داوطلبان موزه
سارا كريمان
كنشگري و تعامل با مخاطب بخش مهمي از فعاليت موزه‌ها در قرن 21 را تشكيل مي‌دهد. موزه به عنوان موسسه‌اي غيرانتفاعي، نهادي پذيرا و مشتاق به حضور و فعاليت علاقه‌مندان است. ميراث فرهنگي متعلق به همگان است و طبعا حفاظت و انتقال ارزش‌هاي آن نيز وظيفه‌اي اجتماعي است، چنانچه جوامع آگاهانه به سوي شناخت اين ارزش‌ها پيش روند مجموعه‌اي از تاثيرات مثبت فرهنگي به تبع آن رخ خواهد داد. داوطلب عنصري تعريف شده در انواع فعاليت‌هاي موزه‌اي است. در موزه‌هاي مهم و بزرگ دنيا تعداد و رشد داوطلبان موزه شاخصي مهم براي ارزيابي عملكرد موزه‌هاست. موزه بريتانيا در سال گذشته تعداد داوطلبان خود در بخش‌هاي مختلف را 500 نفر اعلام كرد. معمولا در اين قبيل موزه‌ها واحد و اداره‌اي با اين عنوان وجود دارد كه در وب‌سايت نيز اين بخش مجزا معرفي و نحوه دسترسي و عضويت اعلام شده است. داوطلبان معمولا در قبال خدماتي كه ارايه مي‌دهند امتياز‌هايي همچون بليت موزه، تعامل با ساير موزه‌ها، شركت رايگان در رويداد‌ها و برنامه‌هاي آموزشي، عضويت در كتابخانه و... را دريافت مي‌كنند. به لحاظ معنوي نيز اين افراد را مي‌توان در گروه‌هاي مختلف دسته‌بندي كرد كه در تمامي آنها امكان همكاري با موزه نوعي انتفاع معنوي را نيز به همراه دارد. در توضيح چيستي و فوايد فعاليت‌هاي داوطلبانه در موزه به مواردي همچون: توسعه مخاطبان از سراسر جهان، انتقال و آموزش فرهنگ‌هاي جهاني، به اشتراك‌گذاري اشتياق و علاقه‌مندي‌ها، آموختن مهارت‌هاي جديد، عضويت در يك جامعه فرهنگي، دسترسي به رويدادهاي آموزشي و فرهنگي، لذت از موزه‌ها و مجموعه‌ها مي‌توان اشاره داشت. علاوه بر آن محول كردن برخي فعاليت‌ها به گروه‌هاي داوطلب و راه‌اندازي چرخه‌هاي تعاملي به لحاظ اقتصادي و كاهش هزينه‌ها به موزه ياري مي‌رساند. گروه‌هاي داوطلب را مي‌توان براساس نوع فعاليت، نوع عضويت و گروه‌هاي سني طبقه‌بندي كرد. در همه اين افراد داشتن وقت آزاد، ميل به آموختن و ياد دادن مشترك است. موزه مي‌تواند خود به طراحي ويژه برنامه بپردازد و براي اجراي طرح از گروه‌هاي داوطلب عضو بپذيرد يا ميزبان ايده‌هايي كه از سوي گروه‌هاي داوطلب باشد كه معمولا داوطلبان دانشجو با اهداف آموزشي در اين دسته قرار مي‌گيرند. پروژه «دست‌ها روي ميز» در موزه بريتانيا، با مشاركت داوطلبان اجرا شد. در اين پروژه به بازديدكنندگان كمك و راهنمايي مي‌شد تا بتوانند برخي اشيا را لمس كنند. از ويژگي‌هاي همكاري داوطلبانه با موزه‌ها، ايجاد حس نزديكي و امكان تحقق تجربه‌اي يگانه براي بازديدكنندگان است. اين ارتباط حسي معمولا از طريق داوطلبان كه افرادي از بدنه متنوع جامعه هستند، صميمانه‌تر صورت مي‌پذيرد. همچنين پروژه «بازديد با چشمان باز» نيز با هدف پيگيري خط سيري متفاوت در مسير بازديد اجرا شد كه به موضوعي خاص از ميان مجموعه اختصاص مي‌يابد. در ايران تاكنون فعاليت داوطلبانه در موزه‌ها اغلب به صورت مقطعي و محدود در قالب راهنمايان موزه است كه عملا هيچ يك از تاثيرات فوق را برجا نمي‌گذارد. در فضاي موزه‌هاي كشور همچنان تعامل با مخاطب و مراجع پيوسته از قبيل پژوهشگران با دشواري صورت مي‌پذيرد و موزه‌ها در خدمت‌رساني به مخاطب به پذيرش گروه‌هاي بازديد بسنده مي‌كنند و معمولا ساختاري براي جذب، اعتماد و تعامل پيوسته با داوطلبان در بخش‌هاي مختلف وجود ندارد. اين امكان ظرفيتي مهم براي پويا‌سازي و استفاده از گروه‌هاي مختلف فارغ‌التحصيل در رشته‌هاي مرتبط و افراد علاقه‌مند است. همايش بين‌المللي «فعاليت‌هاي داوطلبانه» فرصتي براي پويا‌سازي و توسعه خدمات در كتابخانه‌ها، موزه‌ها و مراكز آرشيوي از سوي سازمان علمي و فرهنگي آستان قدس رضوي و سازمان كتابخانه‌ها، موزه‌ها و مركز اسناد آستان قدس رضوي در شهريور ماه 1401 برگزار خواهد شد. محور‌هاي اصلي اين همايش: فرهنگ‌سازي و بستر‌سازي ترويج و توسعه فعاليت‌هاي داوطلبانه، راهبردها و برنامه‌هاي ترويج و توسعه فعاليت‌هاي داوطلبانه، عوامل و موانع جذب نيروهاي داوطلب، پيامدها، چالش‌ها و فرصت‌هاي پيش روي فعاليت‌هاي داوطلبانه خواهد بود. اميد است يافته‌هاي نظري آن موثر در شيوه‌هاي عملكردي موزه‌ها افتد و اين مهم در سطح موزه‌هاي كشور نيز فعال‌سازي گردد.