آقاي رييس‌جمهور
براي آزادسازي حريم آتشفشان دماوند هم دستور صادر كنيد
مهدي زارع
رييس‌جمهور در جلسه 17 بهمن 1400 هيات وزيران گفت: «براي آزادسازي حريم دريا و رودخانه‌ها هر يك از دستگاه‌هاي اجرايي كه در بخشي از حريم رودخانه يا دريا اقدام به احداث بنا كرده، شايسته است براي رفع اين تجاوز، خودشان پيشقدم شوند و مدعي اول اجراي قانون در اين زمينه دولت مردمي و بخش‌هاي تابعه آن باشند... همچنين وزارت كشور با همكاري دستگاه‌هاي مربوطه از جمله استانداري‌ها و شهرداري‌ها همزمان با پيگيري آزادسازي حريم دريا و رودخانه‌ها، برنامه و آيين‌نامه جامع و دقيقي براي نحوه مديريت و بهره‌برداري از مناطق آزاد شده تهيه كنند.»
نگارنده با ديدن اين دستور اميدبخش، لازم مي‌داند تا اهميت آزادسازي حريم آتشفشان دماوند را نيز يادآوري نمايد. در دي ماه امسال اخبار نگران‌كننده‌اي از زمين‌لغزش در نزديكي روستاي اسك در جاده هراز منتشر و براساس بررسي‌هايي كه انجام شد مشخص شد كه زمين‌لغزش اسك در سال 1377 موجب تخريب كامل جاده هراز شد و در پاييز و زمستان امسال جابه‌جايي بيشتري نشان داده است. البته طي حدود 24 سال گذشته در محدوده دامنه و حريم جاده با ساخت رستوران، خانه‌ها و مغازه‌ها، حوضچه پرورش ماهي و انواع كسب و كار، مداخلات انساني ابعاد بسيار مهمي به خود گرفته است. بديهي است كه تعريض جاده هراز نيز كه مانند گذشته بدون لحاظ كردن پتانسيل زمين‌لغزش بزرگ اسك انجام شده، به تحريك بيشتر لغزش در اين دامنه انجاميده است.
در هفته دوم مرداد 1399 نيز اعلام شد كه افشاي ثبت سند وقفي براي بخشي از كوه دماوند طي هفته جاري واكنش‌هاي زيادي در رسانه‌ها، فضاي مجازي و شبكه‌هاي اجتماعي و همچنين در ميان مردم داشت و در استان مازندران هم علاوه بر سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري، دوستداران محيط‌زيست خواستار رسيدگي به اين موضوع شدند. روستاي ملار در دامنه دماوند ملار؛ براي كوهنوردان آشناست. يك سال و نيم قبل به ساكنان ملار گفتند زمين‌هاي مرتع تا قله وقفي است! البته از دو سال قبل‌تر ظاهرا عده‌اي براي مراتع سندهاي وقفي گرفته‌اند!
آتشفشان چينه‌اي دماوند در 80 كيلومتري شمال‌شرقي تهران و 70 كيلومتري جنوب ساحل درياي مازندران قرار دارد. جوان‌ترين فوران در حدود هفت‌هزار و300 سال قبل جريان‌هاي گدازه جديد را به‌ويژه در مخروط جديدتر در جنوب دره گزنك درست كرده است. چشمه‌هاي آب گرم در لاريجان، بايجان، آب اسك و گزنك نمادهاي مهم فعاليت امروزي در مخروط و سامانه آتشفشاني دماوند هستند.
زمين‌لغزش بزرگ لاسم در حدفاصل بين پلور و آب اسك احتمالا در فوران هفت هزار سال قبل در قله دماوند و جريان يافتن گدازه، موجب مسدود شدن دره هراز و ايجاد درياچه بزرگ لاسم در محدوده دره هراز شده كه امروزه فقط رسوبات درياچه‌اي آن در ابتداي جاده فرعي لاسم بر جاي مانده است. آخرين فوران قله در هفت هزار و 300 سال قبل تعيين سن شده، اما بعضي شواهد نيز حاكي از فعاليت ماگمايي بين دو هزار تا سه هزار سال پيش است. آتشفشان‌هايي با قدمت كمتر از 10 هزار سال فعال درنظر گرفته مي‌شوند، بنابراين آتشفشان دماوند فعال است. در سال‌هاي 1387 تا 1397 پايش لرزه‌خيزي و بررسي ساير شواهد پويايي سطحي دماوند، نشان داد كه گدازه در اتاقك ماگمايي دماوند احتمالا در ژرفاهاي كمتر از سه هزار متر نيز جابه‌جا شده و مي‌شود و نشانه‌هايي در سطح زمين داشته است. يكي از مشهودترين نشانه‌هاي فعاليت دايمي در سامانه دماوند وجود آب گرم‌هاي بايجان و استراباكو (استار-آباد-كوه) در دره هراز است.
مداخلات انساني كه امروزه در دره هراز و در دامنه‌هاي آتشفشان دماوند صورت مي‌گيرد، بسيار آلوده‌كننده است، موجب تحريك و ناپايداري دامنه‌هاست و در هر سانحه احتمالي ميزان آسيب‌پذيري انساني را بسيار زيادتر مي‌كند.
نگارنده و دكتر سيدرضا مهرنيا در سال 1389 با برداشت‌هاي ژئوفيزيكي نشان دادند كه محدوده تحت اثر مخروط دماوند ناحيه‌اي گسترده از محدوده پرديس و رودهن تا دماوند و فيروزكوه و دره لاسم از جنوب تا شرق مخروط و دره لار در غرب و دره بلده در شمال مخروط دماوند را شامل مي‌شود. زمين‌لرزه‌هاي مهم تاريخي و باستاني در اين منطقه و زمين لغزش‌هاي بزرگ كه دره‌هاي بلده، هراز (به ويژه در منطقه اسك) و لاسم را به تكرار در تاريخ مسدود كرده‌اند، همگي تحت تاثير فعاليت آتشفشاني سامانه دماوند بوده‌اند.
هنوز در محدوده مسكوني پيرامون آتشفشان دماوند استانداردهاي مشخصي براي اعمال از سوي مقامات اجرايي در مورد تصرفات و مداخلات انساني وجود ندارد. از سوي ديگر دولت حق قانوني دارد كه محدوده قابل ساخت براي شهرسازي، احداث جاده و حريم آن را مشخص كند. علاوه بر آن براي كليه تجاوزات به حريم طبيعي در جاده هراز از ديدگاه خطر سيلاب لازم است دستور و پيگيري لازم داده شود. تا به امروز محدوديتي براي توسعه وجود ندارد. اين رها بودن طبيعت بدون شك بر شهر تاثير مي‌گذارد. در محدوده دماوند و همه دره‌هاي پيراموني آن لازم است مديريت اضطراري براي دور كردن مردم از محدوده‌هاي آسيب احتمالي اعمال شود. از سوي ديگر با مانع شدن از توسعه بي‌ضابطه شهرها در محدوده آتشفشان دماوند و دره هراز و جلوگيري از مداخلات انساني، سلامت محيط زيست نيز به تدريج تضمين خواهد شد.