رفع وابستگي دولت امريكا به واردات نفت چه تاثيري بر معادلات ژئوپليتيك دارد؟
كمرنگ شدن ملاحظات مرتبط با انرژي در سياست خارجي امريكا
آرمين منتظري
دهه‌هاست كه سياستمداران امريكايي درباره رفع وابستگي امريكا به منابع انرژي خارجي و افزايش توان اين كشور براي تامين سوخت مورد نيازش جهت پر كردن مخازن سوخت و ادامه توليد الكتريسيته سخن به ميان آورده‌اند. تا پيش از اين اين هدف، تا حدود آرزو محسوب مي‌شد اما امروز امريكا به اين هدف دست يافته است. در سال 2020 امريكا بيش از مصرف خود نفت توليد كرد و در سال 2021 نيز ميزان و توليد مصرف امريكا تقريبا متوازن بود.
شركت خدمات حفاري بيكرهيوز اخيرا اعلام كرده كه تعداد دكل‌هاي نفتي امريكا در هفته منتهي به نيمه فوريه، به بالاترين رقم از چهار سال گذشته رسيده است. مجموع دكل‌هاي حفاري نفت و گاز امريكا در هفته منتهي به ۱۱ فوريه نسبت به هفته پيش از آن با ۲۲ دستگاه افزايش به ۶۳۵ دستگاه و بالاترين سطح از آوريل ۲۰۲۰ رسيد. مجموع دكل‌هاي امريكا تا به اين تاريخ در سال جاري ميلادي نسبت به مدت مشابه پارسال، ۲۳۸ دستگاه يا ۶۰ درصد افزايش يافته است. مجموع دكل‌هاي نفتي امريكا در هفته منتهي به ۱۱ فوريه نسبت به هفته پيش از آن ۱۹ دستگاه افزايش يافت و به ۵۱۶ دستگاه رسيد، در حالي كه شمار دكل‌هاي گازي با دو دستگاه افزايش به ۱۱۸ دستگاه (بالاترين تعداد از ماه ژانويه ۲۰۲۰) رسيد. با افزايش حدود ۲۳ درصدي قيمت نفت تاكنون در سال جاري ميلادي پس از افزايش ۵۵ درصدي در سال ۲۰۲۱، تعداد دكل‌هاي حفاري تركيبي براي ۱۸ ماه پياپي با افزايش روبه‌رو بوده است. به گزارش اكسيوس، اهميت اين رفع وابستگي در اين است كه قيمت نفت در سال 2022 و درست در زماني افزايش يافته كه امريكا در خصوص برخي موضوعات ژئوپليتيكي در خاورميانه و همچنين در روابط با روسيه دچار مشكل شده است. بنابراين افزايش قيمت در اين بازه زماني خاص بسيار با گذشته متفاوت است. در گذشته وقتي قيمت نفت افزايش مي‌يافت، تاثيرش بر اقتصاد امريكا مستقيم بود. در آن زمان افزايش قيمت نفت امريكا را فقيرتر مي‌كرد، چراكه بيشتر درآمد امريكايي‌ها براي خريد و واردات منابع انرژي به خارج از كشور مي‌رفت.
اما حالا و پس از انقلابي توليد نفت شيل را در 15 سال گذشته ايجاد كرده كه تاثير افزايش قيمت بر اقتصاد امريكا ناچيز است. درست است كه قيمت بالاي سوخت به ضرر مصرف‌كنندگان و صنايع انرژي‌بر است، اما اين افزايش درآمد توليدكنندگان داخلي نفت و كارگراني كه در اين صنعت كار مي‌كنند را افزايش مي‌دهد. قيمت بالاتر نفت ديگر معيارهاي كلي رفاه در امريكا نظير توليد ناخالص داخلي و درآمد ملي را كاهش نمي‌دهد، بلكه اين معيارها را به سمت نقاط خاصي سوق مي‌دهد. تگزاس و داكوتاي شمالي از اين افزايش قيمت نفت سود مي‌برند و ايالت‌هايي نظير ماساچوست و كاروليناي شمالي متضرر مي‌شوند.
امريكا تا سال 2010، 9 ميليون و 400 هزار بشكه نفت وارد مي‌كرد كه از ميزان صادراتش بيشتر بود. اما در سال 2020 تفاوت ميان واردات و صادرات امريكا در حوزه نفتي به 650 هزار بشكه به نفع صادرات رسيد. البته امريكا هنوز هم به واردات نفت ادامه مي‌دهد و بيشتر واردات نفت امريكا از كشورهايي انجام مي‌شود كه با امريكا رابطه‌اي بسيار نزديك دارند. كانادا 51 درصد نياز امريكا به نفت را در 10 ماهه نخست سال 2021 تامين كرده و سهم كشورهاي خليج‌فارس در اين حوزه تنها 8 درصد بوده است. اين در حالي است كه در سال 2008، كشورهاي خيلج‌فارس 30 درصد نياز امريكا به نفت را مرتفع مي‌كردند. به‌طور كلي در سال‌هاي دهه 2000 ميلادي، امريكا ماهانه 45 ميليون بشكه از عربستان نفت وارد مي‌كرد. البته واردات نفت امريكا فقط از عربستان كاهش نيافته، بلكه آمارها نشان مي‌دهند كه واردات نفت اين كشور به‌طور كلي از خليج‌فارس كاهش چشمگيري داشته و اين در حالي است كه در دهه 2000 ميلادي امريكا روزانه 3 ميليون بشكه از حوزه خليج‌فارس نفت وارد مي‌كرد، اما در اكتبر سال 2020 اين رقم به كمتر از 500 هزار بشكه در روز رسيده است!
تاثير بر ژئوپليتيك به حمله احتمالي روسيه به اوكراين مرتبط مي‌شود. اگر در خطوط تامين انرژي اروپا اخلالي ايجاد شود، اين اخلال در مقايسه با گذشته، تاثير اندكي بر امريكا خواهد داشت. وقتي هم كه قيمت نفت افزايش يابد، اين افزايش قيمت ديگر بر رشد اقتصادي امريكا اثرگذار نخواهد بود، چراكه بازار انرژي يك بازار جهاني است اما از آنجايي كه بازار انرژي يك بازار جهاني است، افزايش قيمت نفت همچنان مي‌تواند براي مصرف‌كنندگان امريكايي و در نتيجه دولت فعلي امريكا ناگوار باشد.
البته چندي پيش دولت امريكا پيش‌بيني كرد بازار جهاني نفت در سال 2022 دچار مازاد عرضه شده و قيمت‌ها اوايل سال ۲۰۲۱ كاهش پيدا مي‌كنند. اداره اطلاعات انرژي امريكا در گزارش دورنماي انرژي در آبان ماه منتشر شد و پيش‌بيني كرد قيمت پايه نفت امريكا تا دسامبر سال 2021 به پايين ۸۰ دلار در هر بشكه كاهش پيدا كرده و تا پايان سال ۲۰۲۲ به ۶۲ دلار افت مي‌كند. ميانگين قيمت هر بشكه نفت برنت هم در سال ۲۰۲۲ به ۷۲ دلار مي‌رسد. قيمت بنزين در امريكا تا فوريه به پايين سه دلار در هر گالن خواهد رسيد. اين آژانس پيش‌بيني كرد ذخاير جهاني نفت در سال ۲۰۲۲ تحت تاثير رشد توليد اوپك پلاس و امريكا و كندي رشد تقاضاي جهاني براي نفت افزايش پيدا مي‌كنند. ذخاير استراتژيك نفت امريكا بيش از ۶۰۰ ميليون بشكه است كه در مخازن زيرزميني در لوييزيانا و تگزاس نگهداري مي‌شود. حجم فعلي اين ذخاير به حدي هست كه بتواند جايگزين واردات نفت امريكا از اوپك و متحدانش به مدت بيش از يك‌سال شود. بلومبرگ نيز گزارش داده كه انتظار مي‌رود توليد نفت امريكا در سال ۲۰۲۲ با بازگشت شركت‌هاي حفاري تا 11 ميليون و 900 هزار بشكه در روز رشد كند.
به هر حال اين‌طور به نظر مي‌رسد كه رفع وابستگي امريكا از واردات نفت دست اين كشور را در نقش‌آفريني در مناطق انرژي‌خيز جهان بازتر مي‌كند. براي مثال در دوران ترامپ، انقلاب نفتي كه صنعت شيل در امريكا ايجاد كرد، دست ترامپ را در اعمال فشار بر كشورهايي نظير ايران و ونزوئلا كه از مهم‌ترين توليدكنندگان نفت بودند، باز گذاشت. از سوي ديگر صنعت شيل امريكا از اهميت و جايگاه اوپك نيز كاست. ايالات متحده كه به مدت دهه‌ها يكي از بزرگ‌ترين مشتريان اوپك بود، از اواسط سال ۲۰۰۶ واردات ماهانه خود را در حدود ۵۰ درصد كاهش داد. صادرات شيل ايالات متحده حالا ديگر به خاري دايمي در گلوي اوپكي‌ها تبديل شده است. كارتل نفتي اوپك مجبور شده است با همكاري روسيه، مكزيك و برخي توليدكنندگان بزرگ ديگر طي ۵ سال گذشته چندين بار توليد را محدود كند، در حالي كه شيل امريكا دامنه حضور خود را به بازارهاي اصلي گسترش داد و حالا دست دولت بايدن در معادلات ژئوپليتيكي كه عنصر انرژي را نيز در خود دارند، بازتر است.