تلاش براي بركناري نخست‌وزير پاكستان با مانور ماهرانه سياسي موقتا ناكام ماند
پيروزي موقت عمران‌خان
شهاب شهسواري
تحولات پرشتاب سياسي در پاكستان روز يكشنبه اختلافات سياسي اين كشور را وارد مرحله‌اي تازه كرده است. در حالي كه با آغاز به كار جلسه صبح يكشنبه پارلمان پاكستان، بركناري عمران‌خان، نخست‌وزير از قدرت قطعي به نظر مي‌رسيد، او توانست با يك مانور سياسي ماهرانه، راي‌گيري براي عدم كفايت سياسي خود را متوقف كند. روز شنبه عمران‌خان، نخست‌وزير پاكستان، با دعوت از شهروندان پاكستاني خواسته بود كه با برگزاري تظاهرات سراسري با آنچه «كودتاي امريكايي» عليه دولت خود خوانده است مخالفت كنند، روز يكشنبه نمايندگان مخالف تلاش كردند تا مطابق برنامه قبلي طرح عدم كفايت سياسي عمران‌خان را به جريان بيندازند. اين اقدام نمايندگان اپوزيسيون با تصميم قاسم‌خان سوري، معاون رييس پارلمان براي غيرقانوني خواندن طرح عدم كفايت و خارج كردن آن از دستور كار پارلمان ناموفق ماند. قاسم‌خان سوري يكي از معدود متحدان سياسي عمران‌خان در پارلمان است كه بعد از پيوستن تعدادي از احزاب ائتلاف حاكم به اپوزيسيون در طول روزهاي گذشته، در كنار او باقي مانده است. مخالفان دولت اقدام معاون رييس پارلمان در خارج كردن طرح عدم كفايت از دستور كار پارلمان را غيرقانوني و خلاف قانون اساسي دانستند و خواستار دخالت ديوان عالي شدند.
بلافاصله پس از توقف راي عدم كفايت به نخست‌وزير، با درخواست عمران‌خان از رييس‌جمهور براي برگزاري انتخابات زودهنگام و تصميم عادل علوي، رييس‌جمهور پاكستان براي انحلال پارلمان، دولت اعلام كرد كه پارلمان كنوني منحل شده است. فرخ حبيب وزير اطلاع‌رساني دولت عمران‌خان اعلام كرد كه ۹۰ روز ديگر انتخابات سراسري زودهنگام در اين كشور برگزار مي‌شود، هرچند تاريخ قطعي براي انتخابات بايد از طريق رييس‌جمهور و كميسيون انتخابات پاكستان اعلام شود. اما گردباد تحولات در اسلام‌آباد هنوز فرو ننشسته است. مخالفان اصرار دارند كه اقدام معاون رييس پارلمان براي توقف طرح عدم كفايت غيرقانوني است و حاضر به خروج از جلسه پارلمان نشده‌اند. عصر روز يكشنبه ديوان عالي پاكستان جلسه‌اي براي بررسي شكايت احزاب مخالف در مورد خارج شدن طرح عدم كفايت سياسي نخست‌وزير از دستور كار پارلمان برگزار كرد. مخالفان عمران‌خان، با مشاركت حزب مردم، به رهبري بلوال بوتو زرداري و جنبش دموكراتيك پاكستان، ائتلافي از ۹ حزب از جمله حزب مسلم‌ليگ شاخه نواز به رهبري شهباز شريف و جمعيت علما اسلام شاخه فضل به رهبري فصل‌الرحمان بهمن ماه سال گذشته طرح راي عدم كفايت سياسي او را به پارلمان ارايه داده بودند. اما اين طرح در طول هفته‌هاي گذشته با جدا شدن عده‌اي از اعضاي حزب حاكم و جدا شدن احزاب ائتلاف عمران‌خان در آستانه موفقيت قرار گرفته بود و آراي كافي براي بركناري عمران‌خان را از قدرت كسب كرد. هفته گذشته با پيوستن جنبش متحده قومي پاكستان به مخالفان و جدا شدن از ائتلاف حاكم، آخرين ضربه به دولت عمران‌خان وارد شد و عملا اكثريت لازم براي بركناري او در پارلمان در اختيار مخالفان قرار گرفت.
نخست‌وزير پاكستان اقدام مخالفان براي بركناري خودش را يك كودتاي خارجي تلقي مي‌كند و معتقد است كه دولت‌هاي خارجي و به ويژه امريكا خواهان كنار گذاشتن او از قدرت در پاكستان هستند. او يك روز مانده به برگزاري جلسه راي به عدم كفايت سياسي‌اش از شهروندان پاكستان خواسته بود تا در سراسر اين كشور عليه دخالت خارجي در كشور تظاهرات كنند. به گزارش رسانه‌ها تظاهرات‌كنندگان حامي عمران‌خان بيرون ساختمان پارلمان شعار مي‌دادند: «عمران‌خان پاكستان را نجات مي‌دهد ... هر كه دوست امريكاست خيانتكار است.»
عمران‌خان حتي اگر بتواند خواست خود براي انتخابات زودهنگام را به كرسي بنشاند باز هم تنها ۹۰ روز فرصت دارد تا خود را براي يك انتخابات سخت و نزديك آماده كند، هر چند كه تا همان زمان هم ممكن است ارتش پاكستان كه همواره تعيين‌كننده سرنوشت سياسي اين كشور بوده است راسا وارد عمل شود و با اقدام به كودتا فرد ديگري را جانشين عمران‌خان كند. با اين حال، ژنرال بابر افتخار، مديركل روابط عمومي سازمان اطلاعات نظامي پاكستان (ISI) به خبرنگاران گفته است كه ارتش «به هيچ عنوان نقشي در اتفاقاتي كه در پارلمان رخ داد، ندارد.»
در پي تصميم معاون رييس پارلمان براي خارج كردن طرح عدم كفايت سياسي نخست‌وزير از دستور كار پارلمان، عمران خان روز يكشنبه با حضور در مقابل دوربين‌هاي تلويزيوني گفت: «من به ملت تبريك مي‌گويم. رياست پارلمان تلاش براي تغيير نظام را كه خارجي‌ها ترتيب داده بودند رد كرد. ملت اجازه نخواهد داد كه اين توطئه موفق شود. پارلمان منحل مي‌شود و دوباره به مردم رجوع مي‌كنيم. ما براي انتخابات تازه آماده هستيم و شما در مورد آينده پاكستان تصميم مي‌گيريد.»
اپوزيسيون: انحلال پارلمان غيرقانوني است
پس از آنكه عارف علوي، رييس‌جمهور پاكستان در پاسخ به درخواست نخست‌وزير براي برگزاري انتخابات زودهنگام پارلمان پاكستان را منحل كرد، نمايندگان مخالف عمران‌خان، همچنان درون ساختمان پارلمان باقي ماندند و اين اقدام را غيرقانوني توصيف كردند. به گزارش الجزيره نمايندگان مخالف دولت گفته‌اند كه دست‌كم ۱۹۵ نماينده همچنان در جلسه پارلمان حضور دارند و بعد از خروج نمايندگان موافق دولت به جلسه ادامه داده‌اند. اين تعداد از نمايندگان روز يكشنبه حتي يك رييس جديد براي پارلمان انتخاب كرده‌اند و معتقدند كه تنها با دراختيار داشتن ۱۷۲ راي مي‌توانند نخست‌وزير جديد انتخاب كنند. نمايندگان مخالف دولت از ديوان عالي پاكستان خواسته‌اند تا تصميم معاون رييس پارلمان براي خارج كردن راي عدم كفايت عمران‌خان را بررسي كند و اجازه دهد كه آنها به اين دستور كار رسيدگي كنند. اپوزيسيون همچنين خواهان جلوگيري از انحلال پارلمان نيز هست. بلوال بوتو زرداري، رهبر حزب مردم از مخالفان دولت در پارلمان گفته است كه تيم حقوقي در حال تهيه شكايتي در مورد انحلال پارلمان است كه به ديوان عالي تقديم شود. وي گفت: «ما براي انتخابات سراسري آمادگي داريم، اما نمي‌توانيم اجازه دهيم كه مقررات و قانون اساسي نقض شود. دولت خواهان بي‌ثباتي در پاكستان است و ما بار ديگر شكستش مي‌دهيم. ديوان عالي قطعا طرف قانون اساسي خواهد ايستاد.»
ارتش ديگر پشت عمران‌خان نيست
در انتخابات پيشين پاكستان، تحليلگران متفق‌القول بودند كه حمايت ارتش پاكستان از عمران‌خان، ستاره پيشين تيم ملي كريكت پاكستان باعث شده است تا او به عنوان نخست‌وزير انتخاب شود. اما اين حمايت بعد از سه سال به تدريج كمرنگ شده است. هر چند سال ۲۰۱۸ عمران‌خان دولت را با خزانه خالي و در آستانه فروپاشي اقتصادي تحويل گرفته بود اما نارضايتي از عملكرد اقتصادي او در ماه‌هاي گذشته با تشديد تورم و افزايش لگام‌گسيخته قيمت كالاهاي اساسي باعث تضعيف پايه‌هاي حكومت او شده است. عمران‌خان سال گذشته تلاش كرد تا ژنرال فيض حميد، از نظاميان وفادار به خود را به فرماندهي ارتش بگمارد اما در اين مسير موفق نبود. هر چند ارتش هرگونه دخالت در تلاش براي بركناري عمران‌خان را رد مي‌كند، اما به نظر مي‌رسد كه نخست‌وزير پاكستان ديگر از پشتيباني ارتش برخوردار نيست. مشخص نيست مخالفت ارتش با او در حدي باشد كه بار ديگر پاكستان شاهد يك كودتاي نظامي در اين كشور داراي سلاح هسته‌اي باشد يا نه.
اتهام‌زني به امريكا
عمران‌خان در طول ماه‌هاي گذشته امريكا را به مداخله در امور پاكستان و تلاش براي بركناري خود از قدرت متهم كرده است. اين سياستمدار پاكستاني به يك مكاتبه خصوصي ديپلماتيك اشاره مي‌كند كه در آن آمده است دولت امريكا ترجيح مي‌دهد فرد تازه‌اي قدرت را در پاكستان در اختيار بگيرد. تاكنون نسخه‌اي از اين مكاتبه منتشر نشده است و دولت امريكا نيز وجود آن را تكذيب مي‌كند. سخنگوي وزارت خارجه امريكا گفته است كه اين اتهام‌ها به هيچ عنوان حقيقت ندارند. با اين حال روابط صميمانه پاكستان با چين، رقيب راهبردي امريكا در طول دوران نخست‌وزيري عمران‌خان تقويت شده است و ترديدي نيست كه امريكايي‌ها از افزايش نفوذ چين در پاكستان نگران هستند.