فيلترينگ در بند بند «طرح صيانت»

از صبح پنجشنبه هفته‌اي كه گذشت به اين سو، «طرح صيانت» ديگر مهم‌ترين مساله شهروندان و داغ‌ترين موضوع رسانه‌ها - دست‌پايين به آن معنا كه صدر فهرست موضوعات و مسائل باشد- نيست و از آن‌جا كه از حدود 72 ساعت پيش كه تهاجم همه‌جانبه نظامي ارتش روسيه به خاك اوكراين، با فرمان ولاديمير پوتين آغاز شده، ايرانيان نيز همچون ديگر ملت‌ها و همصدا با جامعه جهاني بر اين بحران متمركز هستند و آخرين اخبار و تحولات را با نگراني دنبال مي‌كنند، بحث از «طرح صيانت» صدر موضوعات موردتوجه افكار عمومي نيست. موضوعي كه از حدود 10 روز پيش كه زمان حدودي راي‌گيري درباره كليات اين طرح بحث‌انگيز و جنجالي اعلام شد، به‌طور روزافزون موردتوجه افكار عمومي قرار گرفت و درحالي كه برخي موافقان طرح صيانت در كميسيون مشترك رسيدگي به آن اعلام كرده بودند اين كميسيون در يكي از روزهاي همين هفته‌اي كه گذشت، در خصوص كليات طرح تصميم‌گيري خواهد كرد، هرچه پيش آمديم با واكنش‌هايي پرتعدادتر و جدي‌تر روبرو بوديم. واكنش‌هايي عمدتا انتقادي و بعضا تند و تيز كه علاوه بر معدود نمايندگان مخالف اين طرح در مجلس، ازسوي بسياري از كنشگران سياسي و مدني و البته شهروندان ايراني يا به عبارت دقيق‌تر آن دسته از شهرونداني كه اين سال‌ها ديدگاه و نظرشان درباره مسائل سياسي- اجتماعي را معمولا از طريق شبكه‌هاي اجتماعي ابراز مي‌كنند، مطرح شد. انتقادهايي كه به‌خصوص وقتي رييس و هيات‌رييسه كميسيون مشترك رسيدگي به طرح صيانت، به‌رغم ايرادهاي قانوني كه ازسوي برخي اعضاي اين كميسيون درخصوص برگزاري جلسه در «فصل بودجه» وارد شد، اقدام به برگزاري جلسه كردند، به اوج رسيد و موج انتقادات در ادامه از آن‌جا كه رييس و ديگر موافقان طرح صيانت در اين كميسيون مشترك 23 نفره، كليات طرح را ظرف حدود 10 دقيقه، بدون آنكه به همه مخالفان اجازه اظهارنظر بدهند، با 18 راي موافق در مقابل تنها يك راي مخالف، به تصويب رساندند، با شدتي دوچندان، حتي تا واپسين دقايق شامگاه چهارشنبه هفته ادامه يافت و پس از آن، اگرچه تاحدودي در حاشيه بحث از بحران اوكراين قرار گرفته اما همچنان از موضوعات موردبحث در فضاي سياسي-رسانه‌اي است. اين واكنش‌ها البته درحالي مطرح شده و مي‌شود كه بنابر آخرين اخبار و تحولات مربوط به طرح صيانت، هيات‌رييسه مجلس مصوبه كميسيون مشترك مبني بر تصويب كليات اين طرح را فاقد اعتبار و ملغا اعلام كرده است.  با وجود اين اما حواشي بحث طرح صيانت و آنچه كاربران شبكه‌هاي اجتماعي، به عنوان تلاش حاكميت جهت اعمال محدوديت در دسترسي به اينترنت جهاني و فضاي مجازي، به آن منتقد است، همچنان ادامه دارد و در اين بين، همچون بسياري از هفته‌ها در اين يكي، دو سال گذشته ازجمله محورهاي اصلي خطبه‌هاي نماز جمعه سراسر كشور بود. موضوعي كه ديروز هم درحالي كه احمد خاتمي از تريبون نماز جمعه پايتخت نطق مي‌كرد، به عنوان يكي از مهم‌ترين محورهاي سخنان او مورد تاكيد قرار گفت و اين خطيب موقت نماز جمعه پايتخت پس از صحبت از «كرونا و واكسيناسيون» و غائله «جنگ اوكراين» و البته پيش از اظهارنظر درباره «مذاكرات احياي برجام»، چند جمله‌اي را هم به «طرح صيانت» اختصاص داد و البته گفت كه «فعلا نه له، نه عليه طرح صيانت هيچ سخني نمي‌گويم!» آن‌هم با اين استدلال كه هنوز روند تصويب اين طرح پرحاشيه به نقطه پايان نرسيده و درنتيجه به تعبير او، «نه به بار است، نه به دار!» 
احمد خاتمي البته در گذشته به ‌دفعات درباره اين طرح و به‌طور كلي مديريت اينترنت و فضاي مجازي اظهارنظر كرده است. او كه در مقاطعي فضاي مجازي را فراتر از «تريبون دشمنان و فتنه‌گران»، به «سگ هاري» تشبيه كرده كه نبايد «رها باشد»، همچنين در سخناني كه حدود 2 هفته پيش از آغاز به كار دولت سيزدهم ازطريق همين تريبون نماز جمعه مطرح شد، از ابراهيم رييسي خواسته بود كه پس از تشكيل دولت، اقدامات لازم را براي محدود كردن اينترنت جهاني و بسترسازي براي اينترنت ملي در دستور كار قرار دهد. مواضعي تند و تيز مبني بر افزايش محدوديت‌ها در مسير استفاده از اينترنت و ايجاد اختلال در دسترسي آزاد شهروندان به فضاي مجازي كه البته با واكنش افكار عمومي روبرو شد و احمد خاتمي را ناگزير به ارايه توضيحات تكميلي و تاكيد بر اين كرد كه از سخنانش در اين رابطه برداشتي نادرست صورت گرفته است. با اين همه اما احمد خاتمي اكنون پس از تصويب كليات اين طرح تاكيد كرده كه هنوز براي اظهارنظر در اين رابطه زود است. او كه البته علاوه بر جايگاهي كه به عنوان يكي از خطيبان موقت نماز جمعه تهران دارد، صاحب يكي از 6 كرسي فقهاي شوراي نگهبان نيز هست، گفته است: «صدها طرح به مجلس مي‌رود و مجلس جاي طرح و نظر است. بالاخره بعد از مدتي طرح‌ها به شوراي نگهبان مي‌آيد و اين شورا قانونمدارانه آنها را بررسي مي‌كند.» احمد خاتمي كه تاكيد كرده «تاكنون هيچ‌كدام از اعضاي شوراي نگهبان درباره طرح صيانت، مساله‌اي را مطرح نكردند»، گفته است: «ما صبر مي‌كنيم؛ هرچه تصويب شد براساس مُر قانون بررسي كنيم!»  خطيب موقت نماز جمعه تهران همچنين تاكيد كرد: «موافقان اين طرح بگويند، مي‌خواهند چه كنند. بگويند كسب‌وكار مردم را در نظر مي‌گيرند. مخالفان هم خيلي صريح نظر خود را اعلام كنند تا اين طرح پخته شود.» او كه توصيه كرده «در فضايي آرام و منطقي مساله بررسي شود و روال قانوني طي شود»، با تاكيد بر اينكه «وقتي قانون شد، همه بايد تبعيت كنند»، منتقدان و مخالفان اين طرح را خطاب قرار داده و گفته است: «الان طرح نه به بار است، نه به دار! پس چرا با عصبانيت صحبت مي‌كنند و عده‌اي مي‌گويند خيانت و خباثت است!» 
پرسش اين عضو فقهاي شوراي نگهبان خطاب به منتقدان طرح صيانت اما در حالي مطرح شده كه آنان در گذشته به دفعات درباره علت اين ميزان نگراني خود توضيح داده بودند و همين ديروز هم پيرو انتشار اين بخش از سخنان احمد خاتمي، در واكنش به آن توضيحاتي درباره دلايل نگراني‌شان مطرح كردند. چنان‌كه ازجمله وبسايت اقتصادآنلاين، در يادداشتي كوتاه كه با امضاي «تحريريه» اين پايگاه خبري- تحليلي به عنوان پاسخ به اين بخش از سخنان احمد خاتمي روي خروجي فرستاد، نوشت: «تجربيات محدودكننده و سياست‌هاي اشتباه قبلي ازجمله فيلترينگ ناموفق تلگرام و كلاب‌هاوس و شكست خوردن پروژه‌هاي قبلي با هزينه‌هاي گزاف نظير پيام‌رسان‌هاي ملي، موتور جست‌وجوي ملي، سيستم‌عامل ملي و...، بارها نشان داده پيش‌بيني‌ها و توصيه‌هاي متخصصان دلسوز چقدر درست بوده است. به هر روي، نگاه كارشناسان و مردم درست باشد يا برداشت اشتباه از يك طرح مبهم، يك واقعيت انكارناپذير وجود دارد، مداخلات سلبي حداقل در حوزه فضاي مجازي شكست خورده است. مسوولان بايد از تجربه‌هاي شكست‌خورده پيشين درس گرفته‌ و از اقداماتي كه با منطق دنياي ديجيتال سازگار نيست اجتناب كنند.»
همزمان اما در حالي كه برنامه «تيتر امشب» شبكه خبر در مناظره‌اي كه شامگاه پنجشنبه ميان دو نفر از نمايندگان عضو كميسيون مشترك رسيدگي به طرح صيانت برگزار كرد تا مهرداد ويس‌كرمي به ‌نيابت از موافقان طرح صيانت و غلامرضا نوري قزلجه در قامت نماينده مخالفان اين طرح جنجالي، نقطه‌نظرات خود را بازگو كنند، آنچه از اين مناظره و مسائل موردبحث دو طرف بحث دستگيرمان مي‌شود، مي‌تواند پاسخي ديگر باشد به آنچه خطيب موقت نماز جمعه تهران را به پرسش واداشته است. بر اين اساس در حالي كه ويس‌كرمي در اثبات ديدگاه خود در موافقت با طرح صيانت، عمدتا بر رد استدلال مخالفان تمركز كرده و در بخشي از سخنانش، بدون ارايه سند و منبع اين گزاره را مطرح كرد كه «طي چند روز اخير ۶۶ حساب كاربري در فضاي مجازي ۱۱ هزار محتوا عليه اين طرح منتشر كرده و به كذبياتي درخصوص اين طرح مطرح مي‌كنند» و گفت كه «انسداد يا فيلتر و كاهش پهناي باند دروغي است كه درباره اين طرح گفته مي‌شود»، نوري‌قزلجه كه در مخالفت با طرح صيانت سخن مي‌گفت، با ابراز تعجب نسبت‌ به بررسي طرحي با اين ميزان حساسيت در كميسيون مشترك و مبتني بر اصل 85 قانون اساسي، با بيان اينكه «محتواي طرح صيانت ۳ بار، طي 2 هفته تغيير كرد»، اين تغييرات را ناشي از «تزلزل محتواي طرح» دانست و گفت: «افرادي خارج از مجلس ادعا كردند رسما طراح طرح صيانت هستند. گذرگاه مرزي، وظايف دولت، تنظيم‌گري و محدود و مسدودسازي از مسائل مطرح‌شده درباره طرح صيانت هستند.» او كه رياست فراكسيون اقليت پارلمان را نيز برعهده دارد، همچنين با بيان اينكه «مسدودسازي در نسخه اوليه طرح صيانت وجود داشت كه درحال‌حاضر با تعابيري چون «سياست‌گذاري» و «مديريت ترافيك پهناي باند» جايگزين شده»، گفت: «اهل فن مي‌دانند مديريت ترافيك و... به مسدودسازي و فيلترينگ مي‌رسد!» نوري‌قزلجه با اشاره به مخالفت جامعه با طرح صيانت و «اعتراض يك‌صداي عمومي» نسبت ‌به مصوبه اخير كميسيون مشترك، بر تخلف رييس و هيات رييسه اين كميسيون در برگزاري جلسه در فصل بودجه تاكيد كرد و گفت: «يكي از بحث‌هايي كه جاي اشكال است، اين است كه نهاد‌هاي نظامي و امنيتي به همراه وزارت ارتباطات در گذرگاه مرزي طرح صيانت براي مديريت پهناي باند و دسترسي‌ها مسووليت دارند. چرا اين مسووليت كه مرتبط با حوزه اجتماعي و... است را بيشتر به مجموعه‌هايي نظامي و امنيتي مي‌دهيم؟ مجلس چطور مي‌تواند به نهاد‌هاي نظامي و امنيتي نظارت كند و از آنها سوال بپرسد؟ چون تشكيلات امنيتي طبيعتا نبايد شفاف باشند.» پرسشي كه البته با اين پاسخ عجيب ويس‌كرمي روبرو شد كه وزارت ارتباطات در قد و قواره‌اي نيست كه در اين حوزه ورود كند و «بايد مجموعه‌اي از نهاد‌هاي فراقوه‌اي و فرهنگي وجود داشته باشند تا بر محتواي اينترنت نظارت كنند!» همچنين درحالي كه ويس‌كرمي در توجيه محدوديت‌هايي كه طرح صيانت پيش‌ روي پلتفرم‌هاي غيرايراني گذاشته و مشكلاتي را براي كاربران ايراني همراه خواهد داشت، از سازوكاري گفت كه درصورت تصويب طرح صيانت به‌ منظور حمايت از پلتفرم‌هاي ايراني و جايگزيني با نمونه‌هاي غيرايراني طراحي‌ شده، نوري قزلجه تاكيد كرد كه «جمود فكري پشت طرح صيانت بستر‌هاي داخلي را هم در آينده خواهد بست» و با اشاره به نامه‌نگاري «همه كسب‌وكارها» در مخالفت با طرح صيانت، گفت: «طرح صيانت مي‌گويد اگر بستر‌هاي خارجي نماينده قانوني در ايران معرفي نكنند و ماليات ندهند، پس از مدتي مسدود مي‌شوند؛ موضوع فيلترينگ در بند بند طرح صيانت وجود دارد.»

حزب كارگزاران سازندگي و محمدرضا عارف به ‌شدت نسبت ‌به طرح صيانت انتقاد كردند
انسداد به‌ جاي گشايش در دهه پنجم انقلاب!

«كارگزاران سازندگي» شايد بيش از هر حزب و گروه ديگري در جبهه اصلاحات ايران نسبت‌ به عملكرد محمدرضا عارف در روزگاري كه رياست فراكسيون اميد مجلس دهم را برعهده داشت و البته زماني كه او نفر نخست شوراي عالي سياستگذاري اصلاح‌طلبان بود، انتقاد مي‌كرد و متعاقبا عارف نيز در اين مدت گهگاه به‌طور غيرمستقيم انتقادهايي را نسبت‌ به برخي راهبرد و رويكردهاي كارگزاراني‌هايي ابراز مي‌كرد. اما حالا «طرح صيانت» اين دو را در موضعي يكسان قرار داده است. در حالي كه كارگزاراني‌ها در آخرين نشست شوراي مركزي اين حزب كه انتهاي هفته گذشته برگزار شد، «ضمن انتقاد شديد از غيرشفاف بودن روند تصويب طرح صيانت و عدم بررسي آن در صحن علني مجلس، مباني اين طرح را مغاير با آزادي‌هاي مصرح در قانون اساسي دانست و خواستار توقف تصويب اين طرح شد»، عارف نيز با تاكيد بر اينكه «انقلابي‌گري به معناي تلاش براي تحديد و تهديد آزادي‌هاي مردم نيست»، طرح صيانت را «طرحي محدودكننده» توصيف كرد و به ايلنا گفت: «نتيجه محدوديت‌هاي بي‌جا تمرد از قانون است!» او كه اين طرح را «محصول قهر اكثريت مردم با صندوق‌هاي راي» مي‌داند، معتقد است كه «نمايندگان اقليتي از جامعه مي‌خواهند به بهانه صيانت از فضاي مجازي، جلوي گردش آزاد اطلاعات را بگيرند و مانع از باخبر شدن اكثريت از چگونگي انتقال منابع به سوي اقليت شوند و در آينده نيز بر سيطره اقليت تداوم بخشند.» عارف كه معتقد است «صيانتي كه در برابر شفافيت قرار گيرد، صيانت نيست؛ بلكه كدورت و محدوديت است»، گفته است: «ميل براي تحديد و تهديدِ روزافزونِ آزادي‌هاي اجتماعي و سياسي و گام نهادن در مسير انسدادآفريني فزاينده، علاوه بر تشديد شكافِ ملت_حاكميت، امنيت ملي ما را با چالش‌هاي اساسي مواجه مي‌كند. در دهه پنجم انقلاب، زيبنده نيست كه به‌ جاي گشايش‌آفريني، انسداد را برگزينيم»