اعتدال
پيروزي و نهايتا اصلاحات
محسن هاشمي‌رفسنجاني
در آستانه دوم خرداد و ظهور پديده اصلاحات در پهنه سياسي كشور، بد نيست نگاهي به تحولاتي شود كه پس از پايان جنگ نهايتا باعث شكل‌گيري دوم خرداد شد. در اغلب تحليل‌هايي كه در خصوص ظهور اصلاحات صورت مي‌گيرد، توجهي به زمينه‌هاي شكل‌گيري اين تحول بسيار مهم در كشور نمي‌شود. واقع آن است كه پس از نامه 25 تير امام راحل و با شروع آتش‌بس و اعلان پذيرش قطعنامه در تاريخ 27 تير 1367 و خاموش شدن تانك‌ها، توپ‌ها، بمب‌ها و موشك‌ها و شروع بازسازي مخروبه‌هاي جنگ و مطرح شدن برنامه‌هاي سازندگي، براي اولين‌بار پس از 8 سال دفاع، ايران مراسم سال نو را بدون جنگ آغاز كرد و تعطيلات نوروز را با آرامش گذراند، تأمين كالاهاي اساسي، نجات آزادگان از چنگ صداميان، بازگرداندن آوارگان جنگ به اوطان، ترميم خرابي‌هاي زيربنايي و روبنايي و ويراني‌هاي جنگ، پيگيري سازندگي، اشتغال براي نيروهاي ايثارگر در ارتباط با جنگ، تعمير و نوسازي تجهيزات و مراكز نظامي، تأمين نيازهاي جانبازان، خانواده‌هاي شهدا و آزادگان، تأمين سلامت، تحصيل، كار، مسكن، ازدواج. تأمين نيازهاي مصرفي كشور، تأمين بودجه ارزي و ريالي براي هزينه‌هاي بازسازي و سازندگي و نيازهاي معيشتي و تأمين مواد اوليه براي توليد، رفع كسري 50 درصدي بودجه، كاهش تورم 30درصدي. تأمين نيازهاي توليد در بخش‌هاي كشاورزي، صنعت و خدمات، توسعه روابط با جهان پيراموني، اصلاح قوانين و مقررات تعديل سياست‌هاي ارزي، بانكي، خارجي، قضايي و امنيتي از جمله مهم‌ترين اقداماتي بود كه در اين برهه در دستور كار قرار گرفتند. آيت‌الله هاشمي در آخرين زندان در اوين كه سه سالي طول كشيد، مشغول تهيه دوره تفسير راهنما و فرهنگ قرآن شدند. خوشبختانه اين مجموعه، اينك در 53 جلد در دسترس قرآن‌پژوهان است. در سايه راهنمايي قرآن، به اين نتيجه رسيدند كه بعد از عقايد صحيح، محور رفتار درست انسان‌ها، «اعتدال» است؛ همه اديان آسماني نيز جامعه را معتدل و دور از افراط و تفريط خواسته‌اند. ده‌ها آيه قرآن، شاهد اين ادعاست. بدين دليل حتي يكي از كتاب‌هاي خاطرات آيت‌الله هاشمي نيز اعتدال و پيروزي نام گرفت. براي مثال در سايه سياست درست اعتدال و واقع‌گرايي در جريان تجاوز عراق به كويت و حمله نظامي امريكا عليه عراق و استفاده از آن شرايط بحراني توانستند ايران را به عنوان وزنه تعادل در منطقه معرفي كنند كه مورد تحسين بسياري بود؛ حتي گورباچف با ارتباط تلفني و اعزام پيام با پيك ويژه، مشكلات احتمالي و خطر ماندگار شدن امريكا و ناتو در منطقه را با ايران در ميان گذاشت و براي جلوگيري از آن خطر كمك خواست. در پيش گرفتن سياست اعتدال و دوري از افراط در همه زمينه‌ها و همگرايي دولت با رهبري، ايران را به كانون ثبات و امنيت در منطقه تبديل كرد و اثرات موفقيت‌هاي پي درپي، در اكثر زمينه‌ها به خوبي در سطح جامعه ملموس شد. البته افراطيون هم كم و بيكار نبودند. براي اولين‌بار بعد از 25 سال، بودجه بدون كسري به مجلس تقديم شد و نسبت بودجه عمراني كشور از 15 به 30 درصد رسيد. دولت با حمايت مردم و نخبگان، موفقيت‌هايي در پيشبرد كارهاي زيربنايي كشور به دست آورد. خوشبختانه متوسط رشد اقتصادي كشور از ابتداي سال 1368 تا پايان دوره سازندگي براساس گزارش بانك مركزي متوسط رشد اقتصادي از 8 درصد گذشت. كه بيش از متوسط رشد اقتصادي منطقه و جهان بود. نتيجه تلاش جمعي مردم و مسوولان، افتخارآميز از آب درآمد و كارهاي بزرگي به انجام رسيد، اما اگر اختلافات فرصت‌‌سوز نبود و همه مسوولان دست در دست هم، يكپارچه براي سازندگي و پيشرفت كشور تلاش مي‌كردند، نتيجه به مراتب عالي‌تر مي‌شد. ولي متأسفانه آتش اختلاف و فرصت‌سوزي و افراط پديدار شد. مسائل فراواني پيش آمد كه وقت‌گير و پردردسر بود. تهديد به استيضاح وزرا مطرح شد. از طرف ديگر، فضاي تلخي در خصوص بخش فرهنگي دولت پيش آمد و توصيه‌هاي دلسوزانه رهبري در دوره مختلف از جمله تهاجم فرهنگي، اسلامي كردن دانشگاه‌ها، اشرافي‌گري و .... به صورتي خاص و افراطي تفسير شد و از بعضي مراكز در آن دميده شد كه فشارهاي فزاينده را باعث گرديد. كاهش قيمت نفت، باعث التهابات بازار ارز شد و مواضع غير منصفانه عليه دولت در جريان تبليغات انتخابات، نحوه تعامل دولت و مجلس را ضعيف ساخت. كابينه با شرايط تازه‌‌اي در اداره كشور مواجه شد كه نياز به تلاش بيشتر براي همگرايي داشت. ولي خوشبختانه پيك تورم به سرعت كنترل شد و موفقيت‌هايي نصيب مردم و كشور شد. بازسازي و توسعه صنايع نفت و گاز و پتروشيمي و پالايشگاه‌ها، تلاش براي محروميت زدايي از روستاها و مناطق محروم كشور، افزايش و فعال كردن برنامه‌هاي توليد فولاد، مس، روي و آلومينيوم، افزايش توليد و توسعه واحدهاي توليد سيمان، توجه ويژه به مهار آب‌ها با احداث سدها و آبخيزداري و آبخوان‌داري و نيروگاه‌ها، توسعه راه‌ها و خطوط راه‌آهن و حمل و نقل هوايي، توجه به مسكن و توليد انبوه و توسعه صنايع مربوط به ساخت و ساز، توسعه و تقويت صنايع نظامي و تعمير و نگهداري سلاح‌هاي آسيب ديده در جنگ، توجه خاص به مخابرات و صنايع مربوطه، توسعه مراكز آموزشي مدارس و دانشگاه‌ها و كتابخانه‌ها، توسعه بنادر و كشتي‌سازي و صنايع دريايي، تقويت سوادآموزي به صورت جهشي، توسعه صنايع خودروسازي، توجه به كالاهاي خانگي پرمصرف و همچنين تجهيزات پزشكي و داروسازي، تقويت توليد شكر، و كاغذ، آغاز نهضت ايجاد و توسعه صنايع بسته‌بندي و... اين درس اعتدالي را داد كه علي رغم اينكه هميشه دولت‌ها براي رسيدن به اهداف توسعه‌اي كشور دچار مشكلاتي بوده و هستند، ولي براساس تجربه دوران سازندگي، اعتدال و همگرايي هدفمند خارج از افراط با حاكميت، مسير موفقيت دولت‌ها خواهد بود. با يك چنين پيشينه‌اي بود كه جامعه مهياي برداشتن گام دوم براي تداوم اعتدال و اصلاحاتي شد كه آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني، تخم آن را در سال‌هاي پس از جنگ كاشته بود.