مرزهاي اينترنتي
رامين يزدان‌شناس
مرز؛ يك مفهوم و واقعيت سياسي ساخته بشر است كه قلمرو حكومتي كشورها را از هم متمايز مي‌كند. در علومي چون حقوق داخلي و بين‌المللي، جغرافيا، سياست، روابط بين‌الملل و نظامي، مرز مفهوم مهمي است و تعريف مشخصي دارد.
تكنولوژي در چند دهه اخير بسياري از قواعد ارتباطي متداول را در هم شكسته است. هر فردي در هر گوشه دنيا حتي دور افتاده‌ترين نقاط، تنها با در دست داشتن يك تلفن هوشمند و اينترنت، امكان دسترسي به اطلاعات و خدماتي را دارد كه فردي ثروتمند در پيشرفته‌ترين شهرهاي دنيا همان امكان را دارد. شايد بتوان ادعا كرد كه اين دنياي مجازي جديد حاصل از تكنولوژي، آغاز رسيدن به روياي هميشگي بشر يعني برداشتن مرزها، مساوات و دسترسي برابر همه افراد به همه امكانات است؛ اما تاريخ و رسم زمانه به ما يادآوري مي‌كند كه شر، تحمل پايداري و ماندگاري خير را ندارد.
اگر معتقديد كه خدمات اينترنتي و برخورد كشورهاي صاحب تكنولوژي‌هاي جديد به‌طور كامل پايبند احترام به آزادي بيان و جريان آزاد اطلاعات است، كافيست در شبكه‌هاي اجتماعي و خصوصا فيسبوك يا اينستاگرام چند خط خلاف نظر آنها درباره مسائل خاورميانه يا جنگ اوكراين بنويسيد، اينتر كنيد و تا ده بشماريد.
اگر خوش شانس باشيد تنها با حذف مطلب خود روبرو خواهيد شد وگرنه با پيامي تهديدآميز مواجه مي‌شويد كه در صورت تكرار، دسترسي شما به حسابتان محدود يا قطع خواهد شد. اينگونه بدون اينكه رسما «اسپلينترنت – Splinternet» يا «اينترنت جدا از هم» ساخته باشند، شما را از آن بيرون نگه مي‌دارند. يعني اين پيام را به شما منتقل مي‌كنند كه اينجا، «اينترنت ما» است و «قواعد ما» در آن برقرار است.
اينها اولين نشانه‌هاي اعمال تسلط بر خدمات اينترنتي از طرف ارايه‌دهندگان اصلي اين سرويس مي‌باشد. پاندمي كرونا، به يك‌باره اكثريت مردم دنيا را وارد زندگي اينترنتي و آنلاين كرد، اكنون بسياري از خدمات عمومي و خصوصي در كشورها از طريق بستر اينترنت ارايه مي‌شود.
چنين وابستگي به اينترنت و همچنين سابقه قدرت‌هاي بزرگ صاحب اين تكنولوژي، هشدار امكان تسلط و اعمال قواعد دلخواه آنها را مي‌دهد. محدوديت در دسترسي و ارايه گزينشي امكانات از اولين نشانه‌هاي اين تسلط خواهد بود و البته در موارد اعمال فشار حداكثري به يك كشور، قطع دسترسي اينترنتي آن كشور يا اعمال محدوديت عليه آن توسط قدرت‌هاي ديگر نيز مساله‌اي دور از انتظار نيست.
اگر امريكا و اتحاديه اروپا بخواهند قوانين و حاكميت خود را در اينترنت نيز اعمال كنند، عجيب نخواهد بود كه ساير كشورها نيز نگراني‌هايي در اين خصوص داشته باشند و نسبت به اعمال حاكميت خود بر اينترنت اقدام كنند. قدرت‌هاي بزرگ ارايه‌دهنده خدمات اينترنتي نمي‌توانند از سايرين توقع آزادي جريان اطلاعات داشته باشند اما خود با حداكثر توان، در راه اعمال قوانين داخلي خود، تحريم كاربران ساير كشورها يا سانسور در سطح اينترنت و شبكه‌هاي اجتماعي اقدام كنند. صاحبان شبكه‌هاي بزرگ اجتماعي نمي‌توانند در درگيري‌ها، منازعات يا حتي تقابلات سياسي به كاربران كشور مقابل فقط اجازه موافقت با خود را بدهند و طرف مقابل را از نشر محتواي مخالف خود منع كنند.
با اين كار در واقع، اين قدرت‌هاي بزرگ در عرصه اينترنت هستند كه درحال هل دادن ساير كشورها به سمت برقراري مرزها در اينترنت و ايجاد شبكه‌هاي جدا از هم مي‌باشند.
پرواضح است كه در هر كشوري، دخالت و اعمال نفوذ بر اينترنت، به جاي اينكه زمينه‌اي براي محدود كردن و كنترل كاربر داخلي باشد، بايد طرحي براي حمايت از دسترسي آزاد اين كاربر در برابر اعمال نفوذ و قدرت خارجي گردد. پيشرفت و توان علمي و اجرايي در زمينه خدمات اينترنت داخلي، لازمه استقلال هر كشور در اين دنياي مجازي و نوين است.
اگر مايل هستيم در اين زمينه حرفي براي گفتن داشته باشيم و بهترين حمايت را از شهروندان بكنيم لازم است امكاناتي در سطح امكانات حاضر در سطح دنيا و چه بسا بهتر فراهم كنيم كه كاربر داخلي نيازي به استفاده از مشابه خارجي آن نداشته باشد.
به جاي بستن مرزهاي نوين بايد ضمن استفاده بهينه از امكانات موجود، به توان علمي و اجرايي داخلي چنان بيفزاييم كه اعمال نفوذ كشورهاي صاحب تكنولوژي، وقفه‌اي در استفاده شهروندان از اين تكنولوژي ايجاد نكند.