«موسسه دول عربي خليج [فارس]در واشنگتن»:
مذاكرات ايران و عربستان چگونه فتيله تنش‌ها در منطقه را پايين كشيد؟
تخمين‌ها از سال ۲۰۱۵ نشان مي‌دهد كه جنگ يمن ماهانه ۶ ميليارد دلار براي عربستان سعودي هزينه دارد. از سرگيري مذاكرات بين عربستان سعودي و ايران، پس از يك وقفه چند ماهه، مدت كوتاهي پس از توافق آتش‌بس در يمن انجام شد كه نشان مي‌دهد ايران احتمالا نقشي در تاثيرگذاري بر حوثي‌ها داشته است. آتش‌بس گام اوليه مهمي براي پايان دادن به جنگ در يمن بوده و در صورت برقراري آن، مي‌تواند سنگ بناي اعتماد بين رياض و تهران باشد.
رقابت ژئوپليتيك بين رياض و تهران حداقل به انقلاب ۱۹۷۹ ايران برمي‌گردد. در سال ۲۰۱۶، حمله به سفارت عربستان در تهران، پس از اعدام نمر النمر، روحاني شيعه سعودي، عربستان را وادار كرد تا سفير خود را از ايران فرا بخواند. از آن زمان تاكنون تنش‌ها بيشتر شده، زيرا حوثي‌هاي مورد حمايت ايران در يمن به عربستان حمله كرده‌اند و گمان مي‌رود ايران در سپتامبر ۲۰۱۹ حملاتي را به تاسيسات آرامكو در عربستان سعودي انجام داده باشد. با اين حال، دور پنجم مذاكرات بين عربستان سعودي و ايران در بغداد باعث ايجاد حس جديدي از خوش‌بيني شده است. نخست‌وزير عراق گفت: «آشتي نزديك است.» سخنگوي وزارت امور خارجه ايران با بيان اينكه در دور اخير مذاكرات پيشرفتي را شاهد بوده، آن را مثبت و جدي توصيف كرد و گفت: اقدامات براي كاهش تنش بين عربستان و ايران در حال حاضر اثرات فراگيري را در ساير كشور‌هاي منطقه ايجاد كرده است.
يمن از سال ۲۰۱۱ يكي از عرصه‌هاي اصلي رقابت بين عربستان و ايران بوده است، اما اكنون به فرصتي براي اعتمادسازي در چارچوب مذاكرات بين دو طرف در عراق تبديل شده است. سياست ايران در يمن تا حد زيادي بر تضعيف امنيت عربستان از طريق ايجاد خاري زيرپاي آنها متمركز شده است. ايران از مدت‌ها قبل حمايت قابل توجهي از حوثي‌ها كرده. پشتيباني و آموزش نظامي گسترده توسط تهران، حوثي‌ها را قادر ساخته تا بار‌ها به خاك عربستان حمله كنند.
تخمين‌ها از سال ۲۰۱۵ نشان مي‌دهد كه جنگ يمن ماهانه ۶ ميليارد دلار براي عربستان سعودي هزينه دارد. از سرگيري مذاكرات بين عربستان سعودي و ايران، پس از يك وقفه چند ماهه، مدت كوتاهي پس از توافق آتش‌بس در يمن انجام شد كه نشان مي‌دهد ايران احتمالا نقشي در تاثيرگذاري بر حوثي‌ها داشته است. آتش‌بس گام اوليه مهمي براي پايان دادن به جنگ در يمن بوده و در صورت برقراري آن، مي‌تواند سنگ بناي اعتماد بين رياض و تهران باشد.
مذاكرات ايران و عربستان احتمالا بر عرصه سياسي لبنان و عراق نيز تاثير خواهد گذاشت، جايي كه تهران و رياض از نيرو‌هاي سياسي رقيب حمايت مي‌كنند. هم رياض و هم تهران نفوذ قابل توجهي در لبنان داشته‌اند و اين باعث افزايش تنش بين ايران و متحدان عربستان سعودي در اين كشور شده است. پس از انتخابات اخير، كاهش تنش بين عربستان سعودي و ايران احتمالا به روان‌تر شدن تشكيل دولت لبنان و فعاليت آن كمك مي‌كند. در نتيجه پايان دادن به بن‌بست سياسي در لبنان در دستور كار مذاكرات دو كشور قرار گرفته است. در حالي كه عربستان سعودي و ايران احتمالا به حمايت از متحدان مربوطه خود ادامه خواهند داد، مانور‌هاي سياسي در لبنان ممكن است نرم‌تر شود. به‌رغم مذاكراتي كه در عراق انجام شد، اما موضوع نقش عربستان سعودي و ايران در اين كشور مطرح نشده است. با اين حال، مي‌توان در اينجا فضايي براي ايجاد تفاهم بهتر بين تهران و رياض در اين جبهه را هم انتظار داشت. شبه نظاميان متحد ايران در عراق به حملات متعددي به عربستان سعودي متهم شده‌اند. به عنوان مثال، كتائب حزب‌الله مظنون به انجام حملات به تاسيسات نفتي عربستان در سال ۲۰۱۹ و كاخ سلطنتي عربستان سعودي در سال ۲۰۲۱ است. هم عربستان سعودي و هم ايران احتمالا تلاش خواهند كرد تا نفوذ خود را در عراق حفظ كنند، اما درك بهتر بين اين رقباي منطقه‌اي احتمالا باعث كمتر شدن اين حملات خواهد شد.
در نهايت، كاهش تنش بين عربستان و ايران ممكن است رياض را از تمايل به پيوستن به توافقنامه ابراهيم با اسراييل منصرف كند. از زمان امضاي توافقنامه برجام با ايران در سال ۲۰۱۵، عربستان تا حدي متمايل به اسراييل شد و اسراييل را به عنوان وزنه تعادلي بالقوه در برابر ايران مي‌ديد.
بنا بر گزارش‌ها، بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير سابق اسراييل در سال ۲۰۲۰ با محمد بن سلمان، وليعهد عربستان سعودي ديدار كرد و اسحاق هرتزوگ، رييس‌جمهور اسراييل اخيرا گفت كه خوشحال خواهد شد آشكارا از عربستان سعودي بازديد كند. در سپتامبر ۲۰۲۱، جيك ساليوان، مشاور امنيت ملي ظاهرا در مورد عادي‌سازي روابط بين عربستان و اسراييل با وليعهد سعودي بحث كرده و ظاهرا محمد بن سلمان آشكارا اين ايده را رد نكرده است. در واقع، او اخيرا اعلام كرد كه عربستان سعودي، اسراييل را دشمن نمي‌داند، بلكه آن را «متحد بالقوه» مي‌داند. با اين حال، آب شدن يخ روابط بين عربستان و ايران، اگر به شكلي جدي ادامه يابد، حداقل انگيزه عادي‌سازي روابط با اسراييل را براي سعودي‌ها از بين مي‌برد.
براي عربستان سعودي و ايران، گام‌هاي زيادي تا رسيدن به اعتماد پايدار باقي مانده است. دشمني دو كشور دهه‌هاست كه ادامه داشته و ابعاد ژئوپليتيكي، فرقه‌اي و اقتصادي دارد. با اين حال، مذاكرات، يعني دور كردن دو كشور از رويارويي نظامي و بازگشت به عرصه سياسي براي حل و فصل اختلافات، تحول اميدوار كننده‌اي است كه مي‌تواند اثرات سرريزي براي امنيت منطقه‌اي داشته باشد. بايد ديد آيا اين گفت‌وگو‌ها مي‌تواند چنين دستاورد‌هاي سنگيني را به همراه داشته باشد. اما حتي ناظران بدبين هم اذعان مي‌كنند كه اين مذاكرات ابزاري موثر براي مديريت تنش‌هاي دوجانبه و خريد زمان در ميان مدت است تا ببينيم آيا گام‌هاي اعتمادسازي مي‌تواند چشم‌انداز بلندمدت را بهبود بخشد.