جو بايدن مدعي شد پوتين تصميم خود را براي حمله به اوكراين گرفته است
«تصميم نهايي» در هاله‌اي از ابهام
محمدحسين لطف‌الهي
جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده جمعه شب به وقت محلي در گفت‌وگو با خبرنگاران ادعايي را مطرح كرد كه در صورت صحت مي‌تواند آغازي بر بزرگ‌ترين بحران اروپايي‌ها از زمان پايان جنگ جهاني دوم باشد: «پوتين تصميم خود را براي حمله به اوكراين گرفته است.»
غرش توپخانه‌هاي ارتش اوكراين و جدايي‌طلبان روس‌تبار در روز پنجشنبه نويد آغاز دور تازه‌اي از تنش‌هاي ميداني ميان مسكو و كي‌يف را مي‌داد. ايالات متحده و كشورهاي غربي اين اتفاق را يادآور حوادثي كه پيش از حمله روسيه به گرجستان در سال 2008 اتفاق افتاده بود، مي‌دانستند و هشدار مي‌دادند مجموعه حوادث در شرق اوكراين، اقدامي طرح‌ريزي شده باشد تا مسكو بتواند توجيهي براي آغاز حمله نظامي به اوكراين پيدا كند. روس‌ها اين هشدارها را بخشي از «كارزار اطلاعات دروغين» غرب مي‌خوانند و تاكيد دارند كه قصدي براي حمله به اوكراين ندارند. شواهد ميداني اما روايت متفاوتي را مطرح مي‌كند و با تشديد تنش‌ها ميان جدايي‌طلبان نزديك به روسيه و دولت اوكراين، قابل پيش‌بيني خواهد بود كه اگر اين درگيري‌ها گسترش يابد، روس‌ها نيز وارد ميدان شوند و جدايي‌طلبان را در تقابل با كي‌يف تنها نگذارند. رييس‌جمهور امريكا كه جمعه شب در اتاق روزولت در كاخ سفيد با خبرنگاران گفت‌وگو مي‌كرد ابتدا گفت «ما دلايلي داريم كه باور كنيم نيروهاي روس در حال برنامه‌ريزي براي حمله به اوكراين در هفته‌ها يا روزهاي پيش‌رو هستند.» او سپس تصريح كرد: «ما معتقديم آنها اين كار را انجام خواهند داد و شهر كي‌يف، پايتخت اوكراين را كه 2.8 ميليون نفر غيرنظامي بي‌گناه در آن زندگي مي‌كنند، هدف قرار مي‌دهند.» زماني كه از او سوال شد كه آيا او در خصوص نيت و هدف پوتين مطمئن است يا نه، جو بايدن پاسخ داد: «قانع شده‌ام كه او تصميم نهايي را گرفته» و مبناي اين تصميم‌گيري را «اطلاعات قابل توجهي» كه در اختيار او قرار داده شده، توصيف كرد.
با اين حال، رييس‌جمهور امريكا تاكيد كرد كه هنوز براي تنش‌زدايي و بازگشت به ميز مذاكره دير نشده و از روس‌ها خواست كه ديپلماسي را انتخاب كنند.
از تحولات ميداني اخير اوكراين چه مي‌دانيم؟
ساعاتي پيش از سخنراني بايدن، نيروهاي جدايي‌طلب تحت حمايت روسيه در شرق اوكراين از مردم و ساكنان دو منطقه مورد مناقشه ميان آنها و دولت اوكراين خواستند كه اين مناطق را به صورت كامل تخليه كنند. آنها بدون ارايه شواهد و مستندات مشخص، مدعي شدند كه ارتش اوكراين قصد دارد عمليات گسترده‌اي را عليه مناطق دونتسك و لوگانسك آغاز كند. تحليلگران غربي از اين تحولات به عنوان اقدامي برنامه‌ريزي شده براي كشاندن پاي روسيه به درگيري‌هاي درون اوكراين نام مي‌برند، اما مقام‌هاي روس با ابراز نگراني خواستار توقف اقدامات تحريك‌آميز كي‌يف شده‌اند.
از روز پنجشنبه، درگيري‌ها ميان نيروهاي ارتش اوكراين و جدايي‌طلبان شدت گرفته است. جدايي‌طلبان آغاز حملات توپخانه‌اي ارتش اوكراين به خط مقدم نيروهاي جدايي‌طلب و گلوله‌باران مناطق غيرنظامي را روايت مي‌كنند و وزارت دفاع اوكراين در بيانيه‌اي اعلام كرده است حملات توپخانه‌اي، صبح پنجشنبه از جانب نيروهاي جدايي‌طلب آغاز شده و علاوه بر وارد آوردن خسارات به ساختمان‌هاي دولتي و برجاي گذاشتن چندين زخمي، باعث آسيب رساندن به ساختمان يك مهدكودك و گسترش رعب و وحشت در شهر شده است.
در حالي كه روسيه مدعي خروج برخي نيروهايش از نزديكي مرزهاي اوكراين شده بود و با انتشار تصاوير از انتقال بخشي از نيروهاي نظامي روسيه از كريمه به مقصدي نامعلوم بر درستي اين ادعا تاكيد مي‌كرد، مقام‌هاي غربي با استناد به «منابع اطلاعاتي» و «تصاوير ماهواره‌اي» مدعي شده‌اند حجم نيروهاي نظامي روسيه نه تنها كاهش نداشته بلكه با افزايشي قابل توجه همراه بوده است. سفير ايالات متحده در سازمان امنيت و همكاري اروپا در بيانيه‌اي در نشست سازمان امنيت و همكاري اروپا در مورد بحران اوكراين گفت كه تعداد پرسنل نظامي روسيه كه اوكراين را تهديد مي‌كند احتمالا به ۱۹۰ هزار نفر مي‌رسد. مايكل كارپنتر در نشستي كه روسيه در آن شركت نكرد، تاكيد كرد: «ما ارزيابي مي‌كنيم كه روسيه احتمالا بين ۱۶۹۰۰۰ تا ۱۹۰۰۰۰ پرسنل در داخل و نزديك اوكراين جمع كرده است در حالي كه اين رقم در ۳۰ ژانويه حدود ۱۰۰۰۰۰ پرسنل بود.» اين مقام امريكايي گفته اين «مهم‌ترين بسيج نظامي در اروپا» از زمان جنگ جهاني دوم است.
بخش بزرگي از نيروهاي روس به دليل آنچه برگزاري تمرينات و رزمايش‌هاي نظامي مشترك خوانده مي‌شود در بلاروس استقرار يافته‌اند. كارشناسان نظامي معتقدند در صورتي كه روسيه تصميم به اشغال شهر كي‌يف داشته باشد، به احتمال بسيار از مرزهاي شمالي اوكراين و بلاروس حمله را آغاز خواهد كرد. به گزارش اسپوتنيك، ديميتري پسكوف، سخنگوي رياست‌جمهوري روسيه روز شنبه اعلام كرد: ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور اين كشور دستور آغاز رزمايش مشترك با بلاروس با حضور نيروهاي سه‌گانه هسته‌اي را صادر كرده است. به گفته او، پوتين به همراه الكساندر لوكاشنكو، همتاي بلاروسي خود از مركز فرماندهي به تماشاي اين رزمايش نشسته بودند. وزارت دفاع روسيه توضيح داد: اين رزمايش براي آزمايش آمادگي ارگان‌هاي فرماندهي و كنترل نظامي، خدمه پرتابگرها و خدمه كشتي‌هاي جنگي و ناوهاي موشكي راهبردي براي انجام وظايف محوله و همچنين قابليت اطمينان تسليحات نيروهاي راهبردي هسته‌اي و غيرهسته‌اي برگزار مي‌شود.
ديپلماسي روي دور تند
همزمان با افزايش تنش‌هاي ميداني، تحركات ديپلماتيك حول محور مساله اوكراين افزايش قابل توجهي داشته و علاوه بر گفت‌وگوهاي دوجانبه و چندجانبه‌اي كه در خصوص اين موضوع صورت مي‌گيرد، موج هشدارها، تكذيب‌ها و مقابله به مثل‌ها همچنان ادامه دارد. روز شنبه، ولوديمير زلنسكي رييس‌جمهور اوكراين عازم مونيخ شد تا در حاشيه كنفرانس امنيتي مونيخ با كامالا هريس، معاون اول رييس‌جمهور امريكا پيرامون تحولات اخير در شرق اوكراين ديدار و گفت‌وگو كند. او پيش از عزيمت به مونيخ در اينستاگرام خود نوشت: «ما به اقدامات تحريك‌آميز پاسخ نمي‌دهيم و مشتاق برقراري صلح تنها از طريق ديپلماسي هستيم.» از نگاه كارشناسان، اين اظهارنظر يعني دولت اوكراين باور دارد روسيه به دنبال بهانه‌اي براي آغاز حمله نظامي است و مي‌خواهد اين بهانه را از روسيه بگيرد. به گزارش خبرگزاري فرانسه، دميترو كولبا، وزير امور خارجه اوكراين نيز كه روز شنبه همراه با زلنسكي عازم مونيخ شد در آستانه نشست وزراي امور خارجه گروه هفت در مونيخ به خبرنگاران گفت: «ما براي هر سناريوي احتمالي آماده هستيم.» بر اساس روايت فرانس 24، كامالا هريس، معاون جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا نيز در كنفرانس امنيتي سالانه مونيخ گفت: «در پاسخ به هرگونه تهاجم، ما به اقدامات اقتصادي اكتفا نخواهيم كرد. ما متحدان خود در ناتو در جناح شرقي را بيشتر تقويت خواهيم كرد.» هريس هشدار داد: «ما موسسات مالي و صنايع كليدي روسيه را هدف قرار خواهيم داد. ما با هم تدابير اقتصادي را تدارك ديده‌ايم كه سريع، شديد و متحد خواهند بود. تحريم‌هاي مالي گسترده و كنترل‌هاي صادراتي را اعمال خواهيم كرد. موسسات مالي و صنايع كليدي روسيه و كساني را كه به اين تهاجم بي‌دليل كمك كرده‌اند، هدف قرار خواهيم داد.»
وزارت خارجه فرانسه هم روز شنبه از تماس تلفني لودريان و لاوروف خبر داد و اعلام كرد، محور اين گفت‌وگو درباره تنش‌ها در شرق اوكراين بوده است. وزارت خارجه فرانسه در ادامه بيانيه خود آورده است: «لودريان همچنين نگراني عميق خود را درباره افزايش تنش‌ها در شرق اوكراين و در روزهاي گذشته ابراز داشت و اعلام كرد كه الزامات و تعهدات فرمت نرماندي نقض شده است.» اين ديپلمات ارشد فرانسه همچنين گفت: دولت پاريس هنوز براي گفت‌وگو درباره مسائل امنيتي با روسيه راه را مناسب مي‌داند و همچنان آماده مشاركت است. پيش‌تر بوريس جانسون، نخست‌وزير انگليس صبح روز شنبه در سخناني در كنفرانس امنيتي مونيخ گفته بود: شايد تحريم‌هاي اقتصادي نتوانند جلوي تهاجم احتمالي روسيه عليه اوكراين را بگيرند.
آيا در آستانه آغاز جنگ هستيم؟
نتيجه‌گيري‌ها و گمانه‌زني‌هاي متفاوتي در خصوص وضعيت فعلي اوكراين مطرح مي‌شود، اما هنوز نه با اطمينان مي‌توان از آغاز جنگ و قطعي بودن حمله روس‌ها به اوكراين سخن گفت (ادعاي امريكا) و نه مي‌توان با قطعيت احتمال آغاز جنگ را رد كرد (ادعاي روسيه) تحليلگران غربي آرايش نظامي، نحوه استقرار و حجم نيروهاي استقرار يافته روس‌ها در مرز با اوكراين را نشانه‌اي از تمايل قطعي مسكو به آغاز جنگ مي‌خوانند، اما روايت ديگري هم از انگيزه روس‌ها در خصوص اين اقدامات نظامي وجود دارد. اولگ ايگناتوف، تحليلگر ارشد گروه بين‌المللي بحران هفته گذشته در گفت‌وگو با روزنامه اعتماد در اين باره گفت: «يكي از اصلي‌ترين خواسته‌هاي روسيه كه امتياز قابل توجهي را به مسكو در برابر غرب و اوكراين اعطا مي‌كند، اجراي توافق مينسك است. در گفت‌وگوي اخير رييس‌جمهور روسيه با سرگئي لاوروف هم آشكارا به اين وضعيت اشاره شد. پوتين در اين گفت‌وگو تاكيد كرد كه اوكراين حق ندارد توافق مينسك را كنار بگذارد، آنها توافق مينسك را اجرا نمي‌كنند و درنتيجه بايد مجبور شوند اين توافق را اجرايي كنند.» به گفته او، «اين احتمال وجود دارد كه هدف روسيه مجبور كردن اوكراين به اجراي كامل توافق مينسك باشد.»