زبيگنيو رائو، وزير خارجه لهستان در گفت‌وگو با « اعتماد»:
ايران بايد بخشي از راه‌حل پايدار براي چالش‌هاي خاورميانه باشد
علي پاكزاد
زبيگنيو رائو، وزير خارجه لهستان در ميانه بحران اوكراين و ادامه حمله نظامي روسيه به اين كشور به ايران سفر كرد و با رييس‌جمهور و وزير خارجه ايران ديدار و گفت‌وگو كرد. سفري كه محورهاي اصلي آن مسائل انساني، سياسي و اقتصادي پيرامون بحران موجود در اوكراين و همچنين روابط دو جانبه بود. حمله نظامي روسيه به اوكراين من را به لهستان كشاند. لهستان اين روزها محبوب‌ترين همسايه اوكراين است و اين در حالي است كه ايران و لهستان نيز پس از جنگ جهاني دوم خاطرات مشابه مشتركي دارند. متن كامل اين گفت‌وگو با زبيگنيو رائو، وزير خارجه لهستان به شرح زير است.
اولويت‌هاي سياست خارجي لهستان در زماني كه حوزه «سازمان امنيت و همكاري اروپا» تحت‌تاثير جنگ قرار دارد، چيست؟
«سازمان امنيت و همكاري اروپا» به عنوان بستري براي تنش‌زدايي، تسهيل گفت‌وگو، كاهش خطر تشديد تنش نظامي و جلوگيري از درگيري طراحي شده است. اين سازمان در حدود پنج دهه از شكل‌گيري‌اش، با بزرگ‌ترين چالش مواجه است. درست است كه پيش از اين شاهد عقب‌نشيني در تعهدات اصلي سازمان امنيت و همكاري اروپا بوديم. مفهوم امنيت فراگير به‌طور گسترده و جهاني توسط همه كشورهاي شركت‌كننده درك نشد. عناصر قانون سازمان امنيت و همكاري اروپا به‌طور انتخابي براي حمايت از روايت‌هاي يك طرفه استفاده مي‌شد.
پس از 24 فوريه، لهستان به عنوان رييس سازمان امنيت و همكاري اروپا موضعي بسيار سختگيرانه و اساسي در دفاع از ارزش‌ها و اصول سازمان اتخاذ كرد و بر جنگ جاري روسيه عليه اوكراين تمركز كرد. در هيچ مجمع بين‌المللي از جمله سازمان امنيت و همكاري اروپا، بازگشتي به تجارت معمول در روابط با روسيه وجود ندارد. پس از آغاز تجاوز روسيه به اوكراين در 24 فوريه، رياست لهستان در سازمان امنيت و همكاري اروپا تحت سلطه اين موضوع قرار گرفت. جنگ روسيه اساس سازمان و امنيت اروپا را متزلزل كرد. مدير ارشد اطلاعات لهستان مجبور شد اكثر جلسات «روتين» و رشته‌هاي كاري در وين را كه مستقيما با اين موضوع ارتباط نداشتند، متوقف كند. ما به هماهنگ كردن كار اين سازمان براي حمايت از اوكراين ادامه مي‌دهيم. جنبه‌هاي بشردوستانه جنگ قطعا در كانون توجه ما باقي خواهد ماند. ما از پيشنهاد سخاوتمندانه ايران براي فرستادن گروهي از پزشكان به لهستان كه از پناهندگان اوكرايني در خاك لهستان مراقبت مي‌كنند بسيار سپاسگزاريم.
با توجه به عدم پايبندي روسيه به قوانين و تعهدات سازمان امنيت و همكاري اروپا، به نظر مي‌رسد آينده سازمان به اين سوال بستگي دارد كه آيا ما قادر به احياي همكاري بين همه كشورهاي شركت‌كننده خواهيم بود يا خير. در اين مرحله دستيابي به اجماع در مورد بسياري از مسائل كليدي عملا غيرممكن است. با اين وجود، ما همچنان معتقديم كه من مي‌توانم از شخصيت منحصر به فرد و فراگير سازمان براي بازگرداندن امنيت و ثبات در منطقه سازمان امنيت و همكاري اروپا استفاده كنم. با اين حال، انتخاب استراتژيك به روسيه بستگي دارد. با درك دشواري بحث در مورد نقش و حضور بلندمدت سازمان امنيت و همكاري اروپا، ما همچنان متعهد به تضمين حمايت سازمان امنيت و همكاري اروپا از اوكراين هستيم. در مواجهه با خسارات غم‌انگيز ملت اوكراين، همه ما بايد تلاش كنيم تا مسوولان را به عدالت بكشانيم و از پتانسيل سازمان امنيت و همكاري اروپا در اين زمينه استفاده كنيم.
تحولات بيشتر احتمالي در اروپا را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
اكنون ارايه چنين ارزيابي دشوار است. ما بايد بر اقداماتي تمركز كنيم كه به ما در دفاع از معماري امنيتي، از جمله اصول حقوق بين‌الملل كه همه ما از آن پيروي كرده‌ايم، كمك مي‌كند. ما نمي‌توانيم نتايج تهاجم نظامي را مشروعيت بخشيم، بنابراين تحريم‌هاي قوي‌تري عليه روسيه موردنياز است. علاوه بر اين، ما بايد از اوكراين در مبارزه با متجاوز بيشتر حمايت كنيم.
نقش لهستان را در بازگرداندن صلح به منطقه چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
هدف اقدامات ما بازگرداندن نظم بين‌المللي مبتني بر قوانين، از جمله حاكميت و تماميت ارضي اوكراين و در نتيجه بازگرداندن صلح به منطقه است. من به عنوان رييس سازمان امنيت و همكاري اروپا از روسيه خواستم تا فورا تمام فعاليت‌هاي نظامي عليه اوكراين را متوقف كند. من همچنين به‌شدت نگران وضعيت جمعيت غيرنظامي هستم. تمامي نيروهاي روسيه بايد فورا از خاك اوكراين خارج شوند. اوكراين يك كشور مستقل با حق دفاع از خاك خود است. بنابراين، لهستان همه‌جانبه به حمايت از اوكراين ادامه خواهد داد.
تا چه زمان مرزهاي لهستان براي پناهندگان اوكرايني باز خواهد بود؟
در نتيجه تجاوز روسيه به اوكراين، بيشترين تعداد پناهجو به لهستان آمدند -تقريبا 3 ميليون- دولت لهستان فعاليت‌هاي هماهنگي را با هدف كمك و سرپناه موثر و سريع و همچنين براي افرادي كه از منطقه درگيري وارد مي‌شوند، انجام داده است. علاوه بر اين، لهستان قوانين خود را تغيير داده است تا اقامت شهروندان اوكرايني را كه از جنگ فرار مي‌كنند در لهستان قانوني كند و آنها را قادر به كار/يا كسب و كار كند. شهروندان اوكراين يك شماره شناسايي (PESEL) دريافت مي‌كنند كه به آنها امكان استفاده از مزاياي اجتماعي در لهستان، مراقبت‌هاي اوليه پزشكي، ادامه تحصيل و خدمات دولت لهستان را مي‌دهد. لهستاني‌ها و دولت لهستان پذيرش پناهندگان از اوكراين را وظيفه اخلاقي خود مي‌دانند كه ريشه در سنت عميق مسيحي دارد. لهستاني‌ها نيز به دليل تاريخ دشوار خود، براي شهروندان اوكراين و پناهندگان اين كشور بسيار متاسف هستند. بنابراين آنها به‌شدت واكنش نشان مي‌دهند.
تيم‌هاي امداد اضطراري ايران با هماهنگي صليب سرخ بين‌المللي آماده حضور در لهستان و ارايه كمك به پناهندگان در لهستان هستند. آيا به چنين كمكي نياز است؟
لهستان از پيشنهاد مهربانانه ايران براي همكاري در ارايه كمك‌هاي پزشكي به شهروندان اوكرايني مورد نياز در رابطه با درگيري‌هاي مسلحانه تشكر مي‌كند. از 24 فوريه، تمام شهروندان اوكرايني در لهستان مانند شهروندان لهستاني تحت پوشش بيمه درماني قرار گرفته‌اند. بنابراين، دسترسي به خدمات پزشكي براساس سيستم مراقبت‌هاي بهداشتي لهستان است. بيماراني كه نياز به كمك فوري پزشكي دارند به نزديك‌ترين بيمارستان منتقل مي‌شوند. در حال حاضر هجوم پناهندگان از ظرفيت جذب بيمارستان‌هاي ما بيشتر نيست. علاوه بر اين، لهستان مشغول فعاليت‌هاي مربوط به جابه‌جايي بيماران در اتحاديه اروپا و منطقه اقتصادي اروپا است. به همين منظور نماينده ويژه وزير بهداشت در وزارت بهداشت تعيين شد تا انتقال بيماران از اوكراين براي ادامه درمان به خارج از لهستان را هماهنگ كند. وظايف اين نماينده شامل هماهنگي همكاري بين اتحاديه اروپا و لهستان در زمينه انتقال بيماران اوكرايني مقيم لهستان است كه درمان طولاني مدت بعدي آنها در يكي ديگر از كشورهاي عضو اتحاديه اروپا انجام مي‌شود. در لهستان يك اردوگاه پناهندگان يا بيمارستان صحرايي وجود ندارد كه در آن ارايه خدمات بهداشتي به صورت فوق هماهنگ ضروري باشد. هر فردي كه وارد مي‌شود اين گزينه را دارد كه در هر مركز درماني در لهستان، درست مانند شهروندان لهستاني درمان شود.
در حال حاضر نيازي به حضور تيم‌هاي پزشكي بين‌المللي در لهستان را پيش‌بيني نمي‌كنيم. با اين حال، نمي‌توانيم احتمال تشديد درگيري در اوكراين را رد كنيم و اين منجر به هجوم ناگهاني بيماران، از جمله بيماراني كه در وضعيت جدي هستند و نياز به كمك پزشكي فوري دارند، شود. از اين رو، يك بار ديگر مي‌خواهيم از شركاي ايراني خود به خاطر تمايل آنها براي مشاركت در فعاليت‌هاي همبستگي تشكر كنيم. پيشنهاد مي‌كنم در صورت بدتر شدن ناگهاني وضعيت، در اين مورد با هم در تماس باشيم.
چه برنامه‌هايي براي همكاري بيشتر با ايران وجود دارد؟
لهستان به سابقه روابط دوجانبه خود با ايران كه بيش از 540 سال است افتخار مي‌كند. خوشحالم كه لهستان و ايران به روابط دوستانه خود ادامه مي‌دهند. همبستگي و همكاري بين‌المللي براي مبارزه موفق با بحران جهاني ناشي از بيماري همه گير بسيار مهم بود. به همين دليل است كه ما 2 ميليون دوز واكسن كوويد-19 را به ايران از جمله پناهجويان افغان در ايران اهدا كرديم.
از نظر ما، ايران بايد بخشي از راه‌حل بادوام و پايدار براي چالش‌هاي امنيتي در خاورميانه باشد. به نفع همه ما است كه وضعيت خاورميانه را باثبات و از گسترش بيشتر سلاح‌هاي هسته‌اي جلوگيري كنيم. اين براي امنيت اروپا با توجه به نزديكي فوري آن به خاورميانه بسيار مهم است. ما متقاعد شده‌ايم كه برجام مي‌تواند تاثير مثبتي بر وضعيت خاورميانه داشته باشد. اين يك عنصر اساسي از معماري جهاني عدم اشاعه و يك نقطه مرجع در بحث منع گسترش است. اميدواريم مذاكرات در وين به زودي در اين زمينه حل و فصل شود. ما همچنين منتظر موفقيت در وين براي تعامل اقتصادي مجدد با ايران هستيم. ما از تماس‌هاي مكرر بين پارلماني با ايران حمايت مي‌كنيم. به‌طور سنتي، يك گروه دوستي فعال لهستاني و ايراني در پارلمان لهستان وجود دارد.
در سفري كه به ايران داشتم به همراه جناب آقاي وزير حسين اميرعبداللهيان، تفاهمنامه همكاري در زمينه‌هاي فرهنگي، آموزشي، علمي، ورزشي، جوانان و رسانه‌هاي گروهي را امضا كرديم كه زمينه را براي تقويت بيشتر روابط ما فراهم مي‌كند. در آينده نزديك ما مشتاقانه منتظر امضاي تفاهمنامه بين وزارتخانه‌هاي ورزش در زمينه همكاري در ورزش هستيم. حالا كه در مورد ورزش صحبت مي‌كنيم بايد بگويم كه به نظر مي‌رسيد گروه ب جام جهاني فوتبال در سال 2022 يكي از هيجان‌انگيزترين گروه‌ها باشد، چراكه انگليس در مقابل ايالات متحده امريكا و ايران به همراه يك تيم ديگر كه هنوز مشخص نشده است، بازي خواهند كرد. تيم ملي فوتبال لهستان در ديدار افتتاحيه خود در قطر به مصاف مكزيك رفت. آنها بعدا قبل از بازي با آرژانتين به مصاف عربستان سعودي خواهند رفت. آيا اين مي‌تواند بهترين ضربه ليونل مسي به جام جهاني باشد؟ آرژانتين در حال حاضر طولاني‌ترين شكست‌ناپذيري را در فوتبال بين‌المللي دارد (31 بازي) در حالي كه مكزيك 16 بازي آخر را هدف قرار خواهد داد (و فراتر از آن - نفرين Quinto Partido هنوز صحبت مي‌شود)، اما اينكه قدرت شوت گل توسط روبرت لواندوفسكي، بهترين گلزن در بازي در حال حاضر، لهستان را روي خط بگذارد، ان‌شاءالله/اميدوارم. براي تيم ما آرزوي موفقيت دارم و به بازي‌هاي هيجان‌انگيز در قطر اميدوار هستم. آخرين اما نه كم اهميت‌ترين، لهستان و اسلووني حق ميزباني مسابقات قهرماني واليبال مردان جهان در سال جاري را دريافت كرده‌اند. تيم‌هاي واليبال لهستان و ايران آخرين بار در سال 2021 در ديداري از ليگ ملت‌ها به مصاف هم رفته‌اند. واليبال يكي ديگر از حوزه‌هايي است كه در آن به اوج برتري رسيده‌ايم.
شما نمايشگاه عكسي را با عنوان: «ردپاي اميد اديسه آزادي» درباره لهستاني‌ها در ايران افتتاح خواهيد كرد. عنوان به چه معناست؟
اين نمايشگاه مسير دشوار مردم لهستان را كه در طول جنگ جهاني دوم به اتحاد جماهير شوروي تبعيد و سپس به ايران و سپس به اروپا، لهستان و همچنين به قاره‌هاي ديگر تخليه شدند، نشان مي‌دهد.
هم لهستاني‌ها و هم ايراني‌ها به‌طور گسترده‌اي از اين واقعيت آگاه هستند كه ايران در سال 1942 حدود 116 هزار سرباز و غيرنظامي لهستاني را پذيرفت. اين بزرگ‌ترين مهاجرت اروپايي‌ها از طريق ايران بود. اين همياري نجات‌دهنده جان‌ها بود. آنچه براي ما مهم است اين است كه در اين نمايشگاه به دوستان ايراني خود نشان دهيم، خاستگاه اين اديسه و نتيجه آن است. بنابراين نمايشگاه در مورد ريشه‌هاي جنگ جهاني دوم، تلاش‌هاي نظامي لهستان و همچنين فداكاري‌هاي ما مي‌گويد. اين يك چشم‌انداز عالي براي بحث در مورد مبارزه ادامه‌دار ما براي آزادي لهستان است كه تنها در سال 1989 به پايان رسيد. جنگ جهاني دوم با حمله آلمان و شوروي به لهستان آغاز شد كه در نتيجه آن بيش از يك ميليون لهستاني خود را به اعماق سيبري و آسياي مركزي تبعيد كردند. در دو سال اول جنگ، هيتلر با استالين همكار بود. دومي تنها پس از حمله آلمان نازي به روسيه شوروي، لهستاني‌ها را از سيبري آزاد كرد. تصميم براي ايجاد نيروهاي دفاعي لهستان براي جنگ در كنار ارتش شوروي گرفته شد. ابهامات شوروي در مورد 20 هزار افسر لهستاني اعدام شده توسط آنها در سال 1940 و عدم حمايت اوليه از لهستاني‌هاي تبعيد شده به سيبري باعث شد ژنرال آندرس تصميم بگيرد كه ارتش خود را از اتحاد جماهير شوروي به ايران دوباره اسكان دهد.
اطلاعات لحظه‌اي از زندگي لهستاني‌ها در ايران بخش اصلي نمايشگاه را تشكيل مي‌دهد. سربازان تحت يك آموزش نظامي پيچيده قرار گرفتند، غيرنظاميان مسير زندگي خويش را به سمتي بردند كه در تلاش بودند تا از اين فرصت بهترين استفاده را ببرند. در تهران پناهندگان در چهار كمپ اسكان داده شدند. يكي از باغ‌هاي شخصي شاه ايران به همين منظور به اردوگاه موقت پناهندگان تبديل شد و بيمارستان ويژه‌اي به آنها اختصاص يافت. مركز فارسي‌شناسي ايجاد شد، كنسرت‌هاي پيانو برگزار شد، مغازه‌ها و رستوران‌هاي لهستاني تاسيس شد، مدارس رونق گرفت. يك واقعيت جالب؛ در اين مدت بيش از 300 روزنامه لهستاني در ايران منتشر شد.
بر اثر گرسنگي و بيماري‌هاي همه‌گير كه لهستاني‌ها در زمان اسارت در اتحاد جماهير شوروي متحمل شدند، بيش از 2800 پناهجوي لهستاني در ايران جان باختند و چندين قبرستان لهستاني در شهرهاي مختلف ايران (تهران، بندرانزلي، مشهد، اصفهان، اهواز) وجود دارد. در سال 1945 اكثر لهستاني‌ها ايران را ترك كردند. ارتش آندرس با هيتلر در جبهه‌هاي آفريقا و اروپا جنگيد. اما فقط برخي از آنها توانستند به خانه برگردند. در پايان جنگ لهستان توسط شوروي اشغال شد. لهستاني‌ها مجبور شدند دنبال خانه جديد خود در كشورهاي دوردستي مانند استراليا، نيوزيلند، آفريقاي جنوبي، مكزيك يا كانادا بگردند. پس از جنگ، چند ده لهستاني كه اكثرا زن بودند، تصميم گرفتند براي هميشه در ايران بمانند و با همسران ايراني ازدواج كنند و تشكيل خانواده بدهند.
لهستان چگونه از تجربه گسترده خود در احياي شهري و تبادلات فرهنگي در رابطه با ايران استفاده خواهد كرد؟
توسعه همكاري‌هاي فرهنگي نه تنها به معناي جشن گرفتن تاريخ مشترك، مانند هشتادمين سالگرد ورود لهستاني‌ها به ايران است، بلكه اگر به چالش‌هايي كه در حال حاضر با آن روبه‌رو هستيم پاسخ دهند، پيوندهاي بين ملت‌ها قوي‌تر و حتي ارزشمندتر خواهد شد. بنابراين، بخش بزرگي از پروژه‌هاي فرهنگي لهستان با ايران با هدف تاثيرات عملي است كه منافع ملموسي را براي مردم و اقتصاد به همراه دارد. در مدرسه تابستاني طراحي لهستاني كه با همكاري دانشگاه تهران اجرا مي‌شود، محققان لهستاني با دانشجويان ايراني روي دانش مدرن كاربردي در طراحي صنعتي كار مي‌كنند. با توجه به احياي فضاهاي شهري، كارشناسان لهستاني را براي حمايت از اصفهان با توجه به متدولوژي نوين در نوسازي مناطق شهري اعزام مي‌كنيم. مردم اصفهان 80 سال پيش از پناهندگان لهستاني استقبال كردند، اكنون كارشناسان لهستاني به شهر بازگشته‌اند تا دانش خود را در زمينه انطباق مناطق شهري با نيازهاي شهروندان خود به اشتراك بگذارند. اين پروژه پتانسيل كمك به توسعه پايدار شهر و رونق توسعه اقتصادي آن را دارد.