لباس هم موزه مي‌شود
سارا كريمان
پوشاك و منسوجات همواره سهم مهمي در خلق هنري بشر داشته است، از ديرباز كه پوشش در بدوي‌ترين صورت خود تن‌پوشي براي حفظ انسان در برابر خشونت‌هاي طبيعي بود، به محملي براي هنرورزي، طرح و نقش بدل شد. انسان دريافت اين الحاق صميمي زيبايي، هويت، نشان‌هاي جنسيتي و بسياري از معاني را در خود مستتر دارد. تاريخ پوشاك، تاريخ هنري است كه بسياري از زيرمتن‌ها، مناسبات اجتماعي و شرايط فرهنگي را نيز بازگو مي‌كند. تمدن ايران نيز سبقه‌اي چند هزار ساله در بافت و طراحي انواع پارچه و دستبافته دارد، تاريخي كه اوج و افول‌هاي بسياري را پشت سر نهاده است. از مقاطع درخشش اين هنر شكوفايي آن در دوران صفوي مثال‌زدني است. نمونه‌هاي بسيار فاخري از زربفت و مخمل در ايران توليد مي‌شدند كه به اروپا و ساير كشورها صادر مي‌شدند و رخت تن بسياري از اعيان و اشراف يا پوششي براي تزيين كاخ و مراسم آييني- مذهبي را تشكيل مي‌دادند. امروزه نيز قطعات بسيار مهمي از پارچه‌هاي ايراني در موزه‌هاي مهم دنيا از جمله موزه متروپوليتن، موزه ليون و بسياري از موزه‌هاي تخصصي پارچه يا موزه‌هاي هنري نگهداري مي‌شود كه اغلب نمونه‌اي از دوران ساساني، صفوي و قاجاري هستند كه هريك به لحاظ ارزش آنها در شيوه و تكنيك‌هاي توليد، نقوش و ابعاد كاربردي آنها حايز اهميت هستند.
امروزه يكي از مهم‌ترين گونه‌هاي موزه‌اي، موزه‌هايي هستند كه به موضوع پارچه و لباس اختصاص يافته‌اند كه به‌طور كلي مي‌توان آنها را در سه دسته زير طبقه‌بندي كرد: 1- موزه‌هاي مردم‌شناسي كه انواع لباس و پوشش را از منظر مردم‌شناسي قوم‌شناسي، گردآوري و به نمايش درمي‌آورد.2- موزه‌هاي تخصصي پارچه و لباس كه اغلب نمونه‌هاي فاخري از لباس و پارچه كه معمولا تاريخي و اشخاص به خصوصي تعلق دارند را در مجموعه خود نگهداري مي‌كنند، اين مجموعه‌ها اكثرا بر انواع هنرهاي به‌كار‌رفته در آثار و سير تحول پوشاك تاكيد دارند. 3- موزه‌هاي مُد و فشن، اين موزه‌ها كه گونه‌اي متاخر از انواع موزه‌هاي تخصصي لباس هستند، لباس را به مثابه امري تجاري و پر سرعت در توليد و مصرف در جهان معاصر بررسي مي‌كند، اين موزه‌ها اغلب نمونه‌هاي مثال‌زدني از برندهاي معروف كه مولفه‌هاي تغيير مد را نمايان مي‌كنند نشان مي‌دهند و رويدادهايي با محوريت طراحي فشن را در اهم فعاليت‌هاي خود مي‌گنجانند.
شوراي بين‌المللي موزه‌ها (ايكوم) نيز براي ايجاد فضاي تعامل ميان اين موزه‌ها، كميته تخصصي موزه‌هاي پوشاك با نام تخصصي costume را به اين موضوع اختصاص داده است. از اهداف اين شورا حفظ ارزش‌هاي هنري گذشته و تاثير و ترويج آن بر جامعه امروز است.
در ايران جز موزه پوشاك سلطنتي در مجموعه سعدآباد، موزه‌اي به‌طور تخصصي به اين موضوع اختصاص نيافته است و عمدتا لباس‌ها در مجموعه‌ها بخشي از آثار در كنار ساير اقلام هستند، اين در حالي است كه ظرفيت هنري و فرهنگي اين موضوع بسيار مهم است و اختصاص يك موزه به اين امر به مثابه تاسيس مركزي براي ترويج و مطالعه انواع هنرهاي وابسته به بافت، طراحي و تزيين لباس است كه بعضا در خطر فراموشي و انقراض قرار دارند. از موزه‌هاي مهم دنيا در اين زمينه مي‌توان به موزه پارچه و لباس تورنتو، موزه لباس كيوتو، موزه بافته و فشن لندن، موزه لباس فلورانس اشاره داشت. علاوه بر آن در موزه‌هاي بزرگ جهان مانند ويكتوريا و آلبرتا نمونه‌هاي بسيار مهمي از پارچه و لباس نگهداري و نمايش داده مي‌شود.