وزير خارجه تركيه براي سفري دو روزه به سرزمين‌هاي اشغالي فلسطين رفت
پايان رسمي تئاتر حمايت از فلسطين در آنكارا
شهاب شهسواري
بعد از نزديك به يك دهه نمايش مخالفت با اسراييل، دولت اردوغان با چرخشي ۱۸۰ درجه بار ديگر به يكي از نزديك‌ترين دوستان تل‌آويو در منطقه تبديل مي‌شود. سه ماه بعد از آنكه اسحاق هرتزوگ رييس رژيم اسراييل در سفري رسمي به تركيه رفت، نوبت به مولود چاووش‌اوغلو، وزير خارجه تركيه رسيد كه براي ديدار با مقام‌هاي رژيم اشغالگر، به سرزمين‌هاي اشغالي فلسطين سفر كند. سفر چاووش‌اوغلو، نخستين سفر يك مقام رسمي تركيه به سرزمين‌هاي اشغالي فلسطين بعد از ۱۵ سال محسوب مي‌شود. اين سفر در حالي انجام مي‌شود كه از ماه رمضان سال جاري تاكنون جنايات رژيم اسراييل عليه شهروندان فلسطيني و تجاوزگري‌ها و توسعه‌طلبي‌هاي اين رژيم در سرزمين‌هاي اشغالي به شديدترين شكل ممكن ادامه يافته است، با اين حال دولت اردوغان نه تنها بر خلاف گذشته حاضر به موضع‌گيري قاطعانه براي دفاع از فلسطينيان نشد، بلكه حتي در اظهاراتي بي‌سابقه گروه‌هاي مقاومت فلسطين را به تروريسم متهم كرد. هر چند چاووش‌اوغلو از اواخر فروردين ماه اعلام كرده بود كه هفته سوم ماه مه (هفته اول خرداد ماه) به اسراييل سفر كند، اما تا دوشنبه همين هفته تاريخ دقيق سفر و دستور كار سفر او به سرزمين‌هاي اشغالي نهايي نشده بود. وزير خارجه تركيه در بدو ورود مورد استقبال گيل هاسكل، رييس بخش پروتكل وزارت خارجه رژيم صهيونيستي به همراه ايريت ليليان، ديپلمات ارشد اين وزارتخانه در فرودگاه از وزير خارجه تركيه استقبال كردند.
۱۲ سال پس از آنكه حمله كماندوهاي اسراييلي به كشتي و كشتن تعدادي از فعالان حقوق بشر تركيه توسط نظاميان اسراييلي باعث قطع روابط كامل آنكارا و تل‌آويو شد، دولت تركيه به تدريج در حال كنار گذاشتن رويكرد تهاجمي پيشين خود نسبت به اسراييل و درصدد كنار گذاشتن اختلافات و بازگشت به روابط صميمانه گذشته برآمده است. رجب طيب اردوغان، از يك‌سال پيش تلاش‌هاي خود را براي تغيير رويكرد سياست خارجي و كنار گذاشتن اختلافات با كشورهاي منطقه آغاز كرده است. بسياري از اختلافاتي كه در طول يك دهه گذشته و در پي خيزش‌هاي مردمي مشهور به بهار عربي ميان تركيه و برخي كشورهاي عربي غرب آسيا و اسراييل آغاز شده بود، به تدريج در حال كنار گذاشته شدن است. ديد و بازديدهاي اردوغان با مقام‌هاي ارشد اماراتي و تماس تلفني او با سلمان بن عبدالعزيز پادشاه سعودي، نشان از ميزان اشتياق او به از سرگيري روابط با اين دو كشور عربي بود كه در پي حمايت تمام قد تركيه از گروه‌هاي وابسته به اخوان‌المسلمين در كشورهاي عربي منطقه به سردي گراييده بود. به نوشته رسانه‌هاي نزديك به دولت تركيه، نورالدين نباتي، وزير دارايي تركيه هم هفته آينده قرار است به مصر سفر كند كه نخستين سفر رسمي در اين سطح از سوي يك مقام دولتي تركيه به قاهره از زمان كودتاي عبدالفتاح سيسي عليه حكومت منتخب اخوان المسلمين در مصر است. در همين دوران ميزباني تركيه از دفاتر حماس و همچنين چراغ سبز براي حركت كاروان كشتي‌هاي امدادي به سمت نوار غزه كه به حادثه تراژيك كشتي ماوي مرمره منتهي شد، باعث تنش در روابط آنكارا و تل‌آويو شده بود. اما حالا شرايط تغيير كرده است، تركيه نه تنها با آغوش باز از سفر رييس‌جمهور اسراييل استقبال مي‌كند و وزير خارجه خود را براي بازديد اشغالگران به سرزمين‌هاي غصبي اعزام مي‌كند، بلكه به نظر مي‌رسد اردوغان به شدت به پروژه ترانزيت منابع طبيعي به ويژه گاز طبيعي سرزمين‌هاي اشغالي به اروپا و برداشت هزينه ترانزيت از آن چشم دوخته است.
ديدار با مقام‌هاي تشكيلات خودگردان
نيمه اول سفر دو روزه چاووش‌اوغلو به سرزمين‌هاي اشغالي در رام‌الله و براي ديدار با مقام‌هاي تشكيلات خودگردان فلسطيني گذشت. مولود چاووش‌اوغلو، وزير خارجه تركيه سه‌شنبه با رياض المالكي، وزير خارجه تشكيلات خودگردان فلسطين ديدار كرد. چاووش‌اوغلو رياست كميته وزارتي مشترك فلسطيني-تركيه‌اي را بر عهده دارد و پس از ديدار وي با المالكي، اين كميته تشكيل جلسه داد. چاووش‌اوغلو و رياض المالكي پس از آن در كنفرانسي مطبوعاتي شركت كردند و شش توافقنامه مشترك ميان اين دو امضا شد. وزير خارجه فلسطين در اين كنفرانس مطبوعاتي گفت: روابط رام‌الله با تركيه عميق است و تمام زمينه‌هاي سياسي و مردمي را در بر مي‌گيرد؛ «ما درباره نگراني عمومي و تجاوزات اسراييلي در اراضي فلسطين گفت‌وگو كرديم.» وي ضمن اينكه در تمامي مسائل مطرح شده با همتاي تركيه‌اي، هماهنگي و توافق وجود داشته، بر گسترش و تعميق اين روابط تاكيد كرد. وزير خارجه تركيه هم گفت: تركيه به حمايت خود از «برادران فلسطيني» در مسير مبارزه براي دستيابي به دولت مستقل و داراي حاكميت ادامه مي‌دهد. وي افزود: «هماهنگي با طرف فلسطيني در خصوص عادي‌سازي روابط با اسراييل و نيز حمايت از مساله فلسطين سواي روابط ما با تل‌آويو را ادامه خواهيم داد.» وزير خارجه تركيه ديشب ديداري هم با محمود عباس، رييس تشكيلات خودگردان فلسطين در «المقاطعه» (مقر تشكيلات خودگردان) داشته است.
چشمداشت آنكارا به گاز سرزمين‌هاي فلسطيني
يكي از اهداف رويكرد تازه تركيه به رابطه با اسراييل، تلاش تركيه براي جايگزيني ترانزيت گاز روسيه به اروپا با گاز مديترانه‌اي است كه رژيم اسراييل از آب‌هاي ساحلي سرزمين فلسطين برداشت مي‌كند. بخش اعظم گاز طبيعي مصرفي تركيه معادل ۴۵ درصد از طريق روسيه تامين مي‌شود، در شرايطي كه تهاجم نظامي روسيه عليه اوكراين نگراني‌هايي در مورد ثبات فروش گاز از سوي روسيه به اروپا و ماندگاري خط ترك‌استريم ايجاد كرده است، آنكارا تلاش مي‌كند تا منابع تامين انرژي خود را متنوع‌تر كند. به گزارش خبرگزاري آژانس فرانس‌پرس، به‌رغم تمايل تركيه و تكرار چندباره اين خواسته از سوي رجب طيب اردوغان، به نظر مي‌رسد كه چه به دليل بدبيني تل‌آويو به آنكارا ناشي از تنش‌هاي مستمر ديپلماتيك ميان تركيه و رژيم اسراييل و چه به دليل هزينه‌هاي فراوان و پيچيدگي‌هاي لجستيك پروژه انتقال گاز سرزمين‌هاي فلسطيني به خاك تركيه از طريق مديترانه، اين پروژه آرزويي محال بيش نباشد.
ماه مارس سال جاري، همزمان با سفر رييس رژيم اسراييل به تركيه، اردوغان تاكيد كرد كه دولتش امكانات و تجربه كافي براي همكاري با اسراييل در حوزه انرژي و امنيت انرژي دارد. با اين حال تحليلگران اسراييلي معتقدند كه اسراييل علاقه‌اي به همكاري در حوزه انرژي با تركيه ندارد. گابي ميچل، پژوهشگر سياستگذاري در موسسه ميوتيم اسراييل به فرانس‌پرس مي‌گويد: «مناسبات انرژي بين دولت‌ها بر اساس همكاري و اعتماد شكل مي‌گيرد، اين توصيفي نيست كه در حال حاضر بتوان در رابطه ميان اسراييل و تركيه به كار برد. در اسراييل اين استدلال وجود دارد كه اردوغان يك طرف قابل اعتماد نيست.» نخستين‌بار سال ۲۰۱۶ بود كه تل‌آويو و آنكارا تفاهمنامه‌اي براي امكان‌سنجي تاسيس يك خط لوله زيردريايي براي انتقال گاز طبيعي سرزمين‌هاي اشغالي به تركيه براي فروش به تركيه و ترانزيت به اروپا امضا شد، اما اين تفاهمنامه هرگز اجرايي نشد. مسير اين خط لوله از آب‌هاي مورد مناقشه ميان تركيه با يونان و قبرس مي‌گذرد. گابي ميچل مي‌گويد: «چنين پروژه‌اي در راستاي منافع اسراييل نيست، چراكه ممكن است به روابطش با يونان و قبرس كه عضو اتحاديه اروپا هستند و در نتيجه اين اتحاديه آسيب برساند.»
آرون اشتاين، مدير برنامه خاورميانه انديشكده موسسه پژوهش‌هاي روابط خارجه امريكا به فرانس‌پرس مي‌گويد: «به ذهنم هم خطور نمي‌كند كه اين پروژه عملي باشد. هر بار تقي به توقي مي‌خورد ايده اين پروژه دوباره احيا مي‌شود، اما لجستيك لازم براي تبديل اين رويا به واقعيت پيچيده و گران‌قيمت است.» بر اساس برخي گزارش‌ها هزينه كشيدن خط لوله از منابع گازي سرزمين‌هاي اشغالي تا خاك تركيه بيش از يك ميليارد و ۵۰۰ ميليون دلار است.