هزينه‌هاي سنگيني كه آنكارا و ابوظبي را به دوستي مصلحتي وادار كرد
پايان يك رقابت پرخرج
شهاب شهسواري
درست سه ماه بعد از سفر كم‌سابقه وليعهد ابوظبي به تركيه و ديدار او با رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه، اين‌بار نوبت رييس‌جمهور تركيه بود تا براي بازديد به ابوظبي سفر كند. اردوغان روز دوشنبه براي يك سفر دو روزه وارد ابوظبي شد و مورد استقبال محمد بن زايد، وليعهد ابوظبي و حاكم بالفعل امارات قرار گرفت. اين براي نخستين‌بار در يك دهه گذشته بود كه رييس‌جمهور تركيه پا در خاك امارات متحده عربي مي‌گذاشت. دو طرف از سال ۲۰۱۲ تاكنون كليه تماس‌هاي رده بالاي سياسي را متوقف كرده بودند. در طول يك دهه‌اي كه از واپسين سفر بلندپايه‌ترين مقام سياسي تركيه به امارات مي‌گذرد، اين دو كشور در بسياري از جبهه‌هاي بحراني غرب آسيا و شمال آفريقاي با يكديگر درگير بودند. از مصر و ليبي گرفته تا قطر و سوريه، تركيه و امارات به شكل نيابتي رو در روي يكديگر قرار گرفته بودند و هزينه‌هاي سنگيني براي بيرون كردن رقيب از محل‌هاي مناقشه مي‌پرداختند. شعله‌هاي درگيري در كشورهايي مانند ليبي و سوريه هنوز خاموش نشده است و وابستگان امارات و تركيه هنوز در صفوف رو در روي يكديگر ايستاده‌اند، اما پايان قهر سياسي ميان آنكارا و ابوظبي و سفرهاي يكي پس از ديگري رهبران دو كشور به پايتخت‌هاي طرف مقابل اين اميد را ايجاد كرده است كه با مصالحه دو دولت جاه‌طلب منطقه‌اي روي ميز ديپلماسي، از شدت درگيري‌هاي وابستگان آنها در منطقه نيز كاسته شود.
سفري با رويكرد اقتصادي و سرمايه‌گذاري
هزينه‌هاي هنگفت مداخلات برون‌مرزي فقط ابوظبي را تحت فشار قرار نداده و تركيه نيز با رويكرد سياست خارجي تهاجمي خود به شدت از نظر اقتصادي تحت فشار قرار گرفته است. تشديد تورم و سقوط ارزش لير تركيه در مقابل دلار در سال‌هاي اخير، اردوغان را وادار به جست‌وجو براي سرمايه‌گذاران خارجي اقتصاد بحران‌زده تركيه كرده است و چه گزينه‌اي بهتر از كشورهاي ثروتمند جنوب خليج‌فارس. اردوغان روز سه‌شنبه در يك نشست اقتصادي با تجار و بازرگانان اماراتي از مديران تجاري اماراتي خواست تا در تركيه سرمايه‌گذاري كنند. به گزارش خبرگزاري فرانسه رييس‌جمهور تركيه در اين نشست گفت: «من اطمينان دارم كه شما به عنوان نمايندگان اصلي بخش خصوصي در امارات، منافع ايجاد شراكت تجاري و سرمايه‌گذاري با تركيه را درك مي‌كنيد. ... اين شما اعضاي ارجمند سپهر تجاري ماه هستيد كه ظرفيت‌هاي بالقوه دو كشور به ويژه در حوزه تجارت و سرمايه‌گذاري را بالفعل مي‌كنيد.»
به گزارش آژانس خبري امارات (وام) روز سه‌شنبه مقام‌هاي ارشد تركيه و امارات در يك مراسم رسمي در حضور رجب طيب اردوغان و محمد بن زايد ۱۳ توافقنامه و تفاهمنامه همكاري را امضا كردند. ازجمله اين اسناد يك تفاهمنامه همكاري در حوزه‌هاي صنايع دفاعي هم ميان تركيه و امارات امضا شد. ديگر حوزه‌هاي همكاري ميان دو كشور كه در آن تفاهمنامه و توافقنامه امضا شد حوزه‌هاي بهداشت، فناوري، اقدام و بحران محيط‌زيست و مديريت بحران بود. ماه گذشته نيز دو كشور توافقنامه‌اي براي استفاده از رمزهاي ملي براي مبادلات تا سقف ۵ ميليارد دلار امضا كرده بودند. به گزارش خبرگزاري آناتولي، يك يادداشت تفاهم همكاري در زمينه بهداشتي و پزشكي نيز توسط مولود چاووش‌اوغلو، وزير امور خارجه تركيه و عبدل رحمان بن محمد العويس، وزير بهداشت و پيشگيري امارات متحده عربي امضا شد. خبرگزاري آناتولي مي‌افزايد، چاووش‌اوغلو و سلطان بن احمد الجابر، نماينده ويژه امارات متحده عربي در حوزه تغييرات اقليمي يادداشت تفاهم همكاري طرح اقدام اقليمي بين وزارت محيط‌زيست، شهرسازي و تغييرات اقليمي تركيه و اين نمايندگي را امضا كردند. يادداشت تفاهم همكاري در حوزه صنايع و فناوري‌هاي پيشرفته بين وزارتخانه‌هاي صنايع و فناوري دو كشور نيز توسط مصطفي وارانك وزير صنايع و فناوري تركيه و سلطان بن احمد الجابر همتاي اماراتي وي منعقد شد. محمد نوري ارسوي و نورا الكعبي، وزراي فرهنگ و گردشگري دو كشور يادداشت تفاهم همكاري فرهنگي را امضا كردند.
حجم مبادلات تجاري ميان تركيه و امارات در ۶ ماهه نخست سال ۲۰۲۱ به ۷ ميليارد و ۲۰۰ ميليون دلار رسيده بود، اما ابوظبي اميدوار است اين حجم تجارت را به دو تا سه برابر افزايش دهد. به نوشته خبرگزاري رسمي امارات دست‌كم ۴۰۰ شركت اماراتي در تركيه فعاليت مي‌كنند و تركيه يازدهمين شريك بزرگ تجاري امارات در جهان محسوب مي‌شود. در سفر سه ماه پيش محمد بن زايد به تركيه نيز اعلام شده بود كه امارات يك صندوق سرمايه‌گذاري ۱۰ ميليارد دلاري براي سرمايه‌گذاري در تركيه ايجاد كرده است.
جنگ‌هاي بي‌پايان اعراب و عثماني
آنكارا در طول يك دهه گذشته براي اعراب جنوب خليج‌فارس يادآور دوران امپراتوري عثماني و سلطه اين امپراتوري بر شبه جزيره عرب شده بود. هر جا ردپايي از تركيه در حمايت از گروه‌هاي سياسي و مدني در كشورهاي عربي ديده مي‌شد، در مقابل درآمدهاي نفتي امارات و متحدانش بود كه براي مقابله با نفوذ تركيه سرازير مي‌شد. در ليبي، در حالي كه تركيه از حكومت وفاق ملي به رهبري فايز سراج حمايت مي‌كرد، امارات اسلحه و پول براي خليفه حفتر و شبه نظاميان تحت امر او مي‌فرستاد. در سوريه از سال ۲۰۱۱ كه جنگ داخلي اين كشور شعله‌ور شد، به‌رغم هدف مشترك همه گروه‌هاي شبه نظامي براي سرنگوني حكومت بشار اسد، هرگز اختلافات و جنگ‌ها ميان گروه‌ها تحت حمايت تركيه و قطر با گروه‌هاي تحت حمايت امارات و سعودي متوقف نشد. كار به جايي كشيد كه پاي امارات متحده عربي براي رويارويي با تركيه به مديترانه هم باز شد. امارات پاي ثابت نشست‌هاي چند جانبه يونان و قبرس عليه تركيه شد و حتي در يك رزمايش مشترك دريايي تحت رهبري فرانسه عليه تركيه مشاركت كرد.
چرخش آشكار در سياست خارجي امارات
ايجاد پل‌ها و تلاش براي ثبات و رفاه در منطقه به شاه‌بيت سياست خارجي امارات در ماه‌هاي اخير تبديل شده است. سياستي كه در پي يك دهه، اقدام‌هاي مداخله‌جويانه امارات، هزينه‌هاي سنگين براي ابوظبي به‌جا گذاشت. امارات متحده عربي نزديك به يك دهه مداخله نظامي و امنيتي در منطقه، از جمله در سوريه، يمن، ليبي و مديترانه، با ايجاد درگيري و رويارويي‌ها با قدرت‌هاي منطقه‌اي به ويژه ايران و تركيه در جبهه‌هاي مختلف، به دنبال توسعه نفوذ خود در غرب آسياي، شمال و غرب آفريقا از طريق اقدامات نظامي و امنيتي بود. اما حاكميت امارات به اين نتيجه رسيده كه هزينه‌هاي دخالت نظامي و امنيتي و رويارويي با قدرت‌هاي منطقه‌اي براي اين كشور بيش از ظرفيت اقتصادي، امنيتي و سياسي اين كشور كوچك است. تركيه و ايران كه روزگاري از سوي امارات دشمنان شماره يك توصيف مي‌شدند، حالا به شركايي غيرقابل چشم‌پوشي بدل شده‌اند.
انور قرقاش كه پيش از اين در مقام وزير مشاور امور خارجه كابينه امارات، تندترين حملات را به ايران و تركيه انجام مي‌داد، در پي ديدارهاي اخير با مقام‌هاي ايراني و تركيه‌اي، لحني به مراتب دوستانه‌تر در پيش گرفته است و از سياست تازه امارات براي «ارتباط و همكاري با هدف ثبات و رفاه در منطقه» خبر مي‌دهد. به گفته او سفر رييس‌جمهور تركيه به ابوظبي «صفحه مثبت جديدي در روابط دوجانبه بين دو كشور باز مي‌كند و در راستاي جهت‌گيري امارات در جهت تقويت پل‌هاست.» او در پيامي كه در حساب كاربري خود در شبكه اجتماعي توييتر منتشر كرده است، مي‌نويسد: «امارات به تقويت كانال‌هاي ارتباطي با كشورهاي مختلف به منظور حمايت از ثبات و رفاه منطقه و رفاه مردم آن ادامه مي‌دهد. سياست امارات مثبت و منطقي و به نفع امنيت، صلح و توسعه منطقه‌اي است و سفر رييس‌جمهور اردوغان به ابوظبي در چارچوبي انجام مي‌شود كه ما براي تضمين آينده‌اي موفق روي آن سرمايه‌گذاري كرده‌ايم.»
رييس‌جمهوري تركيه نيز روز دوشنبه به محض ورود به امارات گفت: «ما دوران جديدي از مناسبات را با امارات متحده عربي آغاز كرده‌ايم.» او افزود كه امارات يك شريك اقتصادي پراهميت براي تركيه است.