سايه سهمگين بحران اوكراين بر سر چين

آرمين   منتظري

بيست روز از حمله روسيه به اوكراين مي‌گذرد و در اين ميان بسياري از كشورها عليه اين اقدام ولاديمير پوتين موضع گرفته‌اند. در اين ميان البته كشورهايي هم بوده‌اند كه از روسيه حمايت كرده يا حداقل موضعي عليه اقدام پوتين اتخاذ نكرده‌اند. به گزارش نيوزويك، چين يكي از كشورهايي بوده است كه در قبال بحران اوكراين بسيار محافظه‌كارانه رفتار كرده است. به رغم اينكه چند هفته قبل از حمله روسيه به اوكراين، روساي جمهور چين و روسيه سند تفاهمي 5 هزار كلمه‌اي امضا و در آن بر دوستي دايمي دو كشور تاكيد كردند، اما پس از حمله روسيه به اوكراين، پكن از حمايت مستقيم از اين اقدام روسيه خودداري كرد. البته پكن موضعي نيز عليه روسيه اتخاذ نكرد و اعلام كرد كه تحريم‌هاي اروپا و امريكا عليه روسيه را اجرا نخواهد كرد. برخي معتقدند كه شي جي‌پينگ تصميم گرفته است كه نقش‌آفريني چين در جنگ اوكراين را در سطح حداقلي حفظ كند، اما واقعيت‌هاي موجود نشان مي‌دهد كه چيني‌ها هم در اين بحران فعال هستند. البته هنوز مشخص نيست كه آيا چيني‌ها عواقب اين فعاليت و اجرا نكردن تحريم‌هاي ضدروسي را احساس خواهند كرد يا خير. جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا روز جمعه اعلام كرد كه ايالات متحده به همراه اعضاي ناتو، كشورهاي اتحاديه اروپا و گروه هفت، امتيازات تجارت طبيعي روسيه با خود را لغو خواهند كرد. بايدن همچنين ممنوعيت واردات كالاهاي روسي، غذاهاي دريايي، ودكا و الماسريال و ممنوعيت صادرات اقلام لوكس از روسيه را اعلام كرد. اين اقدامات، حداقل در ظاهر، با قوانين تجارت مغايرت دارد. روسيه كشوري است كه در فهرست كشورهاي داراي وضعيت طبيعي براي روابط تجاري دايمي قرار دارد. كشورهايي كه در اين فهرست قرار دارند، از مزاياي تجاري خاصي برخوردار خواهند شد. بايدن روز جمعه گفت: «پوتين يك متجاوز است، متجاوزي كه همه مي‌شناسيم و بايد بهاي اين تجاوز را بپردازد.» برخي از تحليلگران امريكايي اما معتقدند اگر قرار است روسيه بهاي اين تجاوز را بپردازد، كشورهايي نظير چين كه در خصوص اوكراين نقش غيرسازنده‌اي ايفا كرده‌اند نيز بايد بهايش را بپردازند.  از تارخ چهارم فوريه كه پكن و مسكو در بيانيه‌اي 5 هزار كلمه‌اي شراكت «بدون محدوديت» خود را اعلام كردند، روسيه فروش كالاهاي اساسي نظير نفت، گاز و زغال‌سنگ به چين را اعلام و پكن محدوديت‌هاي واردات گندم روسيه را لغو كرد. به عبارت ديگر، پولي كه روسيه از محل اين قراردادها با چين به دست مي‌آورد مستقيما در جنگ پوتين در اوكراين خرج مي‌شود.  علاوه بر اين، پكن سيستم مالي خود را در اختيار موسسات روسي قرار مي‌دهد، زيرا ايالات متحده و اروپا ارتباط سيستم‌هاي مالي خود با روسيه را قطع كرده‌اند، بنابراين انتظار مي‌رود بانك‌هاي روسي به زودي به سيستم پرداخت بين‌بانكي فرامرزي، يعني همان نسخه چيني سوييفت بپيوندند. روس‌ها پس از خروج ويزا و مستركارت از كشورشان، اكنون مي‌توانند براي كارت UnionPay چين ثبت‌نام كنند. علاوه بر اين، پكن ديپلمات‌هاي خود را در خدمت روسيه قرار مي‌دهد و از رسانه‌هاي دولتي براي تبليغ روايت‌هاي دولت روسيه در مورد جنگ استفاده مي‌كند.برخي از رسانه‌هاي امريكايي معتقدند كه چين به وضوح در برنامه‌ريزي ولاديمير پوتين براي تهاجم به اوكراين شركت داشت. به گزارش نيويورك‌تايمز، پكن مسكو را متقاعد كرد كه حمله خود را تا پايان بازي‌هاي المپيك زمستاني پكن به تعويق بيندازد. شعله المپيك در 20 فوريه خاموش شد. روسيه در 24 فوريه حمله كرد. در ايالات متحده، مجلس نمايندگان تصميم مي‌گيرد كه به كدام كشورها امتياز طبيعي تجارت دايمي اعطا شود. ماه مارس گذشته، سه سناتور جمهوري‌خواه، يعني تام كاتن از آركانزاس، جيمز اينهوف از اوكلاهاما و ريك اسكات از فلوريدا، قانون روابط تجاري چين را معرفي كردند كه طي آن امتياز تجارت طبيعي دايمي براي چين لغو خواهد شد.

 اين لايحه نيز نظير موارد ديگر، به قوانين قبل از سال 2001 برمي‌گردد كه چين را ملزم مي‌كند هر سال وضعيت امتياز تجارت طبيعي دايمي را دريافت كند. اين بررسي سالانه به كنگره اين فرصت را داد تا رفتار چين را بررسي كند و هر سال كه صلاح ديد اين امتياز ويژه را از چين سلب كند. هر كشوري كه چنين امتياز ويژه‌اي داشته باشد، مي‌تواند آزادانه و با راحتي با ايالات متحده امريكا تجارت كند.  كريس اسميت، نماينده سرسخت مدافع حقوق بشر و نماينده جمهوري‌خواه ايالت نيوجرسي به همراه نماينده تام سوزي، نماينده دموكرات نيويورك، اين هفته، لايحه‌اي را براي سلب وضعيت تجارت دايمي چين ارايه خواهند كرد. نايب‌رييس رييس مشترك كميسيون حقوق بشر مجلس نمايندگان كه رياستش بر عهده تام لانتوس است، مي‌گويد: «بسياري از رهبران تجاري و سياسي، جمهوري‌خواه و دموكرات، با ناديده گرفتن نقض حقوق بشر در چين مي‌گويند افزايش تجارت با چين، آنها را بيشتر شبيه ما خواهد كرد. آنها درباره چين به ورطه خوش‌خيالي افتاده‌اند. اين حرف‌ها در آن زمان درست نبود و الان هم درست نيست.»  ا سميت معتقد است كه كنگره بايد «تجديد سالانه روابط تجاري عادي با چين را مشروط به پيشرفت ملموس در زمينه حقوق بشر در اين كشور كند.» برخي تحليلگران امريكايي با نظر اسميت موافقند. آنها معتقدند تا زماني كه چين از امتياز حق تجارت طبيعي با امريكا برخوردار باشد، همچنان به محدوديت‌هايش عليه اويغورها و دفاع از اقدامات روسيه در اوكراين ادامه خواهد داد. اين دسته از تحليلگران امريكايي معتقدند كه چين به روشني از اقدامات روسيه در اوكراين دفاع كرده و بر كشورهايي نظير هند، ژاپن، فيليپين، تايوان و ديگران فشار وارد مي‌كند.  البته در برخورد چين يك مشكل قانوني وجود دارد. امريكا، چين و روسيه عضو سازمان تجارت جهاني هستند و از اين جهت، لغو وضعيت طبيعي تجارت دايمي، به معناي نقش اصل عدم تبعيض سازمان تجارت جهاني است كه كشورهاي عضو بايد به آن پايبند بمانند. چراكه لغو چنين امتيازي به يك كشور اجازه مي‌دهد كه با كشور هدف رفتار تبعيض‌آميز و متفاوتي در مقايسه با ديگر اعضا داشته باشد. الن تونلسون، كارشناش تجارت در گفت‌وگو با نيوزويك معتقد است كه در عرصه عمل، حركت بايدن براي خروج از وضعيت تجارت طبيعي دايمي، به دلايل عملي مختلف، صرفا نمادين است. دليلش اين است كه امريكا در استدلال اوليه خود خواهد گفت كه استثنائات امنيت سازمان تجارت جهاني در اينجا صادق است و بنابراين امريكا اين اجازه را خواهد داشت كه عليه روسيه و چين دست به تبعيض بزند. در آن سو اما روسيه و چين با استدلال امريكا موافقت نخواهند كرد و مي‌توانند پرونده‌ها را در مكانيسم حل اختلاف Wسازمان تجارت جهاني به جريان بيندازند.  البته اين اقدام مسكو و پكن كمكي به آنها نمي‌كند و نمي‌تواند مانع امريكا شود. قوانين سازمان تجارت جهاني از نظر ساختاري به نفع كشورهايي است كه عمدا قوانين را نقض مي‌كنند، زيرا هيچ مجازات تجاري ممكن نيست اعمال شود، مگر اينكه يك كشور پس از صدور حكم هيات حل اختلاف سازمان تجارت جهاني، به نقش قوانين ادامه دهد. صدور حكم هم مي‌تواند سال‌ها طول بكشد.  با اين حال، نه روسيه و نه چين، نمي‌توانند تصميمي عليه ايالات متحده بگيرند، زيرا به لطف دولت ترامپ و بايدن، سازمات تجارت جهاني نمي‌تواند هياتي را با حد نصاب تشكيل دهد. تونلسون، منتقد سازمان تجارت جهاني كه در RealityChek وبلاگ مي‌نويسد، مي‌گويد كه اكنون فصل باز قوانين تجارت جهاني است و هر كشوري هر كاري دلش خواست مي‌تواند بكند. به‌طور خلاصه، ايالات متحده مي‌تواند به اعمال تبعيض‌آميز عليه روسيه و چين ادامه دهد، حتي بدون اينكه كنگره رسما به لغو امتياز تجارت طبيعي دايمي راي دهد. لوايح لغو وضعيت روسيه اكنون از كنگره در دست بررسي و تصويب هستند. اما چين داستان متفاوتي دارد. تلاش سنا براي لغو وضعيت تجارت طبيعي دايمي چين ماه‌هاست كه متوقف شده است و دولت بايدن بدون شك با لايحه اسميت- سوزي مخالفت خواهد كرد. با اين حال مخالفت بايدن لزوما پايان ماجرا نيست. سي‌ان‌ان گزارش داده كه دولت بايدن در ابتدا با تعليق وضعيت امتياز تجارت طبيعي روسيه مخالفت كرده و در از بين بردن تلاش براي لغو اين امتياز در كنگره موفق بوده است اما شرايط در 24 فوريه تغيير كرد و دولت بايدن در نهايت با لغو اين امتياز موافقت كرد. شرايط براي چين نيز مي‌تواند تغيير كند. به هر حال، چين به سرعت در حال از دست دادن دوستان خود در واشنگتن است.