بهار با غبار آمد

گروه اجتماعي

خيزش گرد و غبار عراقي براي دومين روز متوالي هم در 22 استان كشور ادامه داشت. عصر ديروز، طبق نقشه‌هاي منتشرشده در سامانه پايش كيفي هواي كشور، شاخص آلاينده ذرات كمتر از 10 ميكرون در 27 شهر از 14 استان كشور در محدوده 151 تا 500 بود كه كيفيت هواي اين شهرها را در وضعيت خطرناك قرار داده بود. اگرچه شاخص آلايندگي ذرات كمتر از 10 ميكرون در اين شهرها نسبت به روز جمعه كه بنا به اعلام مسوولان سازمان هواشناسي كشور، اوج وزش و خيزش گرد و خاك برخاسته از كشور عراق بود، كمي بهبود يافته و از شدت آلايندگي كاسته شده بود اما همچنان در 27 شهر، به دليل استمرار شاخص آلايندگي بالاي 151، وضعيت خطرناك تداوم داشت. 

در حالي كه مسوولان سازمان هواشناسي كشور و برخي مسوولان استاني معتقد هستند كه دليل مهم خيزش گرد و خاك در نوار شمال و شمالغرب كشور و همچنين موج گرد و خاك در استان‌هاي مركزي، جنوب شرق و جنوب، متاثر از كانون‌هاي گرد و غبار عراقي است، ديروز كارشناسان اظهارنظرهاي ديگري هم در اين باره داشتند از جمله اينكه تداوم خشكسالي در كشور، فرونشست دشت‌ها به دليل فرسايش خاك و كاهش منابع آب زيرزميني و چراي دام‌هاي در مراتع خشك مي‌تواند يكي ديگر از دلايل خيزش گرد و خاك باشد. بهروز ساري؛ رييس دانشكده برنامه‌ريزي و علوم محيطي دانشگاه تبريز هم ديروز در استدلال ديگري، اشاره داشت كه كاهش تراز درياچه اروميه هم از جمله دلايل خيزش و توفان گرد و خاك در نوار شمال شرق كشور است و در گفت‌وگو با خبرگزاري ايسنا گفت: توفان‌هاي تبريز متاثر از توفان‌هاي غبار كشورهايي مانند عربستان و عراق و توفان‌هاي غباري نمكي درياچه اروميه است كه مشكل زيستي اين شهر را دو چندان مي‌كند. يكي از دلايل اصلي اين توفان‌ها، پروژه‌هاي عمراني است چراكه پروژه‌هاي عمراني غير زيست‌محيطي، هزاران بار تاثير منفي‌تري نسبت به عملكرد خود طبيعت داشته و اكنون نيز به يمن عملكرد توامان مردم و مسوولان به پرتگاه زيستي محيطي رسيده‌ايم. درياچه اروميه در حال حاضر حدود سه ميليارد متر مكعب آب دارد كه نسبت به حالت پرآبي كه ۳۰ ميليارد مترمكعب بود، ۹۰ درصد حجم و وسعت آن خشك شده و از بين رفته و اين حجم از خشكي و اين وسعت از بي‌آبي، تقويت‌كننده‌ اثرات توفان غبارهاي نمكي بر محيط اطراف درياچه و تا شهر تبريز است. با وزش توفان‌هايي كه منشأ آنها عربستان و عراق است، توفان‌هاي گرد و غبار از روي درياچه عبور مي‌كنند و تقويت مي‌شوند كه سبب مي‌شود توفان‌هاي غباري به توفان‌هاي غباري نمكي تبديل شده و به تبريز رسيده و ابتدا حيات زيست گياهي و سپس اشكال حياتي ديگر را نابود كند. توفان‌هاي غباري نمكي نسبت به منشأ و شدت مي‌توانند از ۵۰ تا ۱۰۰ كيلومتر در امتداد خطي پيشروي كنند و نسبت به استقرار كانون‌هاي فشار، هرچه اختلاف بين مركز كانون فشار كم يا زياد باشد، شدت آن بيشتر شده و اين توفان‌هاي غبار نمكي نسبت به جهت وزش باد، مشكلات ملي يا منطقه‌اي (بين‌المللي) خلق مي‌كنند. اين توفان‌ها كه حاوي غبار نمكي و احيانا سمي هستند، تاثيرات اقتصادي، اجتماعي، بهداشتي و سياسي دارند و زماني كه روي خاك مزارع فرو مي‌نشينند و رسوب مي‌كنند و در طي زمان نيز ضخامت آنها بيشتر مي‌شود، با آبياري ميزان غبارهاي نمكي به ريشه گياه رسيده و اقتصاد كشاورزي منطقه را نابود مي‌كند. توفان‌هاي نمكي فعاليت اقتصادي و اجتماعي را محدود مي‌كند؛ محدوديت‌هاي تردد، وقوع تصادفات و مشكلات ترافيكي و ايجاد مشكل در حمل‌ونقل جاده‌اي و هوايي، شيوع بيماري چشمي و ريوي از يك‌طرف و مشكلات سياسي و بين‌المللي براي انتقال نمك به محيط زيست كشورهاي همسايه از تاثيرات اين توفان‌ها هستند. مسوولان ما محيط زيست را شبيه قرارگاه نظامي مي‌دانند كه با دستور دادن به منابع آب، رودخانه‌ها و آبخوان‌هاي زيرزميني جوشان و خروشان شوند اما قانون انرژي و ماده را نمي‌توان با دستور از بالا متاثر كرد چراكه طبيعت، خود قانون‌بندي دارد و خوشبختانه يا متاسفانه به قانون‌بندي مسوولان توجهي نمي‌كند. اين وضعيت و بدتر از آن پيش روي ما است، چراكه توفان‌هاي غبار نمكي با استقرار چند روزه سبب خشكي بيشتر اقليمي شده و انبوه آيروسل و توده‌هاي جامد نظير ذرات نمك توده‌هاي نمك، اقليم را خشك‌تر مي‌كند. همچنين مداخلات بي‌رويه انساني نيز دست به دست هم داده و باعث مي‌شود تا اكوسيستم مسير بهبود را طي نكند. نقشه هواشناسي نشان مي‌دهد عربستان و عراق يكي از كانون‌هاي اصلي اين توفان‌ها هستند اما كانون مستقل ديگري نيز در درياچه اروميه وجود دارد كه تبريز را تحت‌تاثير قرار مي‌دهد. مداخلات ما برهم زننده محيط‌زيست بوده كه در نهايت زندگي ما را نابود مي‌كند.»
در حالي كه پيش‌بيني مسوولان استاني در نوار غرب، شمال غرب و مركز كشور اين است كه تا روز دوشنبه از شدت خيزش گرد و خاك كاسته شود، نگاهي به جدول‌هاي لحظه‌اي اعلام شاخص آلاينده‌ها نشان مي‌دهد كه استان‌هاي شرقي همچون سيستان‌و‌بلوچستان هم طي دو روز گذشته درگير خيزش و توفان گرد و خاك شده‌اند. در حالي كه در استان زنجان، شدت آلاينده‌ها و آلودگي هوا باعث شد كه علاوه بر دستور آماده‌باش به تمام مراكز درماني استان، روز جمعه هم 8 نفر از هموطنان به دليل مشكلات قلبي تنفسي، راهي بيمارستان شوند، نگاهي به وضعيت برخي استان‌ها نشان كمي دهد كه استان‌هايي همچون لرستان و مركزي و همدان هم، سال نو را با آلودگي هوا آغاز كرده‌اند در حالي كه انتظار مي‌رفت در فصل بهار، حداقل از هواي آلوده‌اي كه در باقي ايام سال تنفس مي‌كنند در امان باشند. 
ولي حتي در استان فارس و شهر شيراز كه بهار با طراوت آن، مشهور و زبانزد است هم اعلام شد كه ديروز، كيفيت هواي شيراز براي تردد گروه‌هاي حساس مناسب نبوده و شاخص آلودگي هواي مركز استان در شبانه‌روز 19 تا 20 فروردين به عدد ۱۱۷ افزايش يافته كه نشانه وضعيت ناسالم براي گروه‌هاي حساس (بيماران قلبي و ريوي و داراي مشكلات تنفسي، سالمندان، كودكان و زنان باردار) است. 
استان‌هاي كويري در مركز و شمال شرقي كشور همچون يزد و خراسان شمالي هم از توفان گرد و خاك در امان نبوده‌اند اگرچه وضعيت اين استان‌ها طي دو روز گذشته يا به مرحله بحراني و خطرناك نرسيد يا شاخص آلايندگي بالاي 151 كه وضعيت خطرناك تلقي مي‌شود، طي مدت زمان كوتاهي كاهش يافت و حالا هواي شهرهاي اين دو استان كويري در وضعيت ناسالم براي گروه‌هاي حساس قرار دارد اما توفان و خيزش گرد و خاك در شهرهاي هر دو استان هنوز ادامه دارد و پيش‌بيني شده كه خيزش خاك تا امروز يكشنبه در شهرهاي هر دو استان ماندگار باشد. 

وضعيت هواي شهر تهران چگونه بود 
ديروز با وجود آنكه كيفيت هواي شهر تهران نسبت به روز جمعه كمي بهبود يافت و از شدت آلاينده‌ها تا حدي كاسته شد اما گزارش ظهر ديروز شركت كنترل كيفيت هواي تهران نشان مي‌داد كه آلاينده شاخص هواي تهران، همچنان ذرات معلق كمتر از ۱۰ ميكرون بود و كيفيت هوا در ايستگاه‌هاي شريف (منطقه ۲)، شهرداري منطقه ۲، ستاد بحران (منطقه ۷)، ميدان فتح (منطقه ۹)، پيروزي (منطقه ۱۳)، شادآباد (منطقه ۱۸)، شهرداري منطقه ۱۹، شهرري (منطقه ۲۰) و شهرداري منطقه ۲۲ در شرايط خطرناك (301 تا 500) قرار داشت. طبق اين گزارش همچنين، ظهر ديروز كيفيت هوا در ايستگاه‌هاي سوهانك (منطقه ۱)، شهرداري منطقه ۴، گلبرگ (منطقه ۸)، ميدان امام خميني (منطقه ۱۲)، شهرداري منطقه ۲۱ و شهرك چشمه (منطقه ۲۲) در شرايط بسيار ناسالم (201 تا 300) قرار داشت و همچنين در ايستگاه‌هاي پونك، دانشگاه مسعوديه (منطقه ۱۵) و شهرداري منطقه ۱۶ در شرايط ناسالم براي همه گروه‌ها (151 تا 200) گزارش شده بود. 

انتقاد و هشدار وزارت بهداشت نسبت به تساهل كارگروه تصميم‌گيرنده در
 استانداري تهران 
به دنبال انتشار گزارش‌هاي كشوري و استاني از وضعيت تداوم خيزش و توفان گرد و خاك در 22 استان كشور، رييس گروه سلامت هوا و تغيير اقليم وزارت بهداشت با تاكيد بر اينكه آلودگي هواي ناشي از گرد و غبار، تفاوتي با آلودگي هواي ناشي از تردد خودروها در فصل سرد سال ندارد، گفت: «در اين نوع از آلودگي هوا خطر بروز بيماري‌هاي تنفسي، بيماري‌هاي قلبي، افزايش علايم بيماري‌هاي تنفسي، افزايش مراجعه به مراكز درماني به دليل خس خس سينه و سرفه و تشديد علايم آسم در مبتلايان به اين بيماري وجود دارد.
 عباس شاهسوني در گفت‌وگو با ايسنا گفت: مبناي آلودگي هوا ذرات معلق و اندازه اين ذرات 10 PM و 2.5 PM است و جنس آنها اهميتي ندارد. ممكن است جنس اين دو ذره متفاوت باشد اما در هيچ دستورالعملي نيامده است كه جنس خاصي از ذرات معلق تاثير خاصي بر ميزان آلودگي هوا دارند. تاكيد اصلي بر غلظت و اندازه ذرات است كه در آلودگي هواي ناشي از ترافيك و فصول سرد عمدتا 2.5 PM است و در گرد و غبار PM۱۰ است.»
به دنبال تداوم آلودگي و خيزش گرد و خاك در پايتخت، در حالي كه كارگروه تصميم‌گيرنده در استانداري تهران، روز جمعه و بعد از تشكيل جلسه اضطراري، تعطيلي مدارس استان براي روز شنبه را با وجود درخواست وزارت بهداشت، ضروري ندانست، شاهسوني در ادامه توضيحات خود افزود: تصميم به فعاليت حضوري مدارس با ما نبوده و اين موضوع تصميم‌گيري استاني بوده است. عواقب اين تصميم اين است كه كودكان و گروه‌هاي حساس در معرض اين آلودگي هوا قرار مي‌گيرند و ممكن است در برخي منجر به بيماري‌هاي تنفسي و مشكلات شود. در سالمندان نيز خطر وقوع سكته قلبي و تشديد علايم بيماري‌هاي تنفسي وجود دارد علاوه بر اينكه خطر ناشي از اين نوع آلودگي هوا مي‌تواند سبب بروز مرگ زودرس باشد. ثابت شده كه در چنين شرايطي با افزايش چند برابري آمار مراجعات بيمارستاني مواجه خواهيم شد اگرچه برخي علايم ممكن است سه يا چهار روز بعد از مواجهه با هواي آلوده ايجاد شود.»