كودكان قرباني درگيري‌هاي مسلحانه
محمود فاضلي
هر ساله تعداد زيادي از كودكان جهان به‌دليل حضور در مناطقي كه در آنها درگيري‌هاي مسلحانه و خشونت‌آميز وجود دارند، جان خود را از دست مي‌دهند. از سال 2010 روزانه حدود 25 كودك با ادامه يافتن درگيري‌هاي مسلحانه در نقاط مختلف جهان يا كشته شده يا دچار نقص عضوهاي دائمي مي‌شوند. طبق برآوردها 426 ميليون كودك يعني حدود يك پنجم كل كودكان جهان در مناطق درگيري زندگي مي‌كنند.
بكارگيري افراد زير سن قانوني به عنوان سرباز كودك يك عمل ناهنجار است. هر كودك در هر كجاي جهان، حق دارد در امنيت زندگي كند و از دوران كودكي و بي‌گناهي خود، بدون پناه بردن به جنگ و خشونت لذت ببرد.بيماري همه‌گيري كرونا بحران‌هاي موجود در مناطق درگيري مسلحانه را تشديد كرده، به‌ويژه تضمين حق آموزش را دشوارتر مي‌كند. بر اساس آخرين گزارش نماينده ويژه سازمان ملل، درمورد كودكان در درگيري‌هاي مسلحانه، در سال 2020 مواردي زيادي نقض حقوق آنها در اين خصوص ثبت شد. در مجموع 26425 مورد نقض جدي حقوق اساسي كودكان زير سن قانوني كه در شرايط درگيري مسلحانه زندگي مي‌كردند، به‌ويژه كشته شدن 856 كودك در جريان حمله به مدارس و بيمارستان‌ها گزارش شده است.
در آخرين كنفرانس چهار ساله صليب سرخ و هلال‌احمر در سال 2019، گروهي از كشورها تعهدنامه جدي ارايه كردند كه با دعوت به الحاق ساير كشورهاي آزاد، تنها در طي چند روز با استقبال گسترده ساير كشورها و سازمان‌هاي جامعه مدني روبرو شد. در چهارمين كنفرانس بين‌المللي «مدارس ايمن» كه در اكتبر 2021 به ميزباني نيجريه برگزار شد احياي حقوق و ايمني كودكان در درگيري‌هاي مسلحانه، مورد بررسي قرار گرفت.
از نظر ماده 1 كنوانسيون حقوق كودك 1989، منظور از كودك، افراد انساني زير سن 18 سال هستند، مگر اينكه طبق قانون قابل اجرا در مورد كودك، سن بلوغ كمتر تشخيص داده شود. با وجود اينكه سال‌هاست كه از تصويب كنوانسيون حقوق كودك مي‌گذرد و امروزه شرايط حقوقي كودكان بهبود نسبي نشان مي‌دهد، آسيب‌هايي كه كودكان را تهديد مي‌كند كاهش نيافته است. اين آسيب‌پذيري بيشتر زماني رخ مي‌دهد كه جنگ آغاز مي‌شود. پديده جنگ همه حقوق كودكان از جمله حق حيات، حق آموزش، حق سلامت و حق زندگي در كنار خانواده را نقض و تهديد مي‌كند. مطابق گزارش‌هاي مجامع بين‌المللي، سربازگيري اجباري و مشاركت دادن مستقيم كودكان در درگيري‌ها، ربودن، هجوم به مدارس و بيمارستان‌ها، كشتن و نقص عضو، تجاوز و خشونت جنسي و محروم كردن از دسترسي به كمك‌هاي انسان‌دوستانه و... از جمله خشونت‌هايي است كه در درگيري‌هاي جنگ عليه كنوانسيون حقوق كودكان اعمال مي‌شود.
صندوق كودكان سازمان ملل متحد (يونيسف) چندي قبل از افزايش آزار و اذيت هزاران كودك در جريان درگيري‌هاي مسلحانه در آفريقا، آسيا، امريكاي لاتين و آفريقا، از ثبت بيش از 266 هزار مورد نقض حقوق كودكان و سوءاستفاده از كودكان در 16 سال گذشته خبر داد. يونيسف تخمين مي‌زند كه تعداد واقعي بسيار بيشتر از اين آمار است. چرا كه داده‌هاي ارايه شده تنها شامل مواردي است كه از طريق مكانيسم نظارت و گزارش‌دهي سازمان ملل در مورد كودكان در درگيري‌هاي مسلحانه تاييد شده است. يونيسف بارها خواستار جلوگيري از تخلفات جدي، رهايي كودكان از نيروهاي مسلح و گروه‌ها، محافظت از آنها در برابر خشونت جنسي و توقف حملات به بيمارستان‌ها و مدارس شده است.
از افغانستان تا يمن و از سوريه تا شمال اتيوپي، هزاران كودك به‌دليل تنش‌ها و درگيري‌هاي مسلحانه، خشونت‌ها و ناامني، هزينه‌هاي ويرانگري را پرداخته‌اند. طبق اعلام سازمان ملل، نزديك به 250 هزار كودك در جهان در درگيري‌هاي مسلحانه حضور داشته و از اين كودكان به عنوان جنگجو، خبررسان، جاسوس، باربر يا آشپز استفاده مي‌شود، دختران نيز علاوه بر محروميت از حقوق‌شان از جمله مسائل بهداشتي و تحصيل، مورد سوءاستفاده جنسي قرار مي‌گيرند.
سازمان ملل براي رصد و كنترل موارد نقض حقوق كودكان در مناطق درگيري، يك كارگروه بين‌المللي را در 14 كشور از جمله افغانستان، بوروندي، كلمبيا، جمهوري دموكرات كنگو، جمهوري آفريقاي مركزي، چاد، ساحل عاج، ميانمار، نپال، سومالي، سريلانكا، سودان، فيليپين و اوگاندا ايجاد كرد. بيشترين تعداد ربوده شدن كودكان در سومالي و پس از آن در جمهوري كنگو ثبت شد. همچنين موارد تاييد شده خشونت جنسي در جمهوري دموكراتيك كنگو، سومالي و جمهوري آفريقاي مركزي روي داد. كشورهاي افغانستان، سودان جنوبي، عراق، جمهوري دموكرات كنگو، مالي، نيجريه، جمهوري آفريقاي مركزي، سومالي، سودان، سوريه و يمن خطرناك‌ترين كشورها براي كودكان هستند.