سقوط آمار تماشاگران «تئاتر شهر»
و پيامي كه مديريت دولتي ناديده مي‌گيرد
ميوه تلخِ سفارشي‌سازي
در ويترين‌تئاتر ايران
بابك احمدي
انتشار آمار تماشاگران دو سالن دولتي و نيمه‌دولتي (تماشاخانه ايرانشهر و مجموعه تئاتر شهر) در هفته‌هاي اخير مبنايي شد براي ارايه انواع تحليل‌ها در اين باره كه چه امري موجب شده سالن‌هاي چندگانه مجموعه «تئاتر شهر» زير نظر اداره كل هنرهاي نمايشي (دولت) روز به روز با افت تماشاگر مواجه شوند؟ امري كه سال‌هاست به شكل خزنده ادامه يافته و موجب قهر تماشاگر جدي تئاتر با اين مجموعه فرهنگي- هنري شده است. همين چند سال قبل بود كه خبرگزاري مهر گزارش سفر چند ساعته خبرنگارش با مسافران اتوبوس خط راه‌آهن- تجريش را منتشر كرد كه در مسير از مقابل «تئاتر شهر» مي‌گذشت؛ نتيجه نشان مي‌داد تئاتر به‌واسطه افزايش هزينه‌ها و بهاي بليت، بخش مهمي از مخاطبانش را كنار گذاشته است؛ رويكردي كه مديران اداره كل همچنان بر ادامه‌اش اصرار مي‌ورزند. بحث مميزي و حذف هنرمندان نامدار تئاتر از صحنه‌ها مورد ديگري بود كه مخاطبان قديمي «تئاتر شهر» و حالا رانده‌شده در قالب گزارش مطرح كردند. مميزي شرايطي به وجود آورده بود كه آنها ديگر كارگردانان، هنرمندان و متن‌هاي مورد علاقه خود را روي صحنه‌هاي «تئاتر شهر» نبينند و با افسوس از خير تماشاگري آثار نمايشي بگذرند. امري كه در تحليل يكي از خبرنگاران قديمي تئاتر هم مورد توجه قرار گرفت. ساسان پيروز عضو هيات‌مديره انجمن منتقدان و نويسندگان خانه تئاتر با انتشار نموداري حاصل دو دهه گردآوري اطلاعاتِ تماشاگران «تئاتر شهر» نشان داد كه «ويترين تئاتر ايران»! چطور در نتيجه عملكرد مديران دولتي دستخوش آسيب جدي شده است. طوري‌كه امروز كارگردانان صاحب‌نام تئاتر هم قادر به بازگرداندن اعتبار از دست رفته‌اش نيستند.
آمار خيره‌كننده است؛ بنابه گزارش روابط عمومي اداره كل هنرهاي نمايشي، تمامي سالن‌هاي دولتي (اعم از تالار هنر، تماشاخانه سنگلج و مجموعه تئاتر شهر) در دو ماه اول سال، ميزبان چيزي بالغ بر 9091 تماشاگر بوده‌اند؛ عددي كه وقتي به تماشاخانه ايرانشهر نگاه مي‌كنيم، رقم 10 هزار مخاطب را نشان مي‌دهد. در اين ميان، مجموعه «تئاتر شهر» كه مديران دولتي همواره از آن با عنوان «ويترين تئاتر ايران» ياد كرده‌اند، عدد 5908 تماشاگر را نشان مي‌دهد. آماري نااميدكننده براي مجموعه‌اي با چهار سالن پرطرفدار (بين كارگردانان) يعني سالن «اصلي»، «قشقايي»، «سايه» و «چهارسو» به همراه يك پلاتو اجراي حدودا 20 نفره كه مديران حتي براي آن هم برنامه مدون ندارند. اگرچه تنها دو سالن «اصلي» و «چهارسو»ي مجموعه تئاتر شهر معادل كل ظرفيت صندلي‌هاي تماشاخانه ايرانشهر ظرفيت دارند ولي در عمل با چه خروجي‌‌اي مواجه هستيم؟ كاملا روشن است. فراري دادن كارگردانان صاحب تفكر و داراي مخاطبان پرشمار. موردي كه به‌واسطه اطلاعيه عجيب و غريبِ هفته‌هاي اخير مديريت تازه مجموعه، تشديد خواهد شد. اينكه هنرمندان بااستعداد و جوان يا آنها كه عمري در اين راه مو سپيد كرده‌اند، كوچك‌ترين واكنشي به رويكرد دستوري، سفارشي و حذفي مديريت جديد نشان ندادند، به‌تنهايي نشان‌دهنده خارج شدن «تئاتر شهر» از معادلات روز هنرهاي نمايشي كشور است.
براساس گزارش‌ها، آمار فروش و تماشاگران نمايش‌هاي به صحنه رفته در تالارهاي مختلف مجموعه تئاتر شهر، تماشاخانه سنگلج و تالار هنر به تفكيك اجراها مشخص شد. هرچند جز يك مورد تماشاخانه‌هاي خصوصي همچنان از ارايه آمار فروش نمايش‌هاي خود مي‌پرهيزند، روابط عمومي اداره كل آمار فروش و تماشاگران نمايش‌هاي به صحنه رفته در تالارهاي اصلي، چهارسو، قشقايي، سايه و كارگاه نمايش مجموعه تئاتر شهر، تماشاخانه سنگلج و تالار هنر را به تفكيك اجراها اعلام كرد. همه آمارها با احتساب ارايه بليت تمام‌بها، نيم‌بها، تخفيف‌دار و مهمان اعلام شده است.
نمايش «پروين» به كارگرداني حسين كياني كه از ۸ خرداد ميزبان علاقه‌مندان در تالار اصلي تئاتر شهر بوده با ظرفيت ۵۷۹ تماشاگر و قيمت بليت ۱۰۰ هزار تومان بود، تاكنون در مجموع ۱۰ اجرا، ميزبان يك هزار و ۶۷۷ تماشاگر و فروشي معادل ۱۱۷ ميليون و ۹۵۰ هزار تومان دست پيدا كرده است. نمايش «اسب‌هاي انباري» به كارگرداني رضا كرمي‌زاده كه از روز اول خرداد در تالار چهارسو با ظرفيت ۱۰۱ تماشاگر و قيمت بليت ۶۰ هزار تومان روي صحنه رفت، تاكنون با مجموع ۱۴ اجرا، يك هزار و ۵۲۳ تماشاگر به فروشي معادل ۶۹ ميليون و ۱۲۰ هزار تومان دست پيدا كرده است.
نمايش «بهشت حكيم‌الله» به كارگرداني ويدا موسوي هم كه از اول خرداد در تالار سايه تئاتر شهر با ظرفيت ۷۲ نفر و قيمت بليت ۴۰ هزار تومان روي صحنه رفته، تا به امروز با مجموع ۱۴ اجرا و ۵۵۰ تماشاگر ۱۵ ميليون و ۴۷۰ هزار تومان فروش داشته است.
نمايش «بي چرا زندگان» به كارگرداني الهام شعباني كه از روز 2 خرداد در تالار قشقايي تئاتر شهر با ظرفيت ۹۶ تماشاگر و قيمت بليت ۶۰ هزار تومان روي صحنه است، تاكنون با مجموع ۱۳ اجرا و يك هزار و ۸۹۸ تماشاگر به فروشي معادل ۳۶ ميليون و ۵۹۴ هزار تومان دست پيدا كرده است. نمايش «يه روز ديگه» به كارگرداني ناديا فرجي كه از روز هشتم ارديبهشت در كارگاه نمايش با ظرفيت ۲۶ نفر و قيمت بليت ۵۰ هزار تومان روي صحنه رفته، تاكنون با ۱۰ اجرا و ۲۶۰ تماشاگر به فروشي معادل ۱۰ ميليون و ۹۰۰ هزار تومان دست يافته است. براساس اين گزارش، نمايش «نازگل» به كارگرداني ميثم يوسفي كه از روز 25 ارديبهشت ماه در تماشاخانه سنگلج با ظرفيت ۲۳۶ تماشاگر روي صحنه رفته تاكنون با مجموع ۲۸ اجرا و ۲ هزار و ۵۵۰ تماشاگر و قيمت بليت ۴۰ و ۵۰ هزار تومان به فروشي معادل ۴۹ ميليون و ۱۰۹ هزار و ۹۵۰ تومان رسيده است. نمايش «بچه‌هاي تك استريت كارلو» به كارگرداني آشا محرابي كه از ۲۵ ارديبهشت با قيمت بليت ۳۰ هزار تومان در تالار هنر روي صحنه رفت، تاكنون با مجموع ۲۱ اجرا پذيراي يك هزار و ۹۶۰ تماشاگر بوده كه به فروشي معادل ۴۱ ميليون و ۹۶۵ هزار و ۷۷۰ تومان دست پيدا كرده است.
در اين بين تماشاخانه خصوصي «شهرزاد» فقط اطلاع داد كه در مدت مشابه مد نظر اداره كل، حدود 10 ميليارد تومان فروش داشته؛ گرچه اين مجموعه از ارايه آمار جزيي سر باز زده ولي اتفاقا همين رقم فروش گيشه است كه چشمان مديران دولتي را خيره مي‌كند. در عين‌حال الگوي غلطي به دست مي‌دهد در زمينه تجاري‌سازي تئاتر. رويكردي كه مديركل هنرهاي نمايشي و معاون امور هنري دولت سيزدهم به شيوه‌هاي گوناگون تبليغش مي‌كنند. عدد و رقم‌هاي تماشاخانه ايرانشهر اما متعادل‌تر به نظر مي‌رسند. گرچه مديريت غلط و برنامه‌ريزي ديمي عملا موجب از كار افتادن يك بال مجموعه شده و سالن «ناظرزاده كرماني» تماشاخانه ايرانشهر را مشابه سالن اصلي «تئاتر شهر» به زمين گرم كوبيده است. براساس اطلاعات، آثار كارگردانان جوان رانده‌شده از «تئاتر شهر» بيشترين سهم را در ارتقاي تماشاگران اين مجموعه نيمه‌دولتي (كه در سالن سمندريان به صحنه مي‌روند) برعهده گرفته‌اند. به گزارش «اعتماد» به نقل از روابط عمومي و امور بين‌الملل تماشاخانه ايرانشهر، تمامي ظرفيت‌هاي پيش‌فروش نمايش «شكوفه‌هاي گيلاس» به اتمام رسيده و نمايش «مخاطب» و «شام آخر» نيز با ظرفيت كامل اين شب‌ها ميزبان مخاطبان هستند. نمايش «مخاطب» به كارگرداني جابر رمضاني و با بازي نگار جواهريان، ليلي رشيدي، علي باقري و جابر رمضاني همه‌روزه ساعت 18:30 و نمايش «شكوفه‌هاي گيلاس» به كارگرداني محمد مساوات با بازي رومينا مومني و حامد رسولي ساعت ۲۱ در سالن استاد سمندريان روي صحنه رفته‌اند. همچنين نمايش «شام آخر» به كارگرداني مسعود دلخواه ساعت 19:30 در سالن دكتر ناظرزاده كرماني ميزبان مخاطبان است.
نگارنده نااميد است كه گوشزد اين اطلاعات تاثير چنداني داشته باشد و منجر به تغيير نگرش مديريت هنرهاي نمايشي شود ولي ثبت جزييات يادشده در قالب مكتوب، قطعا به كار آيندگان مي‌آيد و آنها تحليل مي‌كنند هنرمندان و تماشاگران تئاتر در شروع قرن جديد چه اوضاعي از سر مي‌گذراندند. نشانه‌ها به ما مي‌گويند مديران دولتي براي خصوصي‌سازي «تئاتر شهر» و خلاص شدن از پرداخت حمايت لحظه‌شماري مي‌كنند.
در پايان به بخشي از اظهارات مديركل هنرهاي نمايشي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در جمع هنرمندان تئاتر كرمانشاه دقت كنيد: «از دغدغه‌هاي مالي همه باخبر هستيم و وظايفي هم بر عهده داريم اما به عنوان فردي كه هم‌جنس شما اهالي هنر است به شما عرض مي‌كنم كه اينطور نيست در سراسر دنيا هميشه همه‌چيز فراهم باشد. در كشوري مثل آرژانتين من خودم شخصا از يكي از هنرمندان پرسيدم كه در خصوص شرايط مالي نمايش‌ها به چه صورت عمل مي‌شود؟ او گفت ما براي اجراهاي‌مان هم به دولت پول مي‌دهيم. آنها مسير درست توليد ثروت از هنر را پيشه كرده‌اند. اگر اجراهاي صحنه‌اي را خودمان رونق ببخشيم و از جشنواره‌‌زدگي پرهيز شود، درآمد مناسبي از تئاتر مي‌توان به دست آورد.»