زمين‌لغزش دوآب بلده در جاده هراز و معدنكاري در منطقه حفاظت‌شده
مهدي زارع
در ويديويي تهيه‌شده از سوي مسافراني كه روز سيزده به‌در 1401 از جاده هراز درحال عبور از ناحيه دوآب- هردورود - بودند نشان مي‌داد كه در كيلومتر 44 جاده هراز لغزش واريزه موجب گرفتار شدن مردم در گرد و خاك شده بود و نمي‌توانستند از اين محدوده تردد كنند. زمين‌لغزش‌هاي عمده دره نور در البرز مركزي در راستاي گسل‌هاي اصلي -مانند گسل بلده- و روي فراديواره گسل مهم شمال البرز رخ داده‌اند. هيچ زمين‌لرزه تاريخي مهمي از ناحيه دره نور گزارش نشده با اين حال زمين‌لغزش‌هاي غول‌پيكر در دره نشان مي‌دهد كه چندين رويداد بزرگ زلزله در دوره‌هاي ماقبل تاريخ رخ داده است. از سوي ديگر زمين‌لغزش رزن در شمال دره بلده با پهناي حدود 13 كيلومتر از محل دوآب تا غرب روستاي رزن و به طول حدود 3 كيلومتر (راستاي جابه‌جايي واريزه و كوه به سمت جنوب و به داخل دره بلده) رخ داده است. معدن شن و ماسه در ابتداي اين جاده و در محل لغزش رزن، علاوه بر آلودگي وسيع محيط‌زيست، موجب برداشت و ناپايداري پنجه لغزش شده و همچنان مي‌شود. به‌رغم آنكه رييس اداره محيط‌زيست آمل واقعه 13/1/1401 را مربوط به معدنكاري شن و ماسه -در ابتداي جاده بلده- ندانست، معاون راهداري گفت «اين گرد و خاك ناشي از ريزش كوه در معدن بخش خصوصي بود كه حادثه جاني در بر نداشت. مسلما اداره كل راهداري استان مازندران از اين بابت طرح دعوي و شكايت خود را امروز مطرح خواهد كرد، چراكه حتي اگر اين معدن در حريم جاده نباشد در صورت اجراي عملياتي كه سبب از بين رفتن ديد رانندگان در محور هراز شود، بايد هماهنگي لازم با راهداري انجام مي‌شد.» معدن مورد نظر و محور هراز از هم فاصله دارند و بين آنها رودخانه وجود دارد. زمين‌لعزش در تاريخ 13 فروردين 1401 بعد از اولين‌بارندگي‌هاي بهار رخ داده است. البته طي تعطيلات نوروزي ظاهرا آتشباري معدني تعطيل بوده ولي تا آخر اسفند 1400 اين عمليات به منظور معدنكاري ادامه داشته است، مي‌توان درك كرد كه انفجار‌هاي انجام‌شده قبلي در معدن شن و ماسه و اجراي عمليات برداشت در اين معدن از محل پنجه لغزش رزن، موجب آماده ساختن اين محدوده براي لغزش شده و از سوي ديگر با تحريك اضافه به دليل بارندگي‌هاي اخير ريزش لغزش وارزه رخ داده است. روز 21 خرداد 1396 يك دستگاه بلدوزر و يك دستگاه لودر در حال كار در بخش زيرين سينه كار كوه بودند و از قبل هم توصيه شده بود كه طبق اصول فني و ايمني مي‌بايست از بالادست، برداشت سنگ انجام شود كه به علت محدوديت‌هاي اعمال‌شده توسط اداره منابع طبيعي استان براي معادن به خصوص معادن جاده هراز و اصرار صاحبان معدن به ادامه برداشت، استخراج از پايين دست و از جلوي پاشنه لغزش صورت مي‌گيرد. در روز حادثه 16/3/1396 راننده بولدوزر جان باخت و دو كارگر به‌شدت زخمي شدند. اين نوع عمليات معدنكاري البته مداخله و تخريب طبيعت در محدوده منطقه‌هاي حفاظت‌شده در البرز مركزي نيز هست. منطقه حفاظت‌شده هراز در سال 1380 با مساحت15 هزار هكتار، ثبت شد. اين منطقه از 25 كيلومتري شرق شهر بلده شروع شده تا حدود 33 كيلومتري جنوب شهر آمل ادامه دارد به گونه‌اي كه راه بلده به آمل در مسير روستاهاي رزن، رزيه، هردورود، روستاي شاه‌زيد بالا، در شمال و شمال شرقي اين منطقه حفاظت‌شده واقع است. منطقه حفاظت‌شده هراز تقريبا در برگيرنده بخش مياني حوضه آبريز رودخانه هراز است. رودخانه هراز (تقريبا از كيلومتر 71 جاده هراز) تا محل تلاقي آن با رودخانه بلده نور (در نزديك روستاي هردورود) اين منطقه را به دو بخش شرقي و غربي تقسيم كرده است. ارتفاعات اين منطقه تقريبا تا اوايل دهه شصت بستر انبوه‌ترين جنگل‌هاي باستاني هيركاني بود، جنگل جنوب روستاي رزن و در شرق لسي كوه از آخرين بازماندگان اين جنگل‌ها است. ادامه معدنكاري و عمليات برداشت در پهنه ناپايداري‌هاي زمين‌لغزشي البرز مركزي علاوه بر تحريك وقوع زمين‌لغزش‌ها، موجب تخريب جنگل و منابع آب و خاك است. اين فرآيند، با توجيه كارآفريني و البته با پنهان كردن آسيب و تخريب وسيع منابع ملي، بايد متوقف شود.