ديوان عالي پاكستان
بررسي پرونده انحلال پارلمان را آغاز كرد
چشم‌انداز مبهم اسلام‌آباد
شهاب شهسواري
بحران سياسي در پاكستان بدون دورنمايي براي حل‌و‌فصل آن همچنان ادامه دارد. در شرايطي كه براساس اعلام رياست‌جمهوري پاكستان در پي انحلال پارلمان، عمران‌خان تا زمان تعيين نخست‌وزير موقت، همچنان به كار خود ادامه خواهد داد، سران اپوزيسيون اميدوارند كه راي ديوان عالي پاكستان به نفع آنها صادر شود و به دستور ديوان عالي هم انحلال پارلمان مورد تجديدنظر قرار گيرد و هم طرح عدم كفايت سياسي نخست‌وزير دوباره در دستور كار پارلمان احيا شده قرار گيرد. در چنين شرايطي اپوزيسيون ترديدي ندارد كه مي‌تواند عمران‌خان را از كار بركنار كند و شهباز شريف، رهبر نمايندگان مخالف دولت و برادر نخست‌وزير پيشين پاكستان را بر كرسي قدرت بنشاند. همزمان، نواز شريف، نخست‌وزير پيشين پاكستان، عمران‌خان را به خيانت به كشور متهم كرده است. در برابر عمران‌خان مخالفان خودش را خائن و مجري توطئه اجانب توصيف مي‌كند.
با تصميم روز يكشنبه رييس‌جمهور پاكستان براي انحلال پارلمان، انتظار مي‌رود كه انتخابات زودهنگام پارلماني تا 90 روز ديگر برگزار شود. دوره پنج‌ساله پارلمان در شرايط عادي تابستان سال آينده به پايان مي‌رسيد. در مدتي كه تا برگزاري انتخابات باقي مانده است بايد يك نخست‌وزير موقت اداره امور را در اسلام‌آباد برعهده بگيرد كه با پيشنهاد حزب حاكم با مشورت اپوزيسيون و تاييد رييس‌جمهور در اين مقام منصوب خواهد شد. تا زمان تعيين اين نخست‌وزير موقت، عمران‌خان همچنان به كار خود به عنوان نخست‌وزير ادامه خواهد داد. همه اين مسائل در شرايطي است كه ديوان عالي پاكستان، تصميم رييس‌جمهور براي انحلال پارلمان را تغيير ندهد يا ارتش پاكستان براي تعيين تكليف و انتصاب حكومت جديد وارد عمل نشود.
ديوان عالي رسيدگي
به شكايت اپوزيسيون را آغاز كرد
ديوان عالي پاكستان روز دوشنبه رسيدگي به شكايت احزاب مخالف دولت عمران‌خان در مورد انحلال پارلمان و خروج راي عدم كفايت سياسي نخست‌وزير از دستور كار را آغاز كرده است. عمر عطا بنديال، رييس ديوان عالي اعلام كرد كه بعد از استماع شكايات، پنج قاضي ديوان «حكم منطقي» در مورد وضعيت قانوني شرايط حاضر صادر خواهند كرد. اين احتمال وجود دارد كه صدور حكم ديوان عالي پاكستان چندين روز به طول بينجامد.
به نوشته نيويورك‌تايمز سه احتمال در مورد حكم ديوان عالي در مورد شرايط كنوني وجود دارد؛ حالت نخست، حكمي است كه رهبران اپوزيسيون اميدوارند صادر و تصميم رييس‌جمهور براي انحلال پارلمان لغو شود و رسيدگي به عدم كفايت نخست‌وزير در پارلمان بلافاصله از سرگرفته شود. حالت دوم اقدام ميانه‌روانه از سوي ديوان عالي و صدور رايي است كه در آن از يك‌سو اقدام حزب حاكم براي خارج كردن طرح عدم كفايت غيرقانوني اعلام شود، اما تصميمي در مورد برگرداندن راي انحلال پارلمان يا صدور مجوز برگزاري جلسه راي اعتماد اعلام نشود. حالت سوم اين است كه ديوان عالي اساسا اعلام كند كه در مسائل پارلمان دخالت نمي‌كند كه به معناي قبول اقدامات عمران خان و برگزاري انتخابات در طول 90 روز آينده خواهد بود.
برخي نمايندگان مخالف دولت عمران‌خان چندان هم به ديوان عالي اميدوار نيستند. مصطفي نواز خوخر از حزب اپوزيسيون مردم پاكستان با انتشار پيامي در حساب كاربري توييتر خود مي‌نويسد: «ديوان عالي ما گذشته چندان روشني ندارد: از تطهير كودتاهاي نظامي تا فرستادن رهبران سياسي پاي چوبه دار يا صدور احكام اجرايي كه به روشني خارج از حوزه اختيارات‌شان است.» ياسر كورشي، پژوهشگر حقوق اساسي در دانشگاه آكسفورد معتقد است: «به لحاظ تاريخي هر اندازه كه بن‌بست سياسي در پاكستان طولاني‌تر شود، احتمال مداخله ارتش بيشتر خواهد شد.»
جزييات تازه از ادعاي تلاش امريكا براي سرنگوني عمران‌خان
عمران‌خان، نخست‌وزير پاكستان يكشنبه شب در جلسه‌اي با نمايندگان حزب تحريك انصاف پاكستان جزييات تازه‌اي از تلاش امريكا براي سرنگوني خود پرده برداشت. در طول ماه‌هاي گذشته، عمران خان مستمرا از وجود يك سند ديپلماتيك سخن مي‌گفت كه در آن امريكايي‌ها صراحتا در مورد كنار گذاشتن او از قدرت سخن گفته بودند. روز يكشنبه در جلسه عمران‌خان با نمايندگان حزبش او از دونالد لو، ديپلمات امريكايي به عنوان فردي نام برد كه در «توطئه اجانب» براي بركناري دولت او نقش داشته است. دونالد لو دستيار وزير خارجه امريكا در امور آسياي جنوبي و مركزي است. به گفته عمران خان در روزهاي پاياني خدمت اسد مجيد، سفير پيشين پاكستان در واشنگتن، اين ديپلمات امريكايي به سفير پاكستان هشدار داده است كه اگر نخست‌وزير بتواند بار ديگر از پارلمان راي اعتماد بگيرد «عواقبي در انتظار پاكستان خواهد بود.» سران اپوزيسيون پاكستان و وزارت خارجه امريكا ادعاي دخالت واشنگتن در تلاش براي سرنگوني دولت پاكستان را رد كرده‌اند. اما عمران‌خان مي‌گويد كه موضع‌گيري‌هاي بي‌طرفانه او در مورد حمله روسيه به اوكراين، از جمله ديدار او با ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه همزمان با آغاز حمله روسيه به اوكراين و موضع‌گيري‌هاي مستقل ديگر پاكستان باعث شده است كه امريكا براي سرنگوني دولت او تلاش كند.
اسد مجيد، سفير پيشين پاكستان در ايالات متحده امريكا ماه گذشته محتواي جلسه‌اي با ديپلمات‌هاي امريكايي را به اسلام‌آباد گزارش كرده بود كه در آن ديپلمات‌هاي امريكايي حاضر در جلسه هشدار داده‌بودند كه تا پيش از رسيدگي به طرح عدم كفايت سياسي عمران خان و راي عدم اعتماد به او، واشنگتن علاقه‌اي به ادامه همكاري با پاكستان ندارد. به گفته عمران‌خان اين سند در كميسيون امنيت ملي پاكستان هم به بحث گذاشته شده است و در اين بالاترين نهاد امنيتي پاكستان، دخالت خارجي در ارايه طرح عدم كفايت سياسي نخست‌وزير محرز شده است.
احتمال بازداشت گسترده مخالفان
در حالي كه روز دوشنبه ديوان عالي پاكستان رسيدگي به شكايت‌ها در مورد خارج شدن راي عدم كفايت سياسي نخست‌وزير از دستور كار پارلمان را آغاز كرده است، گمانه‌زني‌هايي در مورد بازداشت نمايندگان مخالف عمران خان مطرح مي‌شود. به نوشته نيويورك‌تايمز گروهي از تحليلگران معتقدند كه ممكن است تعدادي از نمايندگان اپوزيسيون به اتهام مشاركت در توطئه ادعايي امريكا براي بركناري عمران خان از قدرت بازداشت شوند. مخالفان عمران‌خان او را متهم مي‌كنند كه در قالب برنامه مقابله با فساد مخالفان خود را بازداشت كرده است.
كنول شوزاب، از نمايندگان حزب عمران‌خان، تحريك انصاف مي‌گويد: «مادامي كه بازداشت نمايندگان اپوزيسيون براساس قانون انجام شود، احتمال آن وجود دارد.» او تاكيد كرد: «قرار نيست نمايندگان مخالف را بي‌دليل تحت تعقيب قرار دهيم. آنچه انجام داده‌اند مهم است. آنها بايد تقاص گناهان‌شان را بدهند.» در صورت وقوع چنين بازداشت‌هايي از اكثريتي كه براي راي عدم كفايت به نخست‌وزير وجود دارد خواهد كاست. با اين حال چنين اقدامي ممكن است باعث ريزش نمايندگان حامي عمران‌خان بشود. امير لياقت حسين، يكي از نمايندگان حزب تحريك انصاف عمران‌خان بود كه در واكنش به وقايع روز يكشنبه به جمع چندين هم‌حزبي ديگر خود پيوست كه از حزب كناره‌گيري كرده‌اند و به اپوزيسيون پيوستند.
برگ برنده عمران‌خان در انتخابات
اقبال سينگ سه‌ويا، مدير موسسه مطالعات جنوب آسيا در دانشگاه ملي سنگاپور، به سي‌ان‌بي‌سي مي‌گويد كه عمران‌خان با تصميم، يك قمار حساب‌شده انجام داده است. اين استاد دانشگاه معتقد است: «عمران خان روي اين قمار كرده است كه بتواند حمايت هواداران خود را حفظ كند در حالي كه در ميان اپوزيسيون شكاف مي‌افتد. اتحاد ميان احزاب اپوزيسيون تنها با اين هدف بود كه بتوانند دولت عمران‌خان را سرنگون كنند و بعيد است كه بتوانند اين جبهه متحد را همچنان حفظ كنند.» اين تحليلگر مسائل جنوب آسيا مي‌گويد: «عمران خان در طول روزهاي گذشته با نيم‌نگاهي به انتخابات پيش رو هواداران خود را در راهپيمايي‌هاي وسيع و سخنراني‌هاي عمومي بسيج كرده است. تاكنون شعارهاي او در مورد مبارزه با فساد و خاندان‌هاي سياسي در كنار توسلش به نمادهاي مذهبي باعث اقبال عمومي نسبت به او شده است.»
بر لبه پرتگاه
فهد همايون، كارشناس علوم سياسي در دانشگاه ييل امريكا در يادداشتي كه در پايگاه خبري الجزيره منتشر شده است، مي‌نويسد: «اگر چنانچه انتخابات برگزار شود، به احتمال زياد بسيار تنش‌آلود خواهد بود و [عمران] خان نه تنها محبوبيت عمومي خودش بلكه رويكرد منفي قدرت‌هاي غربي نسبت به خودش را نيز به عنوان كارت برنده وارد بازي خواهد كرد. در برابر شهباز شريف، رهبر اپوزيسيون در پارلمان كه اگر راي عدم كفايت از دستور كار خارج نمي‌شد، به احتمال زياد جانشين عمران خان بود، قانوني بودن اقدامات عمران خان را زير سوال خواهد برد و ادعا خواهد كرد كه سياست‌هاي او باري بر دوش اقتصاد پاكستان و روابطش با غرب است.» اين كارشناس مي‌نويسد: «در حالي كه كشور خود را براي يك نبرد سياسي تنش‌آلود در خانه و در سياست خارجي آماده مي‌كند و شبح مداخله ارتش را بر سر خود احساس مي‌كند، پاكستان بار ديگر بر لبه پرتگاه قرار گرفته است.»
اقبال سينگ سه‌ويا، مدير موسسه مطالعات جنوب آسيا در دانشگاه ملي سنگاپور، به سي‌ان‌بي‌سي مي‌گويد كه عمران خان با تصميم، يك قمار حساب‌شده انجام داده است. اين استاد دانشگاه معتقد است: «عمران خان روي اين قمار كرده است كه بتواند حمايت هواداران خود را حفظ كند در حالي كه در ميان اپوزيسيون شكاف مي‌افتد. اتحاد ميان احزاب اپوزيسيون تنها با اين هدف بود كه بتوانند دولت عمران خان را سرنگون كنند و بعيد است كه بتوانند اين جبهه متحد را همچنان حفظ كنند.»
فهد همايون، كارشناس علوم سياسي در دانشگاه ييل امريكا در يادداشتي كه در پايگاه خبري الجزيره منتشر شده است، مي‌نويسد: «اگر چنانچه انتخابات برگزار شود، به احتمال زياد بسيار تنش‌آلود خواهد بود و [عمران] خان نه تنها محبوبيت عمومي خودش بلكه رويكرد منفي قدرت‌هاي غربي نسبت به خودش را نيز به عنوان كارت برنده وارد بازي خواهد كرد. در برابر شهباز شريف، رهبر اپوزيسيون در پارلمان كه اگر راي عدم كفايت از دستور كار خارج نمي‌شد، به احتمال زياد جانشين عمران خان بود، قانوني بودن اقدامات عمران خان را زير سوال خواهد برد و ادعا خواهد كرد كه سياست‌هاي او باري بر دوش اقتصاد پاكستان و روابطش با غرب است.»