تلاش‌ها براي ترغيب روسيه به عقب‌نشيني از مطالبه جديد ادامه دارد
از سفر وزير خارجه قطر به مسكو تا طرح ايده توافق موقت
گروه ديپلماسي
مذاكرات براي احياي برجام در ايستگاه آخر متوقف شده و تحولات حاشيه‌اي عملا حركت به سمت جلو را سخت كرده است. درحاليكه هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و ايالات متحده چند روز پس از ترك وين توسط روساي هيات‌هاي تروييكاي اروپايي حاضر در برجام (فرانسه، آلمان و بريتانيا) براي مدت زمان نامعلومي به پايتخت‌ها بازگشتند، تحولات تاثيرگذار بر اين مذاكرات از مسكو تا دوحه از واشنگتن و تل‌آويو تا كردستان عراق در جريان است.
هشتمين دور مذاكرات از مذاكرات وين در فضايي متوقف شد كه مقام‌هاي ايراني عمده‌ترين دليل آن را طرح مطالبه‌هاي جديد از سوي ايالات متحده امريكا مي‌دانند اما طرف‌هاي اروپايي و ايالات متحده توپ را به زمين روسيه انداخته و مدعي هستند كه درخواست فرابرجامي روسيه براي معافيت از تحريم‌هاي اوكراين در سايه برجام منجر به توقف مذاكرات شده است؛ ادعايي كه مقام‌هاي روس در عين صرفه‌جويي در مصرف كلمات صرفا آن را تكذيب مي‌كنند. همزمان مقام‌هاي متفاوت ايراني هرچند بر تمركز همه بازيگران بر احياي برجام و نه درخواستي فراتر تاكيد دارند، ترجيح مي‌دهند مطالبه روسيه را در زمين اختلاف مسكو با غرب در سايه جنگ اوكراين طبقه‌بندي كرده و از ورود مستقيم به رويارويي با روسيه در اين پرونده حداقل فعلا پرهيز كنند. درحاليكه زمان بازگشت هيات‌هاي مذاكره‌كننده به وين مشخص نيست، تروييكاي اروپايي مي‌گويند آنچه بايد را انجام داده‌اند و در صورت حل اندك اختلاف باقيمانده ميان ايران و امريكا و تعيين‌تكليف براي مطالبه روسيه، توافق قابل حصول خواهد بود. در قريب به دو هفته گذشته از زمان طرح مطالبه جديد روسيه از زبان سرگئي لاوروف، وزير خارجه اين كشور بحث‌هاي بسياري درباره انگيزه پشت پرده مسكو به علاوه سناريوهاي پيش روي حاضران در گعده مذاكرات وين براي حل‌وفصل اين اختلاف صورت گرفته است. همزمان در چند روز اخير طرف‌هاي غربي به شمول تروييكاي اروپايي و ايالات متحده با غيرقابل قبول خواندن مطالبه روسيه هشدار داده‌اند كه مي‌توانند به گزينه احياي برجام بدون جلب موافقت روسيه فكر كنند. گزينه‌اي كه مشخص نيست تا چه اندازه با موافقت چين و پس از آن ايران به دليل تبعات آن بر رابطه دو جانبه مسكو با پكن و تهران روبه‌رو خواهد شد. روز گذشته رسانه امريكايي وال‌استريت‌ژورنال در گزارشي به نقل از يك مقام وزارت خارجه امريكا نوشت: «واشنگتن درباره معافيت‌هاي تحريم‌ها عليه روسيه كه در ارتباط با اوكراين اعمال شده، براي اينكه توافق هسته‌اي ۲۰۱۵ ايران را نجات دهد، وارد مذاكره نمي‌شود و در عوض تلاش مي‌كند به توافقي جايگزين دست يابد كه اگر كرملين از خواسته‌هاي لحظه آخري خود عقب‌نشيني نكند، روسيه را مستثني كند.»
براساس ترجمه خبرگزاري فارس، به نوشته اين نشريه امريكايي، با به خطر افتادن يكي از اهداف اصلي سياست خارجي بايدن، اين مقام ارشد امريكايي گفت كه مسكو يك هفته فرصت دارد تا درخواست خود را براي تضمين‌هاي كتبي در خصوص معاف كردن روسيه از هرگونه تحريم مرتبط با اوكراين كه تجارت آينده مسكو با ايران را محدود مي‌كند، پس بگيرد. چنين تضمين‌هايي مي‌تواند مجموعه‌اي از تحريم‌هاي غرب را كه عليه روسيه به دليل حمله به اوكراين اعمال‌شده، تضعيف كند. اين مقام ارشد امريكايي افزود: فضايي براي فراتر رفتن از آنچه در چارچوب برجام است، نمي‌بينم. فكر مي‌كنم كه مي‌توان گفت هيچ جايي براي معافيت‌هاي فراتر از آن وجود ندارد. توافق بين ايران و ايالات متحده «در دسترس است» است و تنها چند موضوع مانع از رسيدن به آن شده كه درخواست‌هاي روسيه «جدي‌ترين مشكل سر راه و مانع براي دستيابي به توافق» است. اين مقام امريكايي مدعي شد اگر روسيه براي خواسته‌هاي خود فشار بياورد يا در هفته آينده پاسخي ندهد، واشنگتن بايد خيلي سريع يك مسير جايگزين را در نظر بگيرد. طبق اين گزارش، مقام‌هاي اروپايي هم روز جمعه گفتند كه آماده بررسي يك توافق جايگزين با ايران بدون روسيه هستند. يكي از گزينه‌هاي امريكا و شركاي آن ايجاد يك توافق موقت است كه برخي فعاليت‌هاي ايران را متوقف كند و جنبه‌هاي برنامه هسته‌اي اين كشور را در ازاي برداشتن سطحي از تحريم‌ها از سوي ايالات متحده به عقب برگرداند، اما ايران هميشه ايده يك توافق موقت را رد كرده است. گزينه ديگر ايجاد چيزي است كه مقام ارشد امريكايي آن را «نسخه المثني برجام» بدون روسيه ناميد كه وظايف مسكو در اين توافق را در جاي ديگري محول مي‌كند. فكر مي‌كنم كه ما آماده گزينه‌هاي مختلف باشيم. به اينكه آنها چه مي‌توانند باشند، فكر مي‌كنيم. در اين مرحله هيچ‌چيز را رد نمي‌كنيم. به گزارش «اعتماد»، وال‌استريت‌ژورنال در حالي ايده توافق موقت را مطرح كرده كه تهران در 11 ماه گذشته بارها و بارها اين ايده را رد كرده است. توافق موقت عملا به نوش دارويي مي‌ماند كه منجر به عادي‌سازي رابطه اقتصادي و تجاري ايران با ساير كشورها نخواهد شد و در عين حال تهران را وادار به عقب‌نشيني از برخي گام‌هاي معكوس برجامي خواهد كرد.
ميانجيگري فعال دوحه ميان تهران و واشنگتن
درحاليكه مذاكرات براي احياي برجام در وين متوقف شده اما به نظر مي‌رسد كه تلاش‌ها براي حفظ فضاي مثبت كافي به منظور ادامه روند در آينده‌اي نزديك ادامه دارد. انريكه مورا، معاون جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در وين در چند هفته اخير مسووليت نامه‌رساني در پاكت‌هاي سربسته ميان هيات‌هاي ايران و امريكا را بر عهده داشته است اما به نظر مي‌رسد كه كشور ديگري هم در حاشيه خليج‌فارس در اين مدت نقش ميانجي ميان ايران و ايالات متحده به خصوص در برخي مسائل غيربرجامي مانند تبادل زندانيان را برعهده داشته است. روز يكشنبه محمد بن عبدالرحمن آل ثاني، وزير خارجه قطر ابتدا با وزيرخارجه ايران و سپس وزيرخارجه ايالات متحده تلفني گفت‌وگو كرد. هرچند كه به دليل حساسيت موضوع، دو طرف به بيان كلياتي درباره محورهاي اين گفت‌وگو بسنده كردند اما به نظر مي‌رسد كه بايد نتيجه رايزني‌هاي غيرمستقيم تهران و واشنگتن با وساطت دوحه را در چند روز آتي در برخي تحولات غيربرجامي جست‌وجو كرد.
پس از تماس تلفني وزير امور خارجه قطر با همتاي امريكايي مجيد الانصاري سخنگوي وزارت خارجه قطر در توييتر اعلام كرد كه محمد بن عبدالرحمن آل ثاني به روسيه سفر خواهد كرد تا با سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه در مورد وضعيت اوكراين گفت‌وگو كند. او در اين توييت تاكيد كرد كه گفت‌وگو روي آخرين تحولات در بحران روسيه و اوكراين به عنوان بخشي از جست‌وجو براي تلاش‌هاي ديپلماتيك براي حل آن متمركز خواهد شد.
شبكه بلومبرگ در گزارشي درباره سفر وزير خارجه قطر به روسيه ادعا كرده كه ايران نيز يكي از محورهاي مورد بحث در اين سفر است. بلومبرگ در اين باره نوشت: پس از آنكه مذاكرات بر سر احياي برجام در وين متوقف شد، محمد بن عبدالرحمان آل ثاني وزير امورخارجه قرار است به روسيه سفر تا با مقامات اين كشور درباره ايران رايزني كند. قطر تلاش مي‌كند مذاكرات با ايران بر سر احياي برجام را كه به تازگي به دليل درخواست روسيه از امريكا متوقف شده است، نجات دهد. بلومبرگ در ادامه گزارش داد كه قطر در اين ميان تلاش مي‌كند در رابطه با جنگ اوكراين نيز نقش ميانجي را ايفا و به حل‌وفصل اين مناقشه كمك كند. در همين راستا، امير قطر تاكنون دو بار با ولوديمير زلنسكي رييس‌جمهور اوكراين گفت‌وگوي تلفني داشته است.