اثر خشكسالي
بر امنيت ملي
مهدي زارع
طبق گزارش بانك جهاني، توفان‌هاي شن و گرد و غبار در خاورميانه سالانه 13 ميليارد دلار خسارت به بار مي‌آورد. مطمئنا چنين توفاني در منطقه يك بحران فرامنطقه‌اي است. با توجه به اهميت خاورميانه براي اقتصاد جهاني از منظر تجارت بين‌الملل از طريق آبراه‌هاي راهبردي و منابع انرژي، كشورهاي دور از خليج‌فارس با تشديد اين پديده بهاي سنگين‌تري را پرداخت خواهند كرد. به طرز نگران‌كننده‌اي، تهديد فزاينده خشونت به دليل توفان‌هاي شن و گرد و غبار وجود دارد.
سال‌هاست كه گروه مسلح داعش در عراق از عدم ديد ناشي از اين توفان‌ها براي انجام حملات با سهولت بيشتري استفاده كرده است. در ارديبهشت 1401 داعش حملات مرگبار پراكنده‌اي را در استان‌هاي كركوك و ديالي انجام داد و كشاورزاني را كه در حال برداشت محصول بودند هدف قرار داد. در فروردين ماه، داعش از توفان‌هاي عظيم براي حمله به ارتش عراق در شهر هيث استان الانبار استفاده كرد و دو سرباز را كشت .طبيعتا، نيروهاي امنيتي عراق براي مقابله با توفان‌هاي شن و غبار كه آنها را در معرض حملات آتي داعش قرار مي‌دهد، مشكلاتي خواهند داشت. با اين وضع بغرنج اقليمي كه ارتش را ملزم مي‌كند برخي عمليات‌ها و پشتيباني هوايي خود را متوقف كند، جنگنده‌ها براي بهره‌برداري از اين توفان‌ها براي انجام حملات مكرر عليه ارتش و غيرنظاميان عراقي، به ويژه در مناطق دورافتاده‌تر، زمان آسان‌تري خواهند داشت. در 20 فروردين، مقامات حمل و نقل اردن گفتند كه صادرات نفت با كاميون از عراق پس از دو ماه تعليق به دليل «مشكلات لجستيكي» نامشخص، از سر گرفته شد. در 22 فروردين، دولت عراق تصميم گرفت براي كاهش اختلالات و كمبودهاي زنجيره تامين، نياز به مجوز واردات در مبادي ورودي براي مواد غذايي، دارو و ساير كالاهاي مصرفي را تا 18 خرداد لغو كند. در 23 فروردين، مقامات فرمانداري گرميان در اقليم كردستان عراق گفتند كه سال 2022 «سال خشكسالي» خواهد بود و انتظار مي‌رود كه كمبود
آب بر بيش از 35000 هكتار از زمين‌هاي كشاورزي اثر بگذارد. در 19 فروردين وزارت بازرگاني عراق گزارش داد كه عمليات بازاريابي گندم براي برداشت گندم زمستانه 2022 آغاز شده و كشاورزان در استان «مثني» غلات خود را به سيلوهاي وزارتخانه تحويل دادند. فراتر از نگراني‌ها در مورد تروريسم، اين توفان‌هاي غيرمعمول پتانسيل ايجاد درگيري‌هاي بين‌دولتي در منطقه بر سر آب را دارند. بحران‌هاي محيط‌زيستي مرتبط با بارندگي كم، خشكسالي و كاهش سطح رودخانه‌ها مي‌تواند به تشديد تنش بين كشورها بينجامد. سدسازي تركيه بر رودخانه‌هاي دجله و فرات يكي از عواملي است كه منجر به بيابان‌زايي بيشتر در عراق مي‌شود، جايي كه منابع آبي از سال 1400 تاكنون 50درصد كاهش يافته است. آب شور در واقع از درياي خليج‌فارس به مناطق آب شيرين وارد مي‌شود. اين كار زمين‌هاي قابل كشت را از بين مي‌برد، باعث شور شدن خاك مي‌شود و در نهايت منجر به بيابان‌زايي مي‌شود. موضوع سدهاي تركيه نيز به تنش در روابط آنكارا با بغداد و تهران افزوده است. در 23 ارديبهشت سخنگوي وزارت خارجه تركيه اين اتهامات را رد كرد و آن را «دور از نگاه علمي» خواند و تاكيد كرد كه تهران «رويكرد واقع‌بينانه» را براي اين مشكل با مقصر دانستن استان آنكارا در پيش نمي‌گيرد. از آنجايي كه توفان‌هاي شن و گرد و غبار مردم را در عراق و ساير كشورهاي منطقه به وحشت مي‌اندازد، اثرات جدي بيابان‌زايي تشديد مي‌شود در حالي كه گرم شدن كره زمين اين پتانسيل را دارد كه كاهش بارندگي را دايمي‌تر كند و اثرهاي مخربي بر زيست سامانه‌هاي منطقه داشته باشد. در آب‌هاي خليج‌فارس، توفان‌هاي گرد و غبار عامل اصلي رسوباتي هستند كه مي‌توانند درياچه‌ها و باتلاق‌هاي مجاور و گاهي اوقات حتي سطح وسيعي از آبراه خليج‌فارس را بپوشانند. حتي پانل‌هاي خورشيدي براي توليد انرژي تجديدپذير نيز وقتي با گرد و غبار پوشانده مي‌شوند، دچار اختلال مي‌شوند. با توجه به اين عوامل، توفان‌ها در يك چرخه معيوب هستند: تغييرات اقليمي باعث توفان‌ها مي‌شود و توفان‌ها اثرات تغييرات اقليمي را تشديد مي‌كنند. زندگي اجتماعي-اقتصادي حول الگوهاي اقليمي جريان دارد، بنابراين معيشت به شدت در خطر است.