زنان شهر
و روز بازارها براي اشتغال
زهرا نژادبهرام
روز بازارهاي شهري فرصتي كم‌نظير براي كاهش دغدغه اشتغال زنان و بستري متنوع براي تعامل و سرگرمي و ارتباط است. در گذشته تاريخي كشور معمولا روستاييان محصولات خود را در روزهايي خاص به سوي شهرها روانه و خيابان يا جاي خالي از شهر را براي فروش محصولات خود انتخاب مي‌كردند كه كم‌كم به روز بازار معروف شد .اين شرايط همچنان در بسياري از شهرهاي كشور ازجمله شهرهاي شمالي قابل مشاهده است.
اما استفاده از اين ظرفيت بومي در كشور در شهرهاي بزرگ مي‌تواند بستري براي عرضه محصولات يا ارايه خدمات از سوي زنان براي علاقه‌مندان و شهرنشين‌ها باشد. شهرداري تهران معمولا در ايام عيد نوروز با استفاده از فضاهاي موجود شهر با تدارك ديدن آنها با رويكرد ساماندهي دستفروشان اين بازارهاي موقت را تدارك مي‌ديد.
در اين بازارها با ايجاد غرفه‌هايي جهت ارايه محصولات دستفروشان فرصت‌هاي محدودي براي علاقه‌مندان به خريد و فروشندگان فراهم مي‌شد. با اين سبقه به نظر مي‌رسد مي‌توان از اين تجربه جديد و بومي در كشور براي گشايش بستر اشتغال زنان بهره گرفت. انتخاب يك روز در هر محله براي برپايي روز بازار قادر است بستري از نشاط محلي و بستري جهت اشتغال فراهم كند. يادآور مي‌شود كه اين بازارها جدا از ظرفيت اقتصادي بستري براي تعامل و گفت‌وگو و ارتباطات اجتماعي است، تنوع خريداران و فروشندگان در اين بازارها قادر است نوعي نشاط شهري را نيز در محلات فراهم كند.
روز بازارهاي محلي در واقع نهادهايي سنتي هستند كه به دليل رابطه تعاملي ميان خريداران و توليدكنندگان جاي خود را در بستر شهرهاي كوچك و بزرگ باز كرده است، اما در شهرهاي بزرگ هنوز اين مفهوم نتوانسته بستر لازم را به دست آورد! اصولا فضايي به نام «روز بازار» كه تعاملات اجتماعي را در بستر خود پذيرا شده و به عنوان نوعي سازه موقت و در عين حال ريشه‌دار بدون آنكه ظرفيت تازه تجاري در شهر ايجاد شود، تبلور فرصت و نياز و تقاضاست.
تجربه جهاني نشان داده شادي و نشاط در هر جامعه انساني با رونق اقتصادي رابطه مستقيم دارد و هر چه رونق بيشتر باشد، احتمال شاد بودن شهروندان بيشتر است. از اين‌رو روز بازارها با بازتوليد نشاط و عرضه محصولات با قيمت‌هاي نسبتا كمتر قادرند شور و شعف را نيز ميان شهروندان تسري دهند .
در تحقيقي در سال 91 بر جمعه بازار لنگرود(1) عنواني به نام پاركبازار تعريف شد كه بستر‌سازي براي روز بازارها را در فضاي سبز شهري تعريف مي‌كرد. پديده‌اي جديد در عرصه شهر و برنامه‌ريزي شهري كه در آن، بازار و فضاهاي تجاري در درون مجموعه‌اي بزرگ‌تر، متشكل از پارك و فضاهاي سبز تفريحي واقع شده است. به نظر اين تحقيق جمعه پاركبازار با وجود برخي شباهت‌ها با بازارهاي سنتي، تفاوت‌هاي اساسي و آشكاري نيز با اين بازارها دارد. همچنين بين دو متغير، ميزان رضايتمندي مردم از بازارهاي سنتي و تعداد دفعات مراجعه آنها به جمعه پاركبازار، رابطه معنادار و معكوسي حاكم است و اين بدان معناست كه با كاهش ميزان رضايتمندي مردم از بازارهاي سنتي، شمار دفعات مراجعه آنها به جمعه پاركبازار افزايش مي‌يابد. مجموع اين عوامل حاكي از آن است كه جمعه پاركبازار، به سبب ويژگي‌هاي ارزشمند خود مي‌تواند نويدبخش الگويي نوين براي به‌روز شدن بازارهاي سنتي و پيشرفتي مطابق با انتظارها و نيازهاي زمان باشد. اين تحقيق با تاكيد به ميزان رضايتمندي كه به دليل شرايط حاكم بر اقتصاد كشور و جراحي اقتصادي با نوعي گراني زايدالوصف در محصولات روبه‌رو هستيم، عنصر قابل تاملي است .شكل‌گيري اين نوع بازارها در شهرها از منظر اين تحقيق براي شهروندان با اهميت شناخته شده است .
در همين ارتباط با توجه به نرخ بيكاري دوبرابري زنان تحصيلكرده نسبت به مردان شكل‌گيري اين روز بازارها مي‌تواند سهم بزرگي در تامين هزينه‌هاي زنان داشته باشد، به خصوص زنان خودسرپرست و سرپرست خانوار كه امروز با دشواري‌هاي زيادي روبه‌رو هستند .اين نوع اشتغال تامين فرصت‌هاي شغلي بدون سرمايه‌گذاري‌هاي كلان است كه با استفاده از ظرفيت‌هاي شهري بستري براي رونق اقتصادي و ارتقاي درآمد خانوار را فراهم مي‌كند. نگاهي به آمار ايسنا از جمعيت شاغلان زن و مرد شايد بتواند ضرورت اين مهم را براي گروهي از زنان كه مايل به ارايه اين نوع فعاليت‌ها هستند، تبيين كند. بر اساس آمار(2) در پاييز امسال از بين ۲.۳ ميليون نفر بيكار، بيش از ۱.۶ ميليون نفر مرد هستند كه حدود ۸۵ هزار نفر از تعدادشان كم شده و نرخ بيكاري آنها ۰.۵ درصد كاهش داشته است.تعداد زنان ۱۵ ساله و بيشتر بيكار در پاييز امسال هم بيش از ۶۵۳ هزار نفر گزارش شده كه با كاهش ۴۷۰ هزار نفري همراه بوده و كاهش نرخ بيكاري آنها را به ۰.۲ درصد رسانده است. همچنين از بين جمعيت شاغل، بيش از ۲۰ ميليون نفر مرد هستند كه تعدادشان نسبت به پاييز پارسال ۳۱۷ هزار نفر اضافه شده است. سهم زنان از جمعيت شاغل نيز حدود ۳.۵ ميليون نفر است كه از تعدادشان حدود ۱۹۵ هزار نفر كم شده است. بر اساس اين مهم فرصت‌هاي شغلي براي زنان نيازمند ارتقاست و اين منوط به توسعه اقتصادي كشور و عبور از تعاريف جنسيتي در فرصت‌هاي شغلي است، اما در كوتاه‌مدت مي‌توان ظرفيت‌هاي خاصي را براي آنها تدارك ديد كه روز بازارها شايد بخشي از آن باشد .مديريت شهري با كمك اداره كل بانوان شهرداري و نهادهاي مرتبط مي‌تواند اين فرصت را براي زنان شهر تهران تدارك ببيند!
1- https: //jhgr.ut.ac.ir/article_36141_0e681b5ed53484ab2ca89ef366719f7f.pdf
2- https: //www.isna.ir/news/