آيا پيام‌رسان‌ها مي‌توانند واپسين گره باقيمانده در مذاكرات وين را باز كنند؟
سكون آزاردهنده ديپلماسي
عبدالرضا فرجی‌راد: سفر احتمالی انریکه مورا به تهران بدون پیشنهاد جدید نخواهد بود
شهاب شهسواري
وقف در مذاكرات احياي برجام در حالي به دو ماه مي‌رسد كه هنوز هيچ دورنمايي براي از سرگيري يا به نتيجه رسيدن مذاكرات وجود ندارد. اين توقف در حالي ادامه پيدا مي‌كند كه ناتواني طرفين در رسيدن به توافقي براي احياي برجام بعد از ۱۳ ماه گفت‌وگو، از يك سو همچنان فشار كمرشكن تحريم‌ها را بر دوش شهروندان ايراني حفظ كرده و از سوي ديگر نگراني‌هاي اعلاني طرف‌هاي 1+4 و امريكا را از برنامه هسته‌اي ايران برطرف نكرده است. براساس گزارش‌هاي غيررسمي تنها اختلاف‌نظر باقيمانده ميان طرفين، مساله حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي از فهرست سازمان‌هاي تروريستي خارجي ايالات متحده امريكاست، موضوعي كه تهران و واشنگتن هنوز به توافقي براي نحوه اجراي آن نرسيده‌اند، اما رسانه‌ها از احتمال سفر قريب‌الوقوع انريكه مورا هماهنگ‌كننده اروپايي مذاكرات وين به تهران با هدف حل اين اختلاف‌نظر ميان تهران و واشنگتن خبر داده‌اند. اين در حالي است كه چهارشنبه هفته گذشته، سناي امريكا بيانيه‌اي غيرالزام‌آور خطاب به دولت تصويب كرد كه در آن از دولت خواسته بود كه از حذف نام سپاه پاسداران از اين فهرست خودداري كند. در طول هفته‌هاي گذشته گزارش‌هاي متفاوتي در مورد پيشنهادهاي طرفين در مورد حل و فصل اين واپسين اختلاف باقيمانده در مذاكرات منتشر شده است. روزنامه وال‌استريت ژورنال، اوايل هفته گذشته گزارش داده بود كه انريكه مورا، معاون نماينده عالي سياست خارجي اتحاديه اروپا قصد دارد براي مذاكره در اين مورد به تهران سفر كند، اما تهران هنوز براي پذيرش او اعلام آمادگي نكرده است. علي واعظ، مدير برنامه ايران در انديشكده بين‌المللي گروه بحران به لورا روزن، خبرنگار مستقل مي‌گويد: «ايران به اين دليل علاقه‌اي به دعوت از هماهنگ‌كننده اروپا ندارد كه تصور مي‌كند او به جاي داشتن پيشنهادي تازه از سوي امريكا، با اين هدف قصد سفر به تهران دارد كه مقام‌هاي ايران را به كنار گذاشتن درخواست‌شان براي حذف نام سپاه از فهرست گروه‌هاي تروريستي قانع كند.» انريكه مورا، هفتم فروردين ماه سال جاري با ماموريت پادرمياني ميان تهران و واشنگتن براي كنار گذاشتن اختلاف نظر به تهران سفر كرده بود. بر اساس گزارش‌هاي غيررسمي در اين سفر تهران پيشنهادهاي خود براي حل اختلاف باقيمانده را در اختيار هماهنگ‌كننده اتحاديه اروپا قرار داده و قرار بود كه او بعد از سفر به واشنگتن و مشورت با مقام‌هاي امريكا پاسخ واشنگتن را به تهران بياورد. هر چند بلافاصله بعد از سفر نوروزي مورا به تهران، او به امريكا رفت، اما برگرداندن پاسخ امريكا هرگز عملي نشد.عبدالرضا فرجي‌راد، استاد جغرافياي سياسي و تحليلگر مسائل بين‌الملل معتقد است كه بايد منتظر ماند تا سفر انريكه مورا به تهران انجام شود و بعد در مورد نحوه حل و فصل مساله باقيمانده و از سرگيري يا توفيق مذاكرات برجام اظهارنظر كرد. فرجي‌راد مي‌گويد: «اروپايي‌ها اين سفر را با هدف ايجاد گشايشي در گره موجود در مذاكرات پيشنهاد كرده‌اند. قطعا پيشنهادهايي از سوي امريكا براي حل و فصل مساله مطرح شده است.» وي معتقد است سكوت جاري در اروپا و واشنگتن در مورد كوتاه بودن فرصت براي بازگشت به تعهدات برجامي و تهديد براي شتاب در رسيدن به توافق نشان مي‌دهد كه طرفين آماده انعطاف براي رسيدن به نتيجه هستند. لورا روزن، خبرنگار مستقل و نويسنده خبرنامه ديپلماتيك به نقل از مقام‌هاي غربي آگاه نوشته است كه ايران و امريكا در طول ماه‌هاي گذشته به توافق براي نحوه حذف نام سپاه پاسداران از فهرست بسيار نزديك شده‌اند. به نوشته او از جمله راهكارهاي پيشنهادي تعهد طرفين به عدم هدف قرار دادن مقام‌هاي پيشين دو كشور بوده است. جمهوري اسلامي ايران، براي بازداشت و محاكمه آمران و عاملان عمليات تروريستي فرودگاه بغداد كه منجر به ترور شهيد سپهبد قاسم سليماني، فرمانده ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامي شد، احكامي را صادر كرده است. به نوشته لورا روزن، توافق در مورد عدم هدف قرار دادن مقام‌هاي پيشين زماني به هم خورد كه مقام‌هاي تهران باخبر شدند، واشنگتن تمايلي براي محرمانه نگه داشتن اين توافق ندارد.
فرجي‌راد مي‌گويد: «وقتي تصميم انريكه مورا براي سفر به تهران اعلام شده است، وي با توجه به نقشي كه در مذاكرات دارد و با توجه به شناختي كه نسبت به پرونده دارد، قطعا بدون دليل اقدام به اين سفر نمي‌كند.» وي مي‌گويد: «علاوه بر اين وزير و سخنگوي وزارت امورخارجه بارها اعلام كرده‌اند كه مذاكرات از طريق رد و بدل كردن پيام همچنان ادامه دارد، پس طبيعتا مورا به عنوان واسطه انتقال پيام‌ها، پيشنهاد دندانگير يا راهكار تازه‌اي در اختيار دارد كه درخواست سفر به تهران را مطرح كرده است.» فرجي‌راد معتقد است كه حتما راه‌حلي براي برون‌رفت از بحران فعلي وجود دارد. وي مي‌گويد: «مفهوم مذاكره و ديپلماسي به همين معني است. خيلي گره‌ها و اختلاف‌هاي سخت و پيچيده ديگر وجود داشت كه تاكنون از طريق مذاكره حل و فصل شده است.»
وضعيت برزخي مذاكرات وين تا كي؟
روز پنجشنبه سخنگوي وزارت خارجه امريكا در پاسخ به سوالي در مورد برنامه جايگزين امريكا در صورت شكست مذاكرات احياي برجام، تاكيد كرد كه واشنگتن همچنان برجام را در راستاي منافع ملي امريكا مي‌داند، اما همزمان تهديد كرد كه وضعيت جاري نمي‌تواند تا ابد ادامه پيدا كند. ند پرايس تاكيد كرد: «وضعيت موجود نمي‌تواند مدت زيادي ادامه پيدا كند. يا ما در موقعيت بازگشت به پايبندي به برجام قرار مي‌گيريم و شاهد اعمال دوباره آن محدوديت‌ها بر برنامه هسته‌اي ايران خواهيم بود يا مسير ديگري را در پيش مي‌گيريم.» وي با اين حال گفت: «ممكن است زماني فرا برسد كه ارزيابي‌هاي ما نشان دهد برنامه هسته‌اي ايران بيش از حد پيشرفت داشته است كه اجرايي كردن بازگشتي بالقوه به برجام ديگر در راستاي منافع‌مان نيست. اما ما هنوز به آن نقطه نرسيده‌ايم.»
عبدالرضا فرجي‌راد با اشاره به بحران اوكراين و درگير شدن روزافزون امريكا و اروپا در اين بحران معتقد است كه امريكايي‌ها در حال حاضر علاقه‌اي به ايجاد يك بحران تازه بين‌المللي ندارند. او مي‌گويد: «شكست مذاكرات احياي برجام در سكوت اتفاق نخواهد افتاد، بلكه يك بحران تازه در سطح جهاني براي غرب ايجاد مي‌كند كه در شرايط كنوني جنگ اوكراين، بسيار بهاي سنگيني دارد.»
مذاكرات برجام زير سايه اختلافات داخلي امريكا؟
روز چهارشنبه سناي امريكا مصوبه غيرالزام‌آوري داشت كه به دولت بايدن توصيه مي‌كرد از توافق با ايران بدون درنظر گرفتن آنچه از سوي نمايندگان امريكا «حمايت ايران از تروريسم» توصيف شده بود، خودداري كند و سپاه پاسداران انقلاب اسلامي را از فهرست «سازمان‌هاي تروريستي خارجي» حذف نكند. هر چند اين طرح به عنوان يك طرح مشورتي به دولت و غيرالزام‌آور ارايه شد، اما راي ۱۶ نماينده دموكرات به اين طرح و حمايت تقريبا كامل اعضاي حزب جمهوري‌خواه از آن نشان داد كه تا چه اندازه دولت بايدن براي راضي كردن كنگره در صورت رسيدن به يك توافق با ايران مشكل خواهد داشت. به نوشته پايگاه خبري پوليتيكو اين مصوبه يك تير هشدار براي دولت امريكا در مورد مذاكرات برجام محسوب مي‌شد.عبدالرضا فرجي‌راد معتقد است كه واپسين اختلاف‌نظر باقيمانده در برجام يك مساله سياسي سنگين براي دولت امريكاست. او مي‌گويد: «كاخ سفيد از يك طرف تحت فشار شديد لابي‌هاي منطقه‌اي از جمله اسراييل و كشورهاي عربي منطقه قرار دارد، از طرف ديگر در آستانه يك انتخابات سرنوشت‌ساز در پاييز جاري قرار گرفته است.» انتخابات ماه نوامبر نه تنها مي‌تواند اكثريت مجلس نمايندگان و سنا را از حزب دموكرات سلب كند، بلكه به گفته فرجي‌راد در نتيجه انتخابات سال ۲۰۲۴ هم تاثيرگذار خواهد بود. فرجي‌راد مي‌گويد: «دولت بايدن آمادگي دارد سپاه را از فهرست خارج كند، اما مي‌خواهد اين اقدام را در مقابل امتيازي قابل توجه از ايران انجام دهد كه در سياست داخلي امريكا به رقيب نشان دهد و از تاثيرگذاري اين اقدام بر نتايج انتخابات اجتناب كند.»به‌‌رغم اينكه ۱۶ سناتور دموكرات به اين طرح راي مثبت دادند، اما مخالفان طرح اين آرا را چندان جدي نمي‌دانند. معاون رهبر اكثريت سناي امريكا، سناتور ديك دوربين از ايالت ايلينوي معتقد است كه دست‌كم نيمي از سناتورهاي دموكراتي كه از اين طرح حمايت كردند نهايتا موضعي مشابه دولت بايدن در مورد توافق هسته‌اي مي‌گيرند. او با اشاره به نزديك بودن انتخابات ميان‌دوره‌اي كنگره امريكا در پاييز سال جاري گفت: «اين يك طرح غيرالزام‌آور در يك‌سال به لحاظ سياسي مهم بود. اگر وارد مذاكرات اساسي مهار بالقوه سلاح‌هاي هسته‌اي در خاورميانه شويم، تصور مي‌كنم كه نمايندگان با رويكرد ديگري به قضيه نگاه كنند.» برايان شاتز، سناتور دموكرات هاوايي نيز با اشاره به غيرالزام‌آور بودن اين طرح خطاب به خبرنگاران گفت: «آراي مشورتي در حد تصميم‌هاي شوراي دانش‌آموزي مدرسه‌هاست. لطفا اين را به نقل از من بنويسيد.»دست‌كم دو سناتور دموكرات هم كه به اين طرح راي داده‌اند، اين راي را به معناي مخالفت خود با توافق احياي برجام نمي‌دانند. كريس كونز، از سناتورهاي دموكرات نزديك به بايدن كه به اين طرح راي مثبت داد، مي‌گويد: «راي من به اين مصوبه باعث زير سوال رفتن حمايت دايمي من از تلاش‌هاي دولت براي مذاكرات در جهت توافق نمي‌شود و من همچنان نسبت به نتيجه احتمالي مذاكرات وين رويكردي باز دارم.» ران وايدن، سناتور دموكرات ايالت اورگان هم مي‌گويد: «براي من اين يك فرصت بود كه نشان بدهم نسبت به تلاش‌هاي ايران كه در نظر من در جهت ترويج تروريسم است و عدم تمايل‌شان به اجراي تعهدات در توافق اول، نگراني‌هايي دارم.»