر در منطقه ارتقا يابد.
يكي از حوزه‌هايي كه انتظار مي‌رود همكاري‌ها ميان ايالات متحده و قطر به‌طور چشمگيري گسترش پيدا كند، حوزه انرژي است. مقام‌هاي امريكايي پيش‌تر گفته بودند كه در حال مذاكره با برخي كشورهاي دوست هستند تا روند تامين گاز اروپا را تضمين كنند و به اروپايي‌ها اطمينان خاطر دهند در بحران اوكراين نيازهاي‌شان در حوزه انرژي برطرف خواهد شد. در بيانيه‌اي كه پس از ديدار رييس‌جمهور ايالات متحده و امير قطر صادر شد مشخصا اشاره‌اي به مساله اوكراين نشده اما امريكايي‌ها همانند بيانيه هفته گذشته خود تاكيد زيادي روي مساله اطمينان يافتن از ثبات در زنجيره تامين انرژي جهان داشته‌اند: «رهبران دو كشور، مشتركا بر علاقه خود به ارتقاي امنيت و رفاه در منطقه خليج‌فارس و منطقه خاورميانه، تضمين ثبات در عرضه جهاني انرژي، حمايت از مردم افغانستان و تقويت همكاري‌هاي تجاري و سرمايه‌گذاري متقابل تاكيد كردند.»
جهش در همكاري‌هاي اقتصادي
همزمان با سفر شيخ تميم آل ثاني به امريكا، اعلام شد كه قطر قرار است ده‌ها فروند هواپيماي بويينگ را خريداري كند. به گزارش خبرگزاري فرانسه، خطوط هوايي قطر روز دوشنبه قرارداد خريد هواپيماهاي باربري آخرين مدل
«8- 777» يا همان «777 – ايكس» را با بويينگ امضا كرد. اين قرارداد بزرگ به شركت بويينگ امكان برتري در برابر رقيب اروپايي خود يعني ايرباس را براي مدتي طولاني تضمين مي‌كند. قرار است بويينگ ۳۴ فروند هواپيماي باربري «۷۷۷ – ايكس» را به قطر تحويل دهد؛ البته با اين احتمال كه شايد در آينده ۱۶ فروند ديگر هم از اين مدل به ترابري قطر فروخته شود. دو فروند از هواپيماي بويينگ ۷۷۷ نيز در قرارداد خريد وجود دارند. افزون بر اين، توافق اوليه براي خريد ۲۵ فروند بويينگ «۷۳۷ مكس» كه براي سفرهايي با برد متوسط طراحي شده، به دست آمده است. خريد ۲۵ فروند ديگر هم از اين مدل در قرارداد ذكر شده است. پرواز اين مدل هواپيما پس از دو حادثه در سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ در جهان متوقف شد. ارزش اين معامله به ۳۴ ميليارد دلار مي‌رسد كه البته خريدار تخفيف قابل‌توجهي از طرف امريكايي دريافت خواهد كرد. جينا رايموندو وزير بازرگاني ايالات متحده شكوفايي روابط تجاري بين قطر و امريكا را ستود و اين قرارداد را «معامله تاريخي مهمي» خواند. به لحاظ مالي، اين بزرگ‌ترين قراردادي است كه شركت بويينگ با يك مشتري به امضا رسانده است.
خبر خريد عمده خطوط هوايي قطر يك ضربه جدي به صنعت هواپيماسازي اروپا و پرچم‌دار آن، ايرباس به شمار مي‌رود. قطر از چند سال پيش بر سر از بين رفتن سطح بدنه ايرباس‌هاي مدل A350 با اين شركت اروپايي وارد دعواي حقوقي‌شده و در انتظار دريافت خسارت است. ايرباس در پاسخ به طرح اين شكايت نزد مراجع داوري، قرارداد فروش ۵۰ فروند هواپيماي A321 نئو به خطوط هوايي قطر را فسخ كرد. ديويد كلهون، مديرعامل بويينگ سفارش قطر را يك فضاي تنفسي جدي براي اين شركت بزرگ توصيف كرد و گفت با اين قرارداد، خط توليد ما براي دو سال تمام وقت كار خواهد داشت. مقام‌هاي كاخ سفيد روز دوشنبه اعلام كردند اين توافق در راستاي تامين منافع مردم امريكاست و با حمايت از هزاران شغل در شركت بويينگ به اقتصاد امريكا سود مي‌رساند. برايان ديز، رييس شوراي اقتصاد ملي امريكا در اين خصوص گفت: «اين توافق مي‌تواند يكي از بزرگ‌ترين توافق صادراتي سال در ايالات متحده باشد. به‌طور خلاصه، اين معامله صنعت هوانوردي غيرنظامي امريكا را تقويت و ظرفيت توليد داخلي را بيشتر مي‌كند. همچنين باعث مي‌شود صدها كسب‌وكار كوچك كه زنجيره‌هاي تامين بويينگ را تغذيه مي‌كنند، وضعيت بهتري را تجربه كنند.»
مساله ايران
يكي ديگر از موارد اصلي در گفت‌وگوهاي رييس‌جمهور ايالات متحده و امير قطر، مساله ايران بود. شيخ محمد عبدالرحمن آل‌ثاني وزير خارجه قطر در گفت‌وگو با شبكه خبري الجزيره گفته مساله برنامه هسته‌اي ايران يكي از موضوعاتي بوده كه در ديدار امير قطر با رييس‌جمهور امريكا مورد بحث قرار گرفته است. او همچنين اعلام كرده است كه دوحه تلاش دارد از روابط نزديك خود با ايران و امريكا براي نزديك كردن نظرات اين دو كشور استفاده كند. براساس ترجمه خبرگزاري فارس، او گفت: «گفت‌وگوي طرف قطري با ايراني‌ها و امريكايي‌ها براي انتقال پيام نيست، دوحه معتقد است كه بازگشت به توافق هسته‌اي، عامل ثبات منطقه است. محمد بن عبدالرحمن ادامه داد، دوحه از كانال‌هاي باز ميان واشنگتن و تهران براي نزديك كردن ديدگاه‌ها استفاده مي‌كند و علاقه‌مند به حصول يك توافق درخصوص برنامه هسته‌اي ايران است.» وزير خارجه قطر افزود، دوحه از ارايه نگراني‌هاي همه طرف‌ها به منظور گفت‌وگو درباره آن استقبال مي‌كند و تهران تمايل خود براي حسن همجواري را نشان داده است. شيخ محمد عبدالرحمن آل ثاني روز پنجشنبه به ايران سفر كرده بود. او همچنين پيش از اين سفر به صورت جداگانه با وزراي خارجه جمهوري اسلامي ايران و ايالات متحده به صورت تلفني گفت‌وگو داشت. گفت‌وگوهاي غيرمستقيم ميان ايران و ايالات متحده پيرامون احياي توافق هسته‌اي در ماه‌هاي اخير جريان داشته و دو طرف اذعان دارند كه پيشرفت‌هاي خوبي در آخرين دور گفت‌وگوها حاصل شده است. با اين وجود نگراني‌هاي زيادي درخصوص سرعت اين پيشرفت‌ها و برخي موارد اختلافي وجود دارد. نقش‌آفريني كشوري مانند قطر كه در سال‌هاي اخير روابط خوبي با تهران برقرار كرده و همزمان يكي از متحدان كليدي امريكا در منطقه به حساب مي‌آيد، مي‌تواند در تسريع روند پيشرفت‌ها و كاهش اختلافات ميان تهران و واشنگتن تاثيرگذار باشد و مذاكرات غيرهسته‌اي نظير گفت‌وگو درخصوص تبادل زندانيان را تسهيل كند.
مروان بيشارا، تحليلگر سياسي ارشد در الجزيره در اين باره نوشته است: «روابط ايالات متحده و قطر طي يك سال گذشته بسيار بهتر شده و قطر نقش مهمي در موضوع افغانستان، تحولات منطقه خليج‌فارس و كاهش اختلافات ميان تهران و واشنگتن ايفا مي‌كند. تمام اين مسائل براي جو بايدن رييس‌جمهور ايالات متحده بسيار حياتي هستند.»