تفاهم با آنكارا راه را براي پيوستن سوئد و فنلاند به ناتو هموار كرد
آغازي براي پايان هفت دهه بي‌طرفي
محمدحسين لطف‌الهي
گفت‌وگوهاي آنكارا، هلسينكي و استكهلم سرانجام پيش از پايان روز سه‌شنبه به نتيجه رسيدتا فنلاند و سوئد بتوانند اصلي‌ترين مانع پيش روي خود براي عضويت در پيمان آتلانتيك شمالي (ناتو) را از سر راه بردارند.مذاكرات ميان رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور تركيه، سائولي نينيستو رييس‌جمهور فنلاند و ماگدالنا اندرسون نخست‌وزير سوئد در پايتخت اسپانيا در حالي به پايان رسيد كه شامگاه سه‌شنبه ينس استولتنبرگ دبيركل ناتو اعلام كرد سه طرف به توافقي دست يافته‌اند كه مسير عضويت فنلاند و سوئد را در پيمان آتلانتيك شمالي هموار مي‌سازد. به گفته او، «تركيه، فنلاند و سوئد تفاهمنامه‌اي را امضا كرده‌اند كه در آن به نگراني‌هاي آنكارا درخصوص صادرات سلاح و مبارزه با تروريسم پرداخته شده است.»ماگدالنا اندرسون، نخست‌وزير سوئد از اين توافق به عنوان يك «توافق بسيار خوب» نام مي‌برد و گزارش‌ها درخصوص ارايه امتيازات زياد به تركيه درقبال دست برداشتن از مخالفت خود با پيوستن فنلاند و سوئد به ناتو را رد مي‌كند. او مي‌گويد: «برداشتن گام بعدي براي عضويت كامل در ناتو براي فنلاند و سوئد بسيار مهم است اما اين موضوع براي ناتو هم اهميت حياتي دارد، چراكه فنلاند و سوئد به عنوان دو كشور عضو ناتو توان دفاعي اين ائتلاف را افزايش مي‌دهند.» به گفته اندرسون، استكهلم در مذاكرات با آنكارا تلاش كرده است كه به رجب طيب اردوغان درخصوص تغييراتي كه در قوانين ضدتروريسم سوئد اعمال شده و از ماه آينده اجرايي خواهند شد، اطمينان خاطر دهد.از سوي ديگر سائولي نينيستو، رييس‌جمهور فنلاند با انتشار پيامي در حساب كاربري خود در توييتر نوشت: «تفاهم مشترك ما بر تعهد فنلاند، سوئد و تركيه براي گسترش حمايت كامل خود در برابر تهديدات عليه امنيت يكديگر تاكيد مي‌كند. هم‌پيماني در ناتو اين تعهد را بيش از پيش تقويت خواهد كرد.» او با بيان اينكه تركيه طي هفته‌هاي گذشته نگراني‌هاي خود را در مورد تهديد تروريستي اعلام كرده است، افزود: «ما همواره اين نگراني‌ها را جدي گرفتيم، فنلاند همه اشكال و مظاهر تروريسم را محكوم مي‌كند.» جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده ضمن استقبال از دستيابي به اين تفاهمنامه نوشته است: «به فنلاند، سوئد و تركيه براي امضاي تفاهمنامه سه جانبه تبريك مي‌گويم. اين يك گام مهم در دعوت ناتو از فنلاند و سوئد و تقويت ائتلاف ماست و امنيت جمعي ما را افزايش خواهد داد. مسير بسيار خوبي براي شروع اجلاس (اجلاس ناتو) طي شد.»سوئد و فنلاند پس از پايان جنگ جهاني دوم رويكردي بي‌طرفانه را در مخاصمات ميان غرب و روسيه در پيش گرفته بودند و افكار عمومي در اين دو كشور نيز تمايلي به پيوستن به ائتلاف ناتو نداشتند. با حمله نظامي روسيه به اوكراين در 24 فوريه 2022 رويكرد افكار عمومي در سوئد و فنلاند دچار تغيير شد و سياستمداران اين كشورها نيز تصميم گرفتند به دليل جلوگيري از آنچه «تبديل شدن به هدف آينده روسيه» خوانده مي‌شد به عضويت ناتو در آيند. آنكارا پيش‌تر اعلام كرده بود كه دليل مخالفتش با عضويت سوئد و فنلاند در ناتو حضور تعداد زيادي از اعضاي حزب كارگران كردستان (PKK) در اين دو كشور است. تركيه حزب كارگران كردستان را يك سازمان تروريستي تلقي مي‌كند. زماني كه سوئد و فنلاند در ماه مه درخواست رسمي خود را براي عضويت در ناتو ارايه دادند، رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور تركيه گفته بود كه «اين دو كشور به ويژه سوئد يك آسايشگاه كامل براي تروريست‌ها هستند و به همين دليل است كه ما عزم جدي داريم به سياست مان ادامه بدهيم و به عضويت اين سوئد و فنلاند در ناتو نه بگوييم.»
محتواي تفاهمنامه تركيه، سوئد و فنلاند چه بود؟
براساس گزارش خبرگزاري دولتي آناتولي، سوئد و فنلاند در اين تفاهمنامه متعهد شدند كه به طور كامل با تركيه در مبارزه با پ.ك.ك همكاري كرده و از پ.ي.د/ي.پ.گ و فتو گروه‌هايي كه تركيه آنها را تروريستي مي‌داند، حمايت نكنند. در اين تفاهمنامه آمده است: «فنلاند و سوئد به عنوان اعضاي بالقوه ناتو از تركيه در برابر تمام تهديدات عليه امنيت ملي اين كشور به طور كامل حمايت مي‌كنند. در اين راستا، فنلاند و سوئد از پ.ي.د/ي.پ.گ و گروهي كه در تركيه به عنوان «فتو» معرفي مي‌شوند، حمايت نخواهند كرد. تركيه نيز از فنلاند و سوئد در برابر تمام تهديدات عليه امنيت ملي آنها كاملا حمايت مي‌كند.» در بخش ديگري از تفاهمنامه مذكور تاكيد شده است كه «فنلاند و سوئد حملات تمامي گروه‌هاي تروريستي عليه تركيه را صراحتا و قطعا محكوم مي‌كنند. فنلاند و سوئد تاييد مي‌كنند كه پ.ك.ك يك گروه تروريستي ممنوعه است. فنلاند و سوئد متعهد هستند از فعاليت‌هاي پ.ك.ك، ساير گروه‌هاي تروريستي، شاخه‌هاي آنها، اعضا و افراد مرتبط با اين گروه‌ها ممانعت كنند. تركيه، فنلاند و سوئد تصميم به افزايش همكاري‌ها براي جلوگيري از فعاليت‌هاي گروه‌هاي تروريستي گرفتند. فنلاند و سوئد اهداف اين گروه‌هاي تروريستي را رد مي‌كنند.» سوئد متعهد شده است كه «قانون جديد و كارآمدتر جرايم تروريستي را از اول جولاي اجرايي كرده و دولت، مقررات ضدتروريسم را تقويت خواهد كرد.» همچنين هلسينكي و استكهلم هر دو تعهد داده‌اند «در اسرع وقت مطالبات تركيه براي اخراج يا استرداد مظنونان تروريستي را با در نظر گرفتن اطلاعات، شواهد و اطلاعات ارايه شده بررسي كنند» و هيچ تحريم تسليحاتي از سوي آنها عليه تركيه وضع نخواهد شد.به گزارش «اعتماد»، برخلاف گمانه‌زني‌هاي پيشين درخصوص خواسته‌هاي تركيه كه گفته مي‌شد شامل لغو محدوديت‌هاي خريد سلاح‌هاي پيشرفته از امريكا، از جمله دريافت مجوز خريد جنگنده‌هاي اف16 و بازگشت به برنامه توليد جنگنده اف35 نيز مي‌شود، در توافق اخير اشاره‌اي به مساله اين سلاح‌ها نشده است. ينس استولتنبرگ، دبيركل ناتو نيز زماني كه پس از حصول تفاهمنامه درخصوص اين مساله مورد سوال قرار گرفت، اعلام كرد در تفاهمنامه مذكور «به هيچ سلاحي اشاره نشده است.»
يك تصميم احساسي؟
براساس اعلام دبيركل ناتو، برخلاف روند معمول عضويت كشورها در ناتو كه فرآيندي زمانبر است اما عضويت فنلاند و سوئد «سريع‌ترين روند در تاريخ ناتو» خواهد بود. دولت‌هاي غربي خروج سوئد و فنلاند از وضعيت بي‌طرفي و پيوستن به ائتلاف ناتو را اقدامي مثبت و تقويت‌كننده ائتلاف توصيف مي‌كنند و بسياري از كارشناسان نيز با آنها هم‌نظرند. با اين وجود برخي كارشناسان بر اين باورند كه اين امر يك اشتباه تاريخي بود كه مي‌تواند تبعات بسياري هم براي ناتو و هم براي فنلاند و سوئد در پي داشته باشد.
ان‌بي‌سي‌نيوز در مقاله‌اي به قلم ديويد ال ديويس، سرهنگ بازنشسته ارتش امريكا مي‌نويسد: «در حالي كه ممكن است با توجه به تهاجم روسيه به اوكراين، گسترش ناتو كار عاقلانه‌اي به نظر برسد، با اين حال نياز به تلاش زيادي براي فهميدن اين موضوع وجود ندارد كه افزودن اعضاي جديد ناتو به احتمال زياد نتيجه معكوس آنچه دبيركل اميدوار است، خواهد داشت. عضويت فنلاند و سوئد در ناتو خطر درگير شدن در يك جنگ در آينده را براي ائتلاف افزايش مي‌دهد، چراكه براساس ماده 5 منشور ناتو تعهدات ناتو براي وارد شدن به جنگ افزايش پيدا مي‌كند و علاوه بر آن، فنلاند و سوئد را نيز آسيب‌پذيرتر مي‌كند كه باعث مي‌شود اين اقدام را اشتباه بدانيم.»ماده 5 پيمان آتلانتيك شمالي عنوان مي‌كند: «دولت‌ها توافق دارند كه حمله‌اي مسلحانه عليه يك يا چندي از آنها در اروپا و امريكاي شمالي، به معناي حمله‌اي عليه تمامي آنها تلقي خواهد شد و در نتيجه آنها موافقت مي‌كنند در صورتي كه اينچنين حمله‌اي اتفاق افتد، هر يك از آنها، در راستاي عمل به حق دفاع انفرادي يا دسته جمعي از خود براساس ماده 51 منشور سازمان ملل، دولت يا دولت‌هاي مورد حمله قرار گرفته را از طريق اقدامات آني، هر آنچه ضروري مي‌نمايد، به صورت انفرادي يا به اتفاق ديگر دولت‌ها، مساعدت كنند تا امنيت را در منطقه آتلانتيك شمالي بازگردانده و برقرار كنند كه مي‌تواند شامل استفاده از نيروهاي مسلح نيز باشد.»به نوشته ان‌بي‌سي نيوز، «از جنگ جهاني دوم به اين سو روسيه تهديدي واقع‌گرايانه عليه سوئد و فنلاند نبوده و علاقه‌اي به نقض تماميت ارضي اين دو كشور نشان نداده است. در واقع بايد اذعان داشت كه روابط ميان اين دو كشور و روسيه دوستانه بوده در حالي كه طي 15 سال گذشته مسكو بارها درخصوص پيوستن گرجستان و اوكراين به ناتو هشدار داده بود و دو بار براي جلوگيري از اين مساله به جنگ متوسل شد (2008 و 2014). بنابراين گرجستان و اوكراين دلايلي براي ترس از حمله روسيه داشتند اما براي سوئد و فنلاند چنين نبود.»ديويد ال ديويس نوشته است: «پيوستن سوئد و فنلاند تنها ايالات متحده را كه ممكن است روزي مجبور شود به جاي اين دو كشور به جنگ روسيه برود به خطر نمي‌اندازد، بلكه براي هلسينكي و استكهلم نيز خطرناك است. در حال حاضر اگر دامنه جنگ گسترش يابد و ناتو وارد درگيري با روسيه شود، ديگر فنلاند و سوئد نيز نمي‌توانند از وضعيت بي‌طرفي بهره‌مند باشند و متعهد هستند كه وارد درگيري شوند. اين براي آنها خبر خوبي نيست.»اين سرهنگ بازنشسته ارتش امريكا بر اين باور است كه «جنگ اوكراين نشان داد توان نظامي روسيه بسيار كمتر از آنچه مسكو در تلاش براي نمايش آن است بوده و بدون شك واضح است كه نيروي زميني روسيه توان تهاجم نظامي و رويارويي با ناتو را ندارد. آنها حتي نمي‌توانند كل اوكراين را در اختيار بگيرند و تحليل عمليات و توان لجستيكي آنها نشان مي‌دهد اگر فاصله محل عمليات تا مرز روسيه بيش از 180 مايل باشد آنها بدون خطوط ريلي با مشكلات عمده لجستيكي مواجه مي‌شوند. اين طبيعي است كه مردم كشورهاي همسايه روسيه از احتمال تهاجم اين كشور وحشت‌زده باشند، اما واقعيت اين است كه ريسك حمله روسيه به سوئد و فنلاند به هيچ‌وجه بيشتر از ريسكي كه طي 70 سال گذشته وجود داشته، نيست.»