جايگاه وكيل
عبدالصمد خرمشاهي
تبصره ۳ ماده واحده مصوبه مجمع تشخيص مصلحت نظام مصوب سال ۱۳۷۰ چنين مي‌گويد؛ وكيل در موضع دفاع از احترام و تامينات شاغلان شغل قضا برخوردار است.
ماده واحده فوق كه ۳۰ سال پيش مصوب شده به درستي و اهميت و حساسيت حرفه وكالت به خصوص جايگاه وكيل هنگام دفاع در محاكم نظر داشته است. اما اينكه اين مصوبه تا چه اندازه از سوي محاكم جدي گرفته شده و بدان عمل شده است، پاسخ روشني ندارد. در سال‌هاي اخير شاهد بوده‌ايم كه پاره‌اي از محاكم آنچنان كه بايد و شايد وقعي به اين تبصره نگذاشتند. شكي نيست كه وكلا هنگام دفاع دقيقا بايد مراقب رفتار و گفتار خود بوده و شأن و منزلت دادگاه را رعايت كنند، حتي نحوه نشستن وكيل روي صندلي (مثلا پا انداختن روي پا) مي‌تواند محل ايراد باشد. نگارنده سطور كه بالغ بر سه دهه در محاكم به دفاع از موكلانم پرداخته‌ام هرگز به خاطر ندارم كه در حال نشستن داد سخن بدهم ولو قاضي محكمه تعارف كند كه بنشينم. اگر سال‌هاي قبل از انقلاب قضات، وكلا و نماينده دادستان مكلف به پوشيدن رداي مخصوص قضاوت و وكالت بودند شايد يكي از دلايل رعايت جايگاه محكمه و قضا بوده و تذكار به متهم و شاكي و حاضران در جلسه و شهود و تذكاري به متهم و شاكي و شهود و حاضران در جلسه بوده كه حواس‌شان باشد كه اينجا دادگاه است نه جاي ديگري مثلا سينما يا تئاتر. از سوي ديگر اگرچه حفظ حرمت دادگاه و قضات در همه حال از سوي وكلا الزامي است، اما اين بدان معنا نيست كه وكيل نتواند با رعايت موازين قانوني و اخلاقي با شجاعت و شهامت از موكلش دفاع كند. بعضا شاهد بوده‌ايم كه پاره‌اي از قضات محترم به دليل ضيق وقت يا مسائلي از اين قبيل اجازه نمي‌دهند كه وكلا بتوانند با خيال آسوده به دفاع از موكل بپردازند. وكيل بايد با مطالعه كامل پرونده و اشراف به قوانين و تعقيق در جزييات پرونده و تعقيق در جزييات امر آزادانه و شجاعانه بدون هرگونه مصلحت‌انديشي در دفاع از حقوق دفاعيه موكل چيزي فروگذار نكند. به همين خاطر است كه تمام حقوقدانان دم از استقلال وكيل مي‌زنند و از آن دفاع مي‌كنند. قطعا وكيل غيرمستقل و وابسته به تشكيلات قضا بدون دغدغه و تشويش از سرنوشت پروانه وكالت خود با فراغ خاطر مي‌تواند بيشتر و بهتر حقوق حقه موكل را استيفا كند.