تكذيب مسوولان وزارت صمت درباره عدول از مقررات محيط زيستي
افشاگري درباره واقعيت حادثه هراز
گروه اجتماعي
با گذشت سه روز از حادثه ريزش در جاده هراز و گرد و غباري كه براي مسافران نوروزي دردسرساز شد، موج واكنش‌ها و افشاگري‌ها و تكذيب‌ها همچنان ادامه دارد . طبق فيلم‌هايي كه كاربران شبكه‌هاي اجتماعي منتشر كرده‌اند، سه روز قبل -14 فروردين- در كيلومتر ۳۶ جاده هراز، بخشي از كوه از قسمت بالايي شروع به ريزش مي‌كند و ريزش در دامنه كوه تا حدي ادامه مي‌يابد كه به قسمت پاييني دامنه و محل استقرار تجهيزات كارگاهي معدن شن و ماسه مي‌رسد و به دنبال اين ريزش، موج غليظي از گرد و خاك هم سراسر جاده را فرا گرفته و تمام وسايل نقليه در حال عبور از اين محور را وادار به توقف مي‌كند. در حالي كه اين حادثه هيچ تلفات جاني و خسارت مادي براي مسافران اين قسمت از جاده هراز ايجاد نكرد جز آنكه مسافران در حال بازگشت به شهر تهران، ساعت‌ها متوقف و گرفتار شدند، يك روز بعد از وقوع اين حادثه، رضا اكبري؛ معاون سازمان راهداري در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان گفت كه علت ورود گرد و خاك به محور هراز، رانش و ريزش معدن بوده كه مسووليت آن برعهده وزارت صمت (صنعت، معدن و تجارت) است.
به گفته اين مقام مسوول و به دنبال بررسي حادثه ريزش كوه در محور هراز، گرد و خاكي كه وارد مسير شده هم ناشي از ريزش كوه در معدن بخش خصوصي بوده و با توجه به آنكه ممكن است انفجاري در اين معدن صورت گرفته باشد، تحقيقات و بررسي‌هاي لازم در اين زمينه در حال انجام است.
به گفته معاون سازمان راهداري اين معدن در منطقه بلده (شهرستان آمل) و البته خارج از حريم جاده بوده است.
اكبري همچنين در گفت‌وگويي هم كه با خبرگزاري ايرنا داشت، تاكيد كرد كه حادثه در محور هراز كه منجر به تشكيل توده گردوخاك و توقف چندساعته سفرها شد، متعاقب اجراي عمليات در يك معدن خصوصي بوده و افزود: از آنجايي كه داخل كف اين معادن خاك نباتي «گردوخاك» فراوان وجود دارد، بنابراين وقتي توده‌اي سنگين روي اين خاك‌ها پرتاب شود، انتشار خاك و حركت آن به سمت جاده رخ خواهد داد اما ما به عنوان سازمان راهداري ابزاري براي كنترل فعاليت اين معادن نداريم و از طريق دادستاني و استانداري مجبور به كنترل اين وضعيت هستيم. البته هنوز براي سازمان راهداري سوال است كه مصالح به صورت اتفاقي ريزش داشته يا انفجار در معادن رخ داده است، چراكه اين سازمان از فعاليت داخل معادن بي‌خبر است و حادثه هم در يك معدن خصوصي رخ داده كه در حيطه مديريتي وزارت صنعت و معدن است. البته تخلفات حمل و نقلي معادن، تخلفات در حال پيگيري است اما ابزار قانوني براي برخورد با تخلفات اين معادن را نداريم.اينها معادن خصوصي توليد‌كننده شن و ماسه هستند كه مجوز را هم از وزارت صنعت مي‌گيرند و در حريم جاده هم نيستند. ضمن اينكه بيش از ۱۰ سال است كه در حال فعاليت هستند و ما با انواع تخلفات حمل و نقلي آنها از قبيل حمل اضافه بار، عدم مجوز باربري براي حمل مصالح، تردد و ورود به جاده در زمان‌هاي غيرمجاز، ريزش آب و مصالح از پشت كاميون روي جاده و استفاده از جاده‌هاي دسترسي ناايمن مواجه هستيم.
به دنبال اين اظهارات، مسوولان وزارت صنعت، معدن و تجارت كه مسووليت نظارت بر فعاليت تمام معادن كشور را برعهده دارند، مدعي شدند كه اظهارات درباره علت اين حادثه و ارتباط آن با فعاليت معدن، غيرواقعي است و حسينقلي قوانلو؛ رييس سازمان صنعت، معدن و تجارت مازندران در گفت‌وگو با خبرگزاري ايرنا گفت: «اين واحد معدني از ۲۵ اسفند تا روز 15 فروردين تعطيل بوده و بنابراين اظهارات كاربران فضاي مجازي كه دليل اين ريزش را انفجار معدن عنوان كرده‌اند، صحت ندارد چون معدن تعطيل بوده و همان‌طور كه در فيلم نيز مشخص است، انفجاري رخ نداد. ضمن اينكه براي انفجار بايد مجوزهاي لازم دريافت شود. اين حادثه فقط يك ريزش معدني بود كه گاهي در معادن رخ مي‌دهد.دليل اينكه حادثه مورد توجه كاربران فضاي مجازي و مردم قرار گرفت، حجم بسيار زياد گرد و غباري بود كه در آن ديده مي‌شود. معادن اين محدوده خاك و غبار زيادي دارند، به همين دليل در چنين حوادثي توده عظيمي از غبار به چشم مي‌آيد كه گاهي اين‌طور ترسناك هم به نظر مي‌رسد. حجم سنگ و خاكي كه در اين ريزش به پايين آمد نسبت به دو، سه ريزش ديگري كه در معادن محور هراز داشتيم كمتر بود، اما حجم غبار و خاك آن بسيار زياد بود، به همين دليل مورد توجه قرار گرفت.ريزش كوه؛ به ويژه در محدوده‌هاي معدني عوامل متعددي دارد. ممكن است يك زلزله خفيف باعث رانش شود يا به دليل فعاليت معدني ريزش اتفاق بيفتد، اما در اين مورد محدوديت‌هاي مربوط به برداشت از معادن يكي از دلايل اصلي ريزش محسوب مي‌شود. به دليل محدوديتي كه منابع طبيعي در صدور مجوز برداشت به بهره‌برداران مي‌دهد، معمولا در اين معادن امكان برداشت اصولي از بالا به پايين وجود ندارد و بهره‌برداران ناچار هستند كه از قسمت پاييني برداشت را انجام دهند.پروانه اكتشاف بهره‌برداران ۴۰ تا ۵۰ هكتار صادر مي‌شود. وقتي قرار باشد برداشت در محدوده ۵۰ هكتاري انجام شود، طبق اصول معدني و علمي براي برداشت برنامه‌ريزي مي‌شود و پله‌ها را اجرا مي‌كنند، اما معمولا منابع طبيعي با وجود اينكه بهره‌بردار براي ۵۰ هكتار پروانه اكتشاف دارد، براي يك مساحت محدود مثلا پنج هكتاري مجوز بر داشت صادر مي‌كند. در چنين شرايطي بهره‌بردار ناچار است كه از قسمت‌هاي پاييني برداشت را آغاز كند و طبيعتا چنين حوادثي نيز در اين صورت رخ مي‌دهد.»
به دنبال اين اظهارات، عباس عبدي؛ معاون امور معدني سازمان صمت مازندران هم به خبرنگار ايرنا گفت: «معدني كه اين حادثه در آن رخ داد تعطيل بود و هيچ تلفات و خسارتي ثبت نشد. اين اتفاق بارها افتاد و باز هم مي‌افتد. معدن دو پله عريض داشت كه مقداري بار روي پله‌ها آمد و مقداري هم به رمپ آخر رسيد. خوشبختانه هيچ باري وارد محوطه كارگاهي معدن نشد و حتي يك قطعه سنگ هم به حوضچه ترسيب رودخانه نرسيد. بين جاده و معدن و رودخانه هم دست‌كم ۱۵۰ متر فاصله وجود دارد و عملا آسيبي به جاده وارد نشد.خوشبختانه هيچ خسارتي اعم از مالي و جاني در اين ريزش نداشتيم، اما حجم زياد خاك و غبار باعث شد كه اين ريزش به اين شكل ترسناك و مهيب ديده شود. دليلش هم سبك و ريزدانه بودن خاك منطقه است. احتمالا با توجه به سست شدن بستر خاك در اين نقطه تا يكي، دو روز هم شاهد بلند شدن خاك هستيم.راه جلوگيري از بروز اين حوادث، صدور اصولي مجوز براي برداشت علمي و درست از معادن است . اگر منابع طبيعي طبق اصول مهندسي براي مساحت بيشتري مجوز برداشت صادر كند، مهندسان معدن و بهره‌برداران طبق اصول علمي براي برداشت برنامه‌ريزي مي‌كنند. در همين معدن هم اين امكان وجود دارد كه برداشت به صورت مهندسي و از بالاترين نقطه كوه به سمت پاشنه انجام شود، اما مستلزم همكاري‌هاي بيشتر از سوي منابع طبيعي است . اگر اين روند حل نشود باز هم شاهد بروز چنين حوادثي به ويژه در معادن محور هراز خواهيم بود.ما از طرفي مي‌گوييم در استان كمبود مصالح ساختماني به ويژه شن و ماسه را داريم و بايد تامين كنيم كه قيمت‌ها را پايين بياوريم و از طرفي مجوز برداشت در محدوده‌ها و مساحت كم، امكان رعايت نكات ايمني را كم مي‌كند و مي‌تواند خطر جاني و مالي در پي داشته باشد.»
به گزارش ايرنا، طبق آمارهاي موجود در محدوده هراز و بلده نزديك به ۷۰ معدن وجود دارد كه حدود نيمي از اين معادن فعال هستند. موضوع فعاليت معادن شن و ماسه در مازندران، به ويژه در جاده هراز طي سال‌هاي اخير بارها به محل بحث و مناقشه كنشگران و دوستداران محيط‌زيست و فعالان و مسوولان حوزه صنعت ساختمان تبديل شد و كماكان ادامه دارد. به نظر مي‌رسد پيشينه دست‌درازي به عرصه‌هاي طبيعي به بهانه داشتن پروانه بهره‌برداري و بيش از عرصه تعيين شده، حساسيت‌هاي موجود براي نظارت بر عرصه‌هاي معدني واگذار شده، به نوعي ضمانت اجرايي خارج نشدن بهره‌بردار از محدوده داراي مجوز بهره‌برداري و اكتشاف است.
با اين حال ديروز پايگاه خبري «معدن‌نيوز» در يك نگاه تخصصي به اين حادثه و علت وقوع آن، جزييات جديدي از اين اتفاق را مطرح كرد.
در گزارش اين پايگاه خبري به نقل از حسين رنجبر؛ سرپرست مركز زمين‌شناسي و اكتشافات معدني تاييد شد كه ريزش روز 14 فروردين در جاده هراز، به دليل تغيير آب و هوا و همچنين فعاليت معدنكاري (شن و ماسه) بوده است . اين كارشناس زمين‌شناسي در صحبت‌هاي خود مي‌گويد: «محل لغزش رخداده در معدني بالاي جاده هراز در يال جنوبي يك تاقديس واقع شده، زمين‌شناسي منطقه شامل سازند شمشك است كه به‌طور عمده شامل ماسه سنگ و شيل است.لايه شيلي فرسايش‌پذيري بالايي دارد، معدنكاري در منطقه نيز سستي و فرسايش‌پذيري لايه شيلي را بالا برده و از سويي شيب لايه‌ها و مورفولوژي منطقه نيز هم جهت بوده‌اند كه مستعد ساز ناپايداري است.برداشتن شن و ماسه در پاشنه و عدم طراحي مناسب رمپ‌ها و جاده دسترسي مي‌تواند از دلايل ديگر تسهيل رخداد لغزش باشد. همچنين حجم رسوبات لغزيده نسبت به حجم گرد و غبار توليد شده كوچك بوده كه اين حجم گرد و غبار مي‌تواند در رابطه با ريزدانه بودن رسوبات درگير لغزش باشد. برداشت شن و بر جا ماندن و انباشت رسوبات ريزدانه در محل معدنكاري مي‌تواند اين حجم گرد و غبار را تا حدودي توجيه كند، تغييرات آب و هوايي و بارش‌هاي پيش از لغزش و به دنبال آن بالا رفتن سريع حرارت نيز مي‌تواند در رطوبت خاك و پيوستگي رسوبات ريزدانه در زمان لغزش موثر بوده باشد. البته چنين لغزش‌هاي كوچكي در منطقه و مخصوصا در مناطق معدنكاري، معمولي است اما دليلي كه اين لغزش را مورد توجه قرار داده، رخداد آن در بالاي جاده اصلي و در معرض ديد بودن آن و حجم نامعمول گرد و غبار توليد شده در زمان وقوع لغزش است. بررسي‌هاي اوليه نشان از فعاليت در معدن داشت كه با خالي كردن زير پله ايمني اين اتفاق افتاده است و از سويي منطقه در مسير باد قرار گرفته كه بر همين اساس، ريزگرد، غبار و خاك ايجاد شده باعث رعب و وحشت مردم شد و خوشبختانه مصالح لغزشي نيز به جاده اصلي نرسيد و تلفاتي در پي نداشت.»