هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و ايالات متحده راهي قطر شدند
شمارش معكوس براي آغاز مذاكرات دوحه
سخنگوي وزارت خارجه در پاسخ به «اعتماد»: امريكا تعهد داده به كليه آنچه در برجام و ذيل قطعنامه ۲۲۳۱ آمده عمل و انتفاع اقتصادي ايران از توافق را تضمين كند
سارا معصومي
مذاكرات احياي برجام ميان ايران، ايالات متحده و 1+4 يك‌سال و سه ماه پس از آغاز آن در پايتخت اتريش راه به جايي نبرد و در تازه‌ترين تحول، فعلا مذاكرات وين جاي خود را به مذاكرات دوحه داد تا شايد هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران، ايالات متحده با حضور نماينده اتحاديه اروپا گره از كار فروبسته برجام در پايتخت قطر بگشايند. جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا كه روز شنبه مهمان حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه بود پيش از ترك تهران در يك نشست خبري محدود با رسانه‌هاي غيرايراني جزيياتي از ادامه روند مذاكرات ميان ايران و ايالات متحده ارايه كرد. جزيياتي نظير اينكه مذاكرات در يكي از كشورهاي حاشيه خليج فارس برگزار خواهد شد و نماينده اتحاديه روپا نقش واسطه را ميان ايران و ايالات متحده كه حاضر به گفت‌وگوي مستقيم با يكديگر نيستند، برعهده خواهد داشت. ساعاتي پس از بيان اين جزييات از زبان مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا، گمانه‌زني درباره كشوري كه ميزباني اين دور از مذاكرات را برعهده خواهد داشت، آغاز شد و برخي عمان و برخي ديگر قطر را گزينه احتمالي معرفي كردند. در نهايت در حالي كه مقام‌هاي ايراني از اشاره مستقيم به كشور ميزبان پرهيز داشتند، مشخص شد كه قطر ميزباني اين دور از مذاكرات را برعهده خواهد داشت. قطر و عمان هر دو دستي بر آتش پرونده‌هاي مورد اختلاف ميان ايران و امريكا دارند و در چند نوبت نيز نقش پيام‌رسان ميان تهران و واشنگتن را ايفا كرده‌اند. مسله تبادل زندانيان ميان ايران و برخي كشورهاي اروپايي و همچنين سرنوشت اموال مسدود شده ايران در ساير كشورها از جمله مسائلي هستند كه قطر و عمان در آنها نقش‌آفريني كرده‌اند. با اين همه در اين دور از مذاكرات غيرمستقيم ميان ايران و ايالات متحده، انريكه مورا، نماينده اتحاديه اروپا نقش ميانجي و پيام‌رسان را بر عهده خواهد داشت.
چرا مذاكرات وين جاي خود را به مذاكرات دوحه داد؟ آيا ملاحظه خاصي در انتخاب دوحه به عنوان ميزبان وجود داشت؟ جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا حامل چه پيامي براي ايران از جانب ايالات متحده بود؟ شكل و شمايل مذاكرات ميان ايران و ايالات متحده در قطر چگونه است؟ پرسش‌هايي از اين جنس، مهم‌ترين محورهاي مورد بحث خبرنگاران رسانه‌هاي داخلي و خارجي با سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت خارجه بود.
پيام بورل براي تهران چه بود؟
خبرنگار اعتماد از سخنگوي وزارت خارجه سوال كرد كه آيا جوزپ بورل در سفر به تهران پيامي از جانب ايالات متحده آورده بود و آيا ايران بسته جديد پيشنهادي ارايه كرده است؟
سعيد خطيب‌زاده ضمن قدرداني از نقش تسهيل‌گري اتحاديه اروپا و شخص بورل گفت: جوزپ بورل در تماس‌هايي كه پيش و پس از تحولات چند هفته اخير به ويژه پس از صدور قطعنامه شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي عليه ايران با ما داشت، تلاش كرد مذاكرات ادامه پيدا كند. يكي از موضوعات مورد درخواست بورل اين بود كه اين گفت‌وگوها براساس بسته پيشنهادي ايران كه قبل از قطعنامه داده شده بود، جلو برود. آقاي اميرعبداللهيان پيشنهاد كرد بورل به ايران بيايد تا در تهران پاسخ‌هايي كه امريكا تا آن زمان احتمالا مي‌داد را بررسي كند. در سفر آقاي بورل به تهران، گفت‌وگوهاي مفصلي انجام شد و او نظرات طرف امريكايي را منتقل كرد. يكي از مهم‌ترين موضوعات مورد اشاره جوزپ بورل اين بود كه امريكا تعهد داده به كليه آنچه در برجام و ذيل قطعنامه ۲۲۳۱ آمده عمل كند و انتفاع اقتصادي ايران و آن چرخه را تضمين مي‌كند. امريكايي‌ها متعهد شدند به موضوعات مورد اختلاف باقيمانده بپردازند.
سخنگوي وزارت خارجه با اشاره به اينكه اميرعبداللهيان و بورل گفت‌وگوهاي خصوصي يك ساعته‌اي با حضور معاونان‌شان داشتند، افزود: در اين جلسه دو طرف درباره ابعاد مختلف ادامه مذاكرات صحبت كردند. البته در اين ملاقات درباره موضوعات ديگري كه اميرعبداللهيان به آن اشاره كرد نيز صحبت شد. اينكه در محتوا و در شكل در هر دو موضوع توافقاتي شده است را مي‌توانم تاييد كنم، ولي اينكه آيا امريكايي‌ها بر اساس برنامه‌ريزي كه پيش‌بيني شده در مذاكرات حاضر خواهند شد، از ميراث ترامپ عبور خواهند كرد و مي‌پذيرند كه عضو مسوولي باشند را بايد ديد. ما با اين تعهد به پاي ميز مذاكرات (غيرمستقيم) مي‌رويم كه در كوتاه‌ترين زمان ممكن اين چند موضوع باقيمانده را به سرانجام برسانيم و اميدواريم شاهد اجرايي شدن پيام‌هايي باشيم كه جوزپ بورل آورده بود.
همچنان با بي‌اعتمادي پيش مي‌رويم
به گزارش خبرگزاري فارس، خطيب‌زاده در ادامه اين نشست خبري در پاسخ به پرسشي درباره تضمين اقتصادي مدنظر ايران براي احياي برجام گفت: امريكا نشان داده كه تا چه ميزان غيرقابل اعتماد است و نه تنها به آنچه امضا مي‌كند هم متعهد نيست، بلكه از تمام ابزارهاي در اختيار هم استفاده مي‌كند تا توافق را از محتوا تهي كرده و تعهدات خود را انجام ندهد. ما تاكنون هم با قاطعيت و جديت اين مذاكرات را با فرض عدم اعتماد قطعي به طرف امريكايي جلو برديم و همين روند را هم ادامه خواهيم داد. بزرگ‌ترين تضمين براي ملت ما توانمندي‌هاي ايران است. طرف مقابل يك‌بار از برجام خارج شد و ديد كه ما در هيچ حوزه‌اي يك گام عقب نمي‌نشينيم و اگر اراده كنيم همه چيز را مي‌توانيم به سرعت به نقطه اول بازگردانيم و حتي مي‌توانيم قدم‌هاي بيشتري را برداريم. اگر امروز قدم‌هاي بيشتري برنمي‌داريم از باب نخواستن است نه نتوانستن. ما بر اساس نيازهاي طبيعي خود عمل مي‌كنيم و طرف مقابل اين را در عمل ديد. البته تضامين مختلف هم در اين توافق ديده شده كه ما درباره آنها حساس هستيم و مسائل نياز به جمع‌بندي نهايي دارند.
گفت‌وگو درباره مسائل اختلافي باقيمانده خواهد بود
ايران و امريكا در دوحه درباره چه موضوعاتي مذاكره البته غيرمستقيم خواهند داشت؟ خطيب‌زاده در اين باره گفت: در مذاكرات آتي در چند روز آينده درباره ابعاد هسته‌اي توافق مدنظر گفت‌وگو نمي‌كنيم، چراكه مسائل مربوط به ابعاد هسته‌اي توافق قبلا جمع‌بندي شده، بلكه تنها درباره بخش‌هاي مورد اختلاف باقيمانده كه رفع تحريم‌هاست، گفت‌وگو خواهيم كرد. در ساير حوزه‌ها هيچ چيزي به توافقات انجام شده در وين افزوده و چيزي هم كاسته نخواهد شد.
آيا ايران و ايالات متحده سرانجام در مذاكرات مستقيم رودرروي هم مي‌نشينند؟ سعيد خطيب‌زاده در پاسخ به اين پرسش گفت: اين گفت‌وگوها در همان فرمتي كه در وين بود يعني به شكل غيرمستقيم ادامه خواهد يافت. توپ در زمين واشنگتن است و اگر هيات امريكايي با پاسخ به بسته پيشنهادي ايران بازگردد، به سرعت مي‌توان كار را به پايان رساند.
درباره محل مذاكرات نشانه‌گذاري نكنيد!
چرا دوحه به عنوان ميزبان مذاكرات انتخاب شد؟ خطيب‌زاده در پاسخ به اين پرسش گفت: در تعيين محل مذاكرات مهم‌ترين چيز راحتي طرف‌هاي مختلف و آمادگي ميزبان است و اين مساله يك موضوع كاملا عادي لجستيكي است. ما در گفت‌وگوهاي پيش‌رو مسائل رفع تحريمي را دنبال مي‌كنيم و نبايد در خصوص اين موضوعات اينقدر نشانه‌گذاري كرد و اين مذاكرات مي‌تواند در هر كشوري انجام شود. البته با فرض اينكه ميزبان روابط مناسبي با همه طرف‌ها داشته باشد و از لحاظ لجستيكي براي همه طرف‌ها آسان باشد.
1+4 از مذاكرات حذف نشده‌اند
چرا مذاكرات صرفا ميان ايران و ايالات متحده با حضور نماينده اتحاديه اروپا و در غياب 1+4 برگزار مي‌شود؟ سخنگوي وزارت خارجه در اين باره گفت: هيچ كس كنار گذاشته نشده است. زماني كه در آخرين دور مذاكرات در وين (اسفندماه 1400) هيات‌هاي مذاكره‌كننده 1+4 پايتخت اتريش را ترك كردند به اين دليل بود كه تمام مسائل مربوط به هسته‌اي و ساير موضوعات جز چند مورد اختلافي ميان ايران و امريكا حل شده است. در حال حاضر نيز اتحاديه اروپا در حال ايفاي نقشي است كه در برجام به عنوان تسهيل‌كننده اجراي اين توافق به اين اتحاديه واگذار شده است. جوزپ بورل در تهران جلسه‌اي هم با سفراي سه كشور اروپايي در ايران داشت. يكي از نقش‌هاي تسهيل‌كننده گزارش دادن و توجيه كردن همه طرف‌هاست. بنابراين آنچه الان اتفاق مي‌افتد، ادامه وين است. يعني درباره چند موضوع باقيمانده كه مذاكرات را دچار وقفه‌اي در نتيجه‌گيري كرده، گفت‌وگو خواهد شد.
آيا دوحه سرنوشت متفاوتي از وين را تجربه مي‌كند؟
مذاكره در دوحه زودتر از زماني كه بسياري از ناظران پيش‌بيني مي‌كردند، آغاز شد. براساس گزارش رسانه‌هاي امريكايي كه به تاييد منابع آگاه اعتماد هم رسيد، رابرت مالي، رييس هيات مذاكره‌كننده ايالات متحده و علي باقري، رييس هيات مذاكره‌كننده ايران از روز سه‌شنبه در پايتخت قطر حاضر خواهند بود. در شرايطي كه دور نخست گفت‌وگوهاي غيرمستقيم ميان ايران و ايالات متحده به حل انگشت‌شمار اختلاف‌هاي باقيمانده منتهي شود، تمامي هيات‌هاي ايران و 1+5 (تركيب اوليه برجام) در وين حاضر و حصول توافق براي احياي برجام را اعلام خواهند كرد.
هرچند طرف ايراني و امريكايي هر دو در اظهارنظرهاي رسمي تاييد مي‌كنند كه متن توافق احياي برجام تكميل شده و تنها چند مورد معدود منتظر تصميم‌گيري نهايي باقي مانده، اما نبايد فراموش كرد كه همين چند مورد معدود از نيمه اسفندماه 1400 مانع حصول توافق نهايي شده و هيچ ضمانتي هم وجود ندارد كه اين‌بار هيات‌هاي مذاكره‌كننده در دوحه بتوانند تصميم سياسي نهايي را بگيرند. اگر مذاكرات دوحه نيز به سرنوشت مذاكرات وين دچار شود به سختي مي‌توان از تداوم زنده نگهداشتن برجام كه نوعي از اغما را تجربه مي‌كند، سخن گفت.