قوانين متروك و فرهنگ ديواركشي
ابراهيم اميني
1) طي روزها و هفته‌هاي اخير، ابعاد و زواياي گوناگون مرتبط با طرح صيانت در رسانه‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي مورد بررسي و تحليل قرار گرفته است. يكي از حوزه‌هاي مهم مربوط به اين بحث، اثراتي است كه صويب يك چنين طرح‌هايي بر اصل آزادي بيان و گردش آزاد اطلاعات به جاي مي‌گذارد. بايد قبول كرد كه تصويب طرح‌هايي از نوع طرح صيانت، آزادي بيان در جامعه را خدشه‌دار مي‌سازد و حقوق شهروندان براي بهره‌مندي از اينترنت و فضاي مجازي را سلب مي‌كند. يعني از يك طرف آزادي بيان را «تحديد» مي‌كند و از سوي ديگر باعث «تهديد» ميليون‌ها كسب و كار آنلاين در بستر فضاي مجازي و اپليكيشن‌ها مي‌شود. بر اين اساس نمايندگاني كه در مجلس و قوه تقنيني مشغول به فعاليت هستند بايد بدانند و آگاه باشند كه در حقيقت نمايندگان ملت و افكار عمومي هستند. نظام‌هاي پارلمانتاريستي در هر كشوري شكل مي‌گيرند تا استبداد، ديكتاتوري و حكومت يك اقليت بر اكثريت را از ميان ببرند.
2) در واقع مطالبات مردم و نظر اكثريت جامعه بايد ركن اساسي تصميم‌سازي‌ها و سياست‌گذاري‌ها تلقي شود و قوانين، مبتني بر اين الزامات تصويب شوند. واقع آن است كه ريشه بسياري از اصلاحات در جامعه از طريق قوانين مطلوب شكل مي‌گيرد و در نقطه مقابل ركن بسياري از ناهنجاري‌ها و مشكلات نيز برآمده از قوانيني است كه نسبتي با مطالبات عمومي جامعه ندارند. از منظر حقوقي بسياري از قوانين وجود دارند كه به آنها «قوانين متروك» مي‌گويند. يعني قانوني تصويب شده و مراحل قانوني لازم‌الاجرا درخصوص آن پشت سر گذاشته شده، ولي به دليل اينكه افكار عمومي پذيراي آن نيست، بنابراين به مرحله اجرا در نيامده‌اند. در محيط‌هاي حقوقي به اين دست قوانين، قوانين متروك مي‌گويند. به عنوان مثال، قوانيني كه براي محدودسازي ماهواره‌ها در سال‌هاي ابتدايي دهه 80 تصويب شده از اين دست قوانين متروك است.
ساختار تقنيني كشور در يك برهه خاص بنا به دلايلي با هدف محدودسازي يك ابزار ارتباطي جديد، قانوني را تصويب كرده اما به اين دليل كه نسبتي با مطالبات مردم و واقعيات روز جهاني نداشته است، اجرايي نشده است. طرح صيانت نيز به لحاظ شكلي و موضوعي يك چنين وضعيتي دارد. برخي افراد و جريانات به بهانه‌هاي مختلف، تلاش مي‌كنند، شهروندان را از يكي از بنيادي‌ترين حقوق خود كه دسترسي آزاد به اطلاعات و ابزارهاي ارتباطي نوين است، محروم كنند، ناگفته پيداست كه يك چنين قانوني با واكنش مردم مواجه و در برابر اجراي آن مقاومت صورت مي‌گيرد.
3) از سوي ديگر، مخالفت با اين قانون به يك گروه و جناح خاص تعلق ندارد. هر چند گروه‌هاي اطلاح‌طلب و ميانه‌رو با توجه به گفتمان خود بيشتر با اين طرح مخالفت مي‌كنند، اما بايد توجه داشت كه مخالفت با طرح صيانت، تنها به يك گرايش سياسي خاص اختصاص ندارد. مجموعه افراد فهيم و گروه‌هايي كه با واقعيت‌هاي نوين جهاني آشنايي دارند و مطالبات نسل‌هاي مختلف ايراني را درك مي‌كنند با اين طرح مخالفت مي‌كنند. از آنجا كه نمايندگان مجلس در نشست غيرعلني خود تصميم گرفته‌اند، بررسي طرح صيانت را در صحن علني دنبال كنند، اميدوار هستيم كه مطالبات مردم در اين حوزه مورد توجه قرار بگيرد و طرح از دستور كار مجلس خارج شود. ابزارهاي نوين ارتباطي تنها يك ظرف و يك ابزار هستند و به گونه‌هاي مختلف مي‌توان از آنها استفاده كرد. پيش از اين در دهه‌هاي گذشته بخش زيادي از ظرفيت‌هاي كشور صرف اين مي‌شد كه ويديو از دسترس شهروندان ايراني خارج شود. اما گذشت ايام نشان داد كه ويديو مانند ساير ابزارهاي ارتباطي يك ابزار است و هم مي‌توان فيلم خوب در آن تماشا كرد و هم فيلم مبتذل. ماهواره يا فضاي مجازي نيز يك چنين شرايطي دارند، اين ابزارها با فرهنگ‌سازي مي‌توانند به ابزارهايي در راستاي منافع كلان كشور قرار بگيرند.
4) امروز دامنه وسيعي از ايرانيان كسب و كار خود را در بستر فضاي مجازي شكل داده‌اند و هرگونه محدودسازي در اين حوزه، مشكلات اقتصادي و معيشتي فراواني را براي مردم ايجاد مي‌كند. ضمن اينكه امروز بسياري از مسوولان كشور نيز از اين ابزارهاي ارتباطي بهره مي‌برند تا صداي خود را به گوش مردم ايران و ساير كشورهاي جهان برسانند. مديران ايراني چاره‌اي جز اين ندارند كه واقعيت‌هاي جهان امروز را پذيرا باشند. دوراني كه چين، ديوار بزرگي حول خود مي‌تنيد تا فرهنگ و قلمروي خود را از تهاجم ساير ملل مصون دارد به سر آمده است و كشورها چاره‌اي جز اين ندارند كه به جاي ديواركشي از طريق فرهنگ‌سازي و تبادل افكار از طريق همين ابزارهاي نوين ارتباطي گفتمان خود را به گوش جهانيان برسانند.