با تحريم نفتي روسيه، ونزوئلا به گزينه شماره يك جايگزين بازار نفت تبديل شده است
سهم‌خواهي از بازار جهاني نفت
شايد كمتر كسي فكر مي‌كرد روزي جو بايدن براي متوقف كردن كشورگشايي‌هاي پوتين دست بر مهم‌ترين سلاح تاب‌آوري رييس‌جمهور روسيه در شرايط بحراني بگذارد؛ انرژي. روز سه‌شنبه رييس‌جمهور امريكا «حذف واردات نفت، گاز و ساير حامل‌هاي انرژي از روسيه» را رسما اعلام كرد تا بزرگ‌ترين تحريم ممكن را عليه اين كشور وضع كرده باشد. بريتانيا نيز اعلام كرده كه «واردات نفت و فرآورده‌هاي نفتي از روسيه تا پايان سال ۲۰۲۲ به تدريج حذف مي‌شود». بايدن پس از فرمان ممنوعيت واردات گفت كه «شريان اصلي اقتصاد اين كشور را هدف قرار داده است». پس از اين نيز وزارت خزانه‌داري امريكا به «وارد‌كنندگان نفت، محصولات نفتي، ال‌ان‌جي و زغال‌سنگ از روسيه تا ۲۲ آوريل مهلت داد تا به معاملات خود پايان دهند». البته پيش‌بيني مي‌شد كه اتحاديه اروپا به دليل وابستگي بيشتر به انرژي روسيه، در كنار امريكا براي ممنوعيت واردات انرژي قرار نگيرد كه سخنان جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا مهر تاييد بر آن پيش‌بيني بود؛ او روز سه‌شنبه گفت كه «اروپا در اين مورد از واشنگتن پيروي نمي‌كند.»
كمي پس از امضاي فرمان بايدن، قيمت نفت به حدود 131 دلار در هر بشكه (البته روز چهارشنبه در پي اعلام آتش‌بس جديد از سوي روسيه براي خروج غيرنظاميان از اوكران قيمت نفت به 125 دلار كاهش يافت) و قيمت سوخت در امريكا نيز به بالاترين رقم 14 سال اخير رسيد. البته اين فرمان بر قيمت سبد اوپك نيز تاثير داشته؛ از اول تا 8 مارس قيمت از 103 به 127 دلار افزايش يافت؛ 23 درصد جهش. اگرچه كه اين قيمت‌ها فرصت‌هاي خوبي براي صادركنندگان بزرگ نفتي مانند عربستان و عراق فراهم مي‌كند تا با استفاده از آن بودجه نامتوازن خود را پوشش دهند؛ اما سهم ايران از اين نوسان قيمتي به دليل باقي ماندن تحريم‌هاي نفتي، تقريبا هيچ است و به نظر نمي‌رسد ورود نفت ايران به بازار حداقل در كوتاه‌مدت ميسر باشد، چراكه واشنگتن به دنبال راه جبران ديگري براي پوشش كسري عرضه نفت در بازار است كه به نظر مي‌رسد استفاده از پتانسيل صادرات نفت ونزوئلا باشد. پيش از امضاي فرمان نفتي توسط بايدن، تني چند از مقامات امريكا با مقامات دولتي كاراكاس در كاخ رياست‌جمهوري مادورو ديدار كردند. بر اساس آنچه رسانه‌هاي خارجي از اين ديدار گفته‌اند: «كم كردن فشار تحريمي به ونزوئلا بخشي از تلاش‌هاي ديپلماتيك براي كاهش تبعات تحريم نفت روسيه در جهان است.»
كشوري با بيشترين تحريم
خبرگزاري آناتولي در گزارشي اعلام كرد كه «از زمان دستور اعزام نيرو به اوكراين توسط پوتين تا روز سه‌شنبه، 2778 تحريم جديد عليه اين كشور صادر شده تا مجموع اين تحريم‌ها به رقم 5532 برسد.» تا پيش از آغاز جنگ در اوكراين، بيشترين تحريم‌ها به ايران با حدود 3616 اختصاص داشت. نكته ديگر در اين است كه سوييس كه عمدتا مواضع ميانه‌رو‌تري را در خصوص تنش‌هاي بين‌المللي اتخاذ مي‌كرد، طي روزهاي اخير به كشوري تبديل شد كه بيشترين تحريم؛ 568 مورد را عليه روسيه اعمال كرده و پس از آن اتحاديه اروپا با 518 مورد در مكان دوم قرار گرفته است. تاثير اين تحريم‌ها تنها بر كاغذ نيست و مستقيما ذخاير ارزي خارجي روسيه را نشانه گرفته است؛ بر اساس تخمين خبرگزاري‌هاي راشاتودي، تا روز دوشنبه حدود 400 ميليارد دلار از ذخاير ارزي بانك مركزي روسيه مسدود شد. اين ميزان دارايي مسدود شده در كنار ممنوعيت واردات انرژي از روسيه توسط امريكا مي‌تواند بر انقباض درآمدي دولت روسيه بيفزايد كه در اين صورت پيروزي در جنگ يا حتي ادامه دادنش براي طولاني مدت به ضرر اقتصاد روسيه خواهد بود. اگرچه كه سفارت روسيه در امريكا نظر ديگري داشته و اعلام كرده كه «محصولات انرژي روسيه باكيفيت و رقابتي هستند و مسكو مي‌داند كه اين واردات را بايد به كجا هدايت كند.» ارزش روبل چند دقيقه پس از امضاي فرمان ممنوعيت واردات انرژي سقوط آزاد داشت و بر اساس گزارش‌هاي رسمي از ابتداي سال جاري تا روز سه‌شنبه، 50 درصد كاهش ارزش داشته است.
ركود بلندمدت بر جهان حاكم مي‌شود؟
نگراني در خصوص حاكم شدن ركودي بلندمدت در جهان به دليل بالا رفتن قيمت انرژي، پس از تحريم نفت روسيه توسط امريكا تشديد شد. به خصوص اينكه اقتصاد جهاني پس از دو سال و نيم دست و پنچه نرم كردن با كرونا، به‌طور كامل خود را بازيابي نكرده و انتظار مي‌رود افزايش قيمت انرژي طي روزهاي آتي ركوردهاي قبلي خود را جابه‌جا كند؛ در حال قيمت خرده‌فروشي بنزين در امريكا به رقم 4.173 رسيد كه بالاترين رقم طي 14 سال اخير و از زمان ركود بزرگ سال 2008 است. در آن سال به دليل بحران مالي جهاني و سقوط بازارهاي سرمايه‌اي، ركودي فراگير جهان را در برگرفته بود. مقايسه تبعات ركود بزرگ سال 2008 و اثراتي كه جنگ روسيه و اوكراين ايجاد كرده، نشان مي‌دهد ورود به فاز رونق پس از پاندمي كرونا، طولاني خواهد شد. به خصوص آنكه معاون نخست وزير انگليس پيش‌بيني كرده «كه اين جنگ ممكن است از چند ماه تا چند سال به طول بينجامد»، بنابراين بازارها و به خصوص بازار نفت بايد خود را براي روزهاي پرچالشي آماده كند. اگرچه به نظر مي‌رسد همكاري جهاني در خصوص ثبات در بازار در حال وقوع است؛ در اين راستا فاتح بيرول، دبيركل آژانس بين‌المللي انرژي گفت كه «برخي اعضايش ۶۰ ميليون بشكه از ذخاير استراتژيك نفتي خود را كه ۴ درصد كل ذخاير استراتژيك اين آژانس را تشكيل مي‌دهد روانه بازار مي‌كنند تا جلوي افزايش بيشتر قيمت نفت را بگيرند.» از سوي ديگر مقامات امريكا با مادورو نيز ديدار كردند كه با استناد به سخنان ساكي، سخنگوي كاخ سفيد در راستاي مساله ذخاير انرژي بوده است.
وال‌استريت ژورنال مدعي شد: «رهبران عربستان و امارات از برقراري تماس تلفني با جو بايدن براي گفت‌و گو در مورد بحران اوكراين و قيمت نفت خودداري كردند.»
نفت ايران چه مي‌شود؟
امريكا به دنبال جايگزين روسيه در بازارهاي جهاني است؛ پيش از امضاي فرمان ممنوعيت واردات انرژي روسيه به امريكا، هياتي از اين كشور با مادورو در ونزوئلا ديدار كردند. با استناد به گفته‌هاي رييس‌جمهور اين كشور نشست «قابل احترام، صميمانه و بسيار ديپلماتيك» بوده و گويا موافقت ضمني نيز براي ديدار دوم با اين هيات داشته است. اين امر مي‌تواند زمينه بازگشت نفت ونزوئلا به بازار باشد؛ گزارش ژانويه اوپك نشان مي‌دهد كه اين كشور در دسامبر 2021 حدود 800 هزار بشكه نفت در روز توليد كرده كه افزايش 77 درصدي نسبت به مدت مشابه سال 2020 داشته است. در ژانويه سال جاري و در بازه‌اي نيز توليد روزانه يك ميليون بشكه‌اي براي اين كشور به ثبت رسيده بود. مقايسه آنچه در فضاي ديپلماسي ميان امريكا و ونزوئلا رخ داده و گزارش‌‌هايي كه از توليد نفت اين كشور منتشر مي‌شود، نشان مي‌دهد كه امريكا با هدف ارتقاي توليد اين كشور پا به ونزوئلا گذاشته، چراكه شركت‌هاي فناوري امريكا قادرند ظرف مدت كوتاهي توليد اين كشور را «ميليوني» كنند. اين امر مي‌تواند گوياي اين موضوع نيز باشد كه نفت ايران فاصله معناداري تا ورود به بازارها حتي در شرايط تحريم نفت روسيه توسط امريكا دارد. اين فاصله را طولاني‌تر شدن روند مذاكرات و خواسته‌هاي روسيه، سخت‌تر نيز كرده است. در حالي عمده اعضاي اوپك‌پلاس در حال استفاده از مزاياي نفت 131 دلاري هستند كه ايران نمي‌تواند از آن بهره‌اي ببرد.از سوي ديگر امريكا مشغول رايزني‌هاي ديپلماتيك با ونزوئلا براي پر كردن جاي خالي روسيه است، كشوري كه بارها محموله‌هاي سوخت و ميعانات گازي از ايران وارد كرده بود.