توهم توطئه در خصوص ريزگردها
صديقه ببران
امسال روز جهاني محيط زيست (5ژوئن و 15خرداد) و به عبارتي آغاز هفته محيط زيست در حالي گرامي داشته شد كه چند واقعه تاسف‌آور در حوزه زيست محيط كشور شكل گرفته است. از يك سو بي‌توجهي و بي‌اعتمادي دولت و نهادهاي رسمي نسبت به اين حادثه جهاني و ملي كه حداقل سالي يك بار توجه عمومي را به اهميت محيط زيست جلب مي‌كرد و از سوي ديگر، ثبت ركوردهاي منفي در خصوص عملكرد زيست‌محيطي كشور، چشم‌انداز تيره‌اي را در خصوص فعاليت‌هاي زيست‌محيطي در كشور تصوير‌سازي مي‌كند. بر اساس آخرين شاخص‌هاي جهاني epi (تحليل عملكرد زيست‌محيطي كشورها) كه توسط محققان دانشگاه ييل هر دو سال يك‌بار نمايش داده مي‌شود، ايران نسبت به سال 2020 كه رتبه كشور در حوزه محيط زيست در مقام 67 قرار داشت در سال 2022 با 66 رتبه نزول به رتبه 133 رسيده است. اين ركود نه تنها در اعداد و ارقام جهاني بلكه در زندگي عيني و اجتماعي ايرانيان كاملا متبلور شده است. هر ايراني طي ماه‌هاي اخير مشكل ريزگردها و آلودگي هوا را به عينه احساس كرده است و سوزش برآمده از آن را با گوشت و پوست خود حس كرده است. ضمن اينكه همچنان شواهد حاكي است كه آب درياي خزر در حال كاهش است، ميزان آلايندگي هوا و آب‌هاي سرزميني ايران نگران‌كننده است و به‌رغم هشدارهاي رسانه‌ها، مردم و متعدد سازمان‌هاي مردم‌نهاد و... پروژه‌هايي از جنس پروژه ميانكاله در حال اجرا هستند. در كنار اين موارد پيشرفت مناسبي در ساير شاخص‌هاي زيست‌محيطي مانند تنوع زيستي، حيات وحش، مناطق حفاظت‌شده، تنوع گياهي و... مشاهده نمي‌شود. گزاره‌هايي كه نشان مي‌دهد وضعيت محيط زيست در كشور ما شرايط مناسبي ندارد. هرچند ممكن است اين‌طور به نظر برسد كه مي‌توان دامنه رشد برخي معضلات مانند مساله ريزگردها را با استفاده از ظرفيت ديپلماسي و توسعه مناسبات ارتباطي با كشورهاي منطقه كاهش داد، اما متاسفانه گفتار و ادبياتي كه اخيرا توسط رييس سازمان محيط زيست استفاده شده، اين خوش‌بيني‌ها را از ميان مي‌برد. رييس سازمان حفاظت از محيط زيست دولت سيزدهم با طرح يك تئوري توطئه، ريشه گرد و غبار در كشور را به فعاليت‌هاي تروريستي در سوريه و حضور نظاميان خارجي در عراق و يمن مرتبط مي‌داند و اعلام مي‌كند كه دشمن با ظرفيت‌هاي زيست‌محيطي به جنگ كشورهاي منطقه آمده است. سلاجقه بدون استناد به پژوهش خاص و مدرك ويژه‌اي ادعا مي‌كند كه دشمن تلاش دارد با سوءاستفاده از مشكلات زيست‌محيطي، نارضايتي عمومي در ايران را افزايش دهد! اين در حالي است كه موضوع ريزگردها، قدمتي فراتر از مشكلات فعلي در منطقه دارد و بيش از نيم قرن سابقه دارد.
حداقل بر اساس نظر محققان و اهالي فن خاستگاه ريزگردها به كانون‌هاي داخلي و خارجي تقسيم مي‌شود. در حوزه‌هاي خارجي بيش از 300ميليون هكتار از قلمروي سرزميني سوريه، عراق، عربستان، كويت، امارات دخيل هستند و عمده ذرات رُسي از عراق و ذرات كوارسي از عربستان راهي ايران مي‌شوند. شخصا در دو دهه گذشته در نهادهاي اجرايي پيرامون اين موضوعات حضور داشتم و در يك مورد در حوزه بحث احياي تالاب هورالعظيم در تيم مذاكراتي دولت ايران با عراق و سازمان ملل متحد حاضر بودم. بايد توجه داشت مهم‌ترين راه‌حل معضل ريزگردها، احياي تالاب‌هاي مرزي و احياي پوشش‌هاي گياهي منطقه است؛ لذا اينكه كم‌كاري كشورهاي ديگر و خودمان در از بين بردن تالاب‌ها و ظرفيت‌هاي گياهي منطقه ناديده گرفته شود و مشكلات به دوش ساير گزاره‌هاي غير مسوول انداخته شود، بيانگر آن است كه مسوولان ايراني در سازمان محيط زيست در حال فرافكني موضوعات هستند. در حالي كه دولت بايد با استفاده از ظرفيت‌هاي تخصصي كشور و به‌كارگيري ديپلماسي به گونه‌اي عمل كند كه ساير كشورها متوجه مسووليت‌هاي خود شوند. ضمن اينكه ايران نيز بايد از ارتكاب هر نوع عمل و اجراي هر پروژه‌اي كه ممكن است محيط زيست را به خطر اندازد جلوگيري كند.