مجريان زن افغان مجبور به پوشاندن نيمي از صورت خود شدند
رها شده در تاريكي طالبان
سارا معصومي
«چند ثانيه پيش از آغاز برنامه زنده، حاضران در استوديو مكث كرده و منتظر آماده شدن مجري زن برنامه مي‌مانند. مجري برنامه كه موهاي خود را كاملا پوشانده تلاش مي‌كند با يك پارچه مشكي يا ماسك رنگي نيمي از صورت خود را هم بپوشاند. حالا فقط نيمي از صورت او شامل نوار باريكي از چشم‌ها، ابرو و پيشاني معلوم است لذا قانون جديد طالبان رعايت شده و مي‌توان برنامه زنده تلويزيوني را آغاز كرد.»
اين صحنه از صبح روز دوشنبه در استوديوهاي شبكه‌هاي خصوصي در افغانستان بارها و بارها تكرار شده و شايد مخاطبان و ناظران تحولات افغانستان به اين عقبگرد هم مانند ساير تحولاتي كه در قريب به يك‌سال گذشته در اين كشور رخ داده عادت كنند. دستور پوشاندن صورت مجريان زن را صبح روز يكشنبه وزارت امر به معروف و نهي از منكر طالبان به رسانه‌ها ابلاغ كرده و ظاهرا مقاومت اوليه صاحبان رسانه‌ها به تغيير در حكم صادر شده منتهي نشد و اين دستور هم مانند ساير دستورهايي كه ابتدا از سوي طالبان به توصيه تشبيه شده و تكذيب مي‌شوند از صبح روز دوشنبه لازم‌الاجرا شده است. در ميان رسانه‌هاي خصوصي تصويري فعال در افغانستان، خبرنگاران و كارمندان مرد طلوع‌نيوز نيز براي ابراز همدردي با مجريان زن با ماسك در تلويزيون ظاهر شدند. اقدامي كه با استقبال در فضاي مجازي روبه‌رو شد و بسياري از خبرنگاران افغان در داخل و خارج از اين كشور به شكل نمادين تصاويري از خود با ماسك منتشر كردند. بسياري از مجريان زن در گفت‌وگوهايي كه رسانه‌هاي مختلف با آنها داشته‌اند با اعتراض به اين دستور جديد طالبان از دشواري‌هاي سخن گفتن در مقابل دوربين با ماسك يا هر نوع پارچه‌اي كه نيمي از صورت آنها را پوشانده باشد، حرف زده‌اند . به عنوان نمونه خاطره احمدي، مجري تلويزيون طلوع‌نيوز مي‌گويد: «با ماسك نفس من مي‌گيرد و نمي‌توانم به درستي صحبت كنم. چه رسد به اينكه ما سه ساعت پشت هم برنامه اجرا مي‌كنيم.»
«سونيا نيازي»، گوينده خبر در شبكه خصوصي طلوع‌نيوز به خبرگزاري فرانسه گفت: «مقاومت كرديم و مخالف نقاب بوديم اما شبكه تحت فشار قرار گرفت. طالبان گفتند هر گوينده‌اي كه بدون پوشاندن صورتش در برنامه‌ها حاضر شود بايد به دنبال كار ديگري بگردد.»
مدير شبكه طلوع‌نيوز هم به خبرگزاري فرانسه گفت: «شبكه مجبور شد دستور طالبان را اجرا كند. به ما گفتند بايد اين كار را بكنيم. راه‌حل ديگري نبود. ديروز تلفني با من تماس گرفتند و با جملات جدي از من خواستند اين دستور اجرا شود. اين موضوع، با اختيار ما نبود. ما مجبور شديم.»
همزمان با اجباري شدن پوشاندن نيمي از صورت مجريان زن، تعدادي از آنها اقدام به انتشار ويديوهايي از آماده شدن براي حضور در مقابل دوربين زنده كردند و از سختي‌هاي پوشاندن كامل مو، دست‌ها تا مچ و حالا مخفي كردن نيمي از صورت سخن گفتند. با وجود فضاي اعتراضي به وجود آمده در افغانستان كه واكنش‌هاي مقام‌هاي بين‌المللي را هم به دنبال داشته، عاكف مهاجر، سخنگوي وزارت امر به معروف و نهي از منكر طالبان مي‌گويد كه اين گفته ما نيست، بلكه حكم الهي است. مهاجر در اين باره گفته است:« اگر صورت پوشيده باشد، حجاب است و اگر نباشد، نمي‌توانيم بگوييم كه كاملا حجاب نيست، اما آن‌گونه كه بايد حجاب مراعات شود، نيست.» ذبيح‌الله مجاهد، سخنگوي طالبان نيز اجباري كردن «برقع» از سوي گروه متبوعش را براي مجريان زن تكذيب كرد، اما حجاب را بخشي از فرهنگ مردم افغانستان دانست. مجاهد در گفت‌وگو با «العربيه» با تاكيد بر اينكه حجاب طبق قوانين شريعت اجباري است، تصريح كرد: از مجريان زن شاغل در افغانستان خواسته شده فقط دهان و بيني خود را بپوشانند. در قريب به يك‌سال گذشته كه طالبان در سايه توافقنامه دوحه با ايالات متحده فرصت را براي تصاحب قدرت مغتنم شمرده و با فرار اشرف غني، رييس دولت وقت اختيار ارگ رياست‌جمهوري را به دست گرفتند تا به امروز اين گروه محدود كردن زنان و دختران افغان را مقابل دوربين‌ها تكذيب اما تعابير خود از اسلام را در ميدان عمل بر حيات اجتماعي نيمي از جامعه افغانستان تحميل كردند. به گزارش رسانه‌ها مسدود شدن مكتب‌هاي دخترانه بالاتر از صنف ششم، جداسازي صنف‌ها و روز‌هاي درسي دختران و پسران در دانشگاه‌ها، ممانعت زنان و دختران از رفتن به وظيفه، ممانعت زنان از رفتن به سفر، لغو نهاد‌هاي ح ايت از زنان در برابر خشونت همچون وزارت امور زنان و خانه‌هاي امن و در آخرين اقدام تحميل ماسك بر مجريان و خبرنگاران زن تلويزيون‌ها و خبرنگاران در رسانه‌ها از اين دست محدوديت‌ها هستند. طالبان پيش از به‌روز‌رساني دستورالعمل‌ها درباره ضرورت پوشاندن نيمي از صورت مجريان زن، به شبكه‌هاي تلويزيوني دستور داده بود كه سريال‌هاي تلويزيوني كه در آنها زنان بازي مي‌كنند را متوقف كنند.مقامات طالبان دستور داده‌اند زنان در موسسات و سازمان‌هاي عمومي در صورت مخالفت با دستورات جديد، اخراج شوند.همچنين مرداني كه در سازمان‌هاي عمومي كار مي‌كنند هم در صورتي كه همسران يا دختران آنها از دستورات طالبان سرپيچي كنند با خطر اخراج روبه‌رو هستند. بسياري از زنان افغانستان معتقدند كه طالبان با اعمال پله به پله محدوديت‌ها آنها را به گذشته برده است. طالبان در طول حكومت خود از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱، محدوديت‌هاي مشابهي براي تحركات و پوشش زنان اعمال و دختران را از تحصيل منع كردند. در حالي كه محدوديت‌ها عليه زنان و دختران در سايه دولت طالبان هر روز ابعاد بيشتري پيدا مي‌كند، وزارت امر به معروف و نهي از منكر طالبان درباره مردان نيز هر روز دستورالعمل‌هاي جديدي را منتشر مي‌كند. اين وزارتخانه به اداره‌هاي دولتي افغانستان دستور داده كه كارمندان مرد بايد ريش و كلاه داشته باشند و با زنان زير يك سقف كار نكنند. همچنين به اداره‌هاي دولتي دستور داده شده كه به زناني كه پوشش اجباري طالبان را رعايت نمي‌كنند اجازه ورود داده نشود. يك مقام دولتي به افغانستان اينترنشنال گفت كه طالبان در كنار اينكه مردان را مجبور به گذاشتن ريش و پوشيدن كلاه مي‌كنند، همچنين كارمندان را وادار مي‌كنند كه در نماز جماعت شركت كنند.
حذف سيستماتيك زنان از جامعه افغانستان
اقدم جديد طالبان با واكنش‌هاي بين‌المللي بسياري روبه‌رو شد. سازمان عفو بين‌الملل در واكنش به اين اقدام مي‌گويد كه حكومت تازه در افغانستان در حال حذف سيستماتيك زنان از جامعه است. عفو بين‌الملل در يك رشته توييت گفته كه اوضاع رسانه‌ها و حقوق زنان در اين كشور نگران‌كننده است و از جامعه جهاني خواسته كه به اين موضوع به گونه جدي توجه كند. سازمان عفو بين‌الملل گفته است: «با وجود اينكه طالبان از تامين و رعايت حقوق زنان و دختران اطمينان داده بودند، اما ميليون‌ها زن و دختر افغانستان به شكل سيستماتيك پس از روي كار آمدن دوباره طالبان از جامعه حذف مي‌شوند و جامعه جهاني بايد در اين باره طالبان را مسوول بداند.»
ديدبان حقوق بشر نيز از اين اقدام ابراز تاسف كرده و گفته است كه رسانه‌ها و حقوق زنان در افغانستان هدف قرار مي‌گيرند.معاون ديدبان حقوق بشر پاسخ جامعه جهاني را درباره وضع محدوديت‌ها بر زنان نااميدكننده مي‌خواند و مي‌گويد كه جامعه جهاني زنان افغانستان را به فراموشي سپرده است.هيدر بار، معاون ديدبان حقوق بشر گفت: «پاسخ جامعه جهاني به محدوديت‌هاي اخير خيلي نااميدكننده است؛ من فكر مي‌كنم كه بيشتر ديپلمات‌هاي خارجي كه تاكنون به افغانستان آمده‌اند، درباره حقوق زنان نگران نيستند؛ آنان مي‌آيند وضعيت را بررسي مي‌كنند و زماني كه مي‌روند زنان افغانستان را به فراموشي مي‌سپارند.» به گزارش الجزيره، توماس وست، نماينده ويژه امريكا در امور افغانستان نيز در گفت‌وگويي با اميرخان متقي، سرپرست وزارت خارجه حكومت طالبان گفته است: «دختران افغان بايد به مدارس برگردند و زنان بايد بتوانند آزادانه كار كرده و در جامعه حركت كنند.» نماينده امريكا تاكيد كرده است كه محدوديت‌هاي زنان افغانستان و فشار حكومتي بر آنان را مانعي براي پيشرفت گفت‌وگوهاي سياسي جهت عادي‌سازي روابط دو كشور مي‌داند.
مونسه مبارز، فعال حقوق زن نيز در واكنش به تشديد محدوديت‌ها عليه زنان از سوي طالبان مي‌گويد: «سازمان‌هاي بين‌المللي و نهاد‌هاي حمايت از حقوق بشر، اتحاديه اروپا و يوناما مسووليت‌هاي‌شان را در حد اعلاميه‌ها تقليل ندهند، بلكه براي تغيير سرنوشت زنان افغانستان يك اقدام عملي را روي دست گيرند.»
حامد كرزاي، رييس‌جمهور پيشين افغانستان نيز در گفت‌وگو با شبكه تلويزيوني «سي‌ان‌ان» به اين فرمان جديد طالبان واكنش نشان داده و گفته است كه زنان نبايد فرمان طالبان براي پوشيدن ماسك را رعايت كنند.كرزاي همچنين گفته است كه طالبان بايد بر اين تصميم‌شان تجديدنظر كنند؛ زيرا به گفته او چنين فرمان‌هايي به شهرت افغانستان در جهان آسيب مي‌زند. او تاكيد كرده كه پوشيدن چادر و همچنين پوشاندن صورت، حجاب نيست.
در ادامه واكنش‌ها به دستور تازه طالبان به مجريان زن براي پوشاندن نيمي از صورت، شماري از كاربران شبكه‌هاي اجتماعي كارزاري را در اعتراض به اين تصميم طالبان به راه انداختند. كارزار «چهره‌اش را آزاد كنيد»/ «free her face» كارزاري است كه از روز دوشنبه در صفحات اجتماعي دست به دست مي‌شود. شمار زيادي از كاربران شبكه‌هاي اجتماعي از داخل و بيرون افغانستان به اين كارزار پيوسته‌اند. منتقدان معتقدند كه قانون جديد طالبان، آشكارا حقوق زنان براي آزادي بيان و همچنين استقلال شخصي و باورهاي مذهبي را نقض مي‌كند. همچنين از دسترسي به اطلاعات براي افرادي كه ناشنوا يا كم شنوا هستند كه لب‌خواني مي‌كنند و از نشانه‌هاي بصري استفاده مي‌كنند، جلوگيري مي‌كند.