مذاكرات برجام و هشدار تروييكاي اروپايي به تهران
ايران همچنان در دستور كار شوراي امنيت قرار دارد
سارا معصومي
مذاكرات غيرمستقيم ايران و ايالات متحده امريكا يا آن‌طور كه حسين اميرعبداللهيان، وزيرخارجه ايران توصيف كرد مذاكرات سه‌جانبه غيرمستقيم ايران، ايالات متحده و نماينده اتحاديه اروپا در دوحه نه تنها طبق انتظارها پيش نرفت بلكه ظاهرا وضعيت احياي برجام را بغرنج‌تر هم كرد. پس از بازگشت هيات‌هاي مذاكره‌كننده به پايتخت‌ها، مقام‌هاي امريكايي و اروپايي در گفت‌وگو با رسانه‌هاي غربي اقدام به موج‌سازي به نفع مقصرنمايي تهران كردند و درحالي كه وزير خارجه ايران مذاكرات دوحه را مثبت خواند، روايت طرف غربي در متهم كردن تهران به طرح درخواست‌هاي فرابرجامي جاي خود را در فضاي رسانه‌اي باز كرد اتحاديه اروپا و ايالات متحده كه از زمان روي كار آمدن دولت جو بايدن در حال جبران جدايي‌هاي تحميلي به رابطه استراتژيك و سنتي خود هستند همين رويه محكوم كردن ايران را در جلسه شامگاه پنجشنبه در شوراي امنيت سازمان ملل هم حفظ كردند و همصدا تهران را به تشديد بحران از طريق توسعه برنامه هسته‌اي و تعلل در بازگشت به تعهدات برجامي از طريق كارشكني در به ثمر رسيدن مذاكرات متهم كردند. اتهام‌هايي كه مقام‌هاي ايران با صرفه‌جويي در خبررساني آنها را رد كرده و معتقدند كه تنها مطالبه بر زمين مانده تهران انتفاع كامل اقتصادي از احياي برجام است كه هنوز دورنمايي براي تحقق آن وجود ندارد. يك سال و سه ماه پس از آغاز مذاكرات احياي برجام در وين، وضعيت پرونده ايران چه در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و چه در شوراي امنيت سازمان ملل متحد در حال پيچيده‌تر شدن است. قريب به سه هفته پيش بود كه شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با محور قراردادن تازه‌ترين گزارش فصلي رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي قطعنامه‌اي را با 30 راي موافق و دو راي مخالف از جانب چين و روسيه عليه ايران به تصويب رسانده و در آن تهران را به عدم همكاري لازم و كافي با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي حل و فصل چند اختلاف پادماني متهم كرد. ايران اين قطعنامه را بي‌پاسخ نگذاشت و يكي از مهم‌ترين واكنش‌هاي تهران به آن، قطع اتصال 27 دوربين فراپادماني آژانس نصب شده در تاسيسات هسته‌اي بود. اين اقدام ايران هم با واكنش يكسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، تروييكاي اروپايي و ايالات متحده روبه رو شد كه تهران را به پيچيده‌تر كردن اوضاع و به كار انداختن ساعت شني پايان فرصت براي احياي برجام متهم كردند. جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا به اميد خارج كردن پرونده مذاكرات و به تبع آن رايزني‌هاي ايران و آژانس از بن‌بست به ايران سفر كرد و با اعلام موافقت تهران و واشنگتن براي ازسرگيري مذاكرات در دوحه، پايتخت قطر تهران را ترك كرد. مذاكرات دوحه اما دولت مستعجل بود و اروپا و امريكا يكصدا آن را نااميد‌كننده خواندند.
در چنين فضايي روز پنجشنبه جلسه شوراي امنيت براي بررسي وضعيت قطعنامه 2231 تشكيل شد اما پيش از اين جلسه تروييكاي اروپايي با صدور بيانيه‌اي مشترك، پيام خود را به گوش تهران رساندند. در بخش‌هايي از بيانيه تروييكاي اروپايي آمده است كه «شوراي امنيت همچنان تهديد امنيت بين‌المللي از طريق تشديد بحران هسته‌اي توسط ايران را زيرنظر دارد. در حال حاضر برنامه هسته‌اي ايران پيشرفته‌تر از هر زماني در گذشته است. » اين چند خط از بيانيه مشترك تروييكاي اروپايي را بايد هشداري به تهران مبني بر اينكه اين مساله همچنان در دستور كار شوراي امنيت است، دانست. معناي ساده اين هشدار تروييكاي اروپايي اين است كه شوراي امنيت كه روزگاري برنامه هسته‌اي ايران را «تهديد صلح و امنيت بين‌المللي» خوانده و براي مهار آن دست به صدور قطعنامه‌هاي متفاوت زده بود، همچنان اين مساله را در دستور كار خود حفظ خواهدكرد و اتفاقا تاكيد دارد كه حالا برنامه هسته‌اي ايران، بيش از هر زمان ديگري- حتي بيشتر از زمان صدور قطعنامه- در گذشته پيش رفته است. براساس قطعنامه 2231 در سال دهم توافق برجام، شوراي امنيت كلا موضوع هسته‌اي ايران را از دستوركار خود خارج خواهد كرد. در بند 8 قطعنامه 2231 آمده است كه «دراقدام وفق ماده 41منشور ملل متحد، تصميم مي‌گيردكه 10 سال پس از روز توافق برجام، به نحو تعيين شده دربرجام، تمام مفاد اين قطعنامه بايد لغو شود و هيچ‌كدام از قطعنامه‌هاي مذكور دربند 7 الف (1696، 1737، 1747، 1803، 1835، 1929، 2224) نبايد اجرا شوند. همچنين شوراي امنيت رسيدگي به موضوع هسته‌اي ايران راپايان داده و موضوع «عدم اشاعه» از فهرست موضوعاتي كه در دستوركار شوراي امنيت قرار دارند خارج مي‌شود. اكتبر 2025، يكي از مهم‌ترين موعدها در برجام و قطعنامه 2231 است كه در صورت تداوم موفق برجام، نه تنها تحريم‌ها و غيره، بلكه اصولا موضوع هسته‌اي ايران را از دستور كار شوراي امنيت خارج مي‌كند. حالا سه سال مانده به اين تاريخ در حالي كه اميدها براي احياي برجام هر روز كمرنگ‌تر مي‌شود، تروييكاي اروپايي به تهران هشدار داده‌اند كه برنامه هسته‌اي ايران هنوز به عنوان آنچه آنها تهديدي براي صلح و امنيت بين‌الملل مي‌دانند در دستور كار شورا قرار دارد و در شرايطي كه احياي برجام طولاني‌تر شده يا در نهايت به پروژه‌اي شكست خورده بدل شود، بازگرداندن قطعنامه‌هاي پيشين در دستور كار تروييكاي اروپايي و احتمالا ايالات متحده قرار خواهد گرفت. توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+4 در حالي هفتمين سال را پشت سر مي‌گذارد كه ايالات متحده با خروج از توافق در سال 2018 ميلادي عملا توازن تعريف شده در برجام را برهم زده و ايران با استفاده از حق تعيين شده براي خود در متن توافق به منظور بازگرداندن اين توازن، تعهدات برجامي خود را به حالت تعليق درآورد. اكنون نه ايران از منافع اقتصادي تعريف شده در برجام بهره‌مند مي‌شود و نه طرف مقابل به هدف تعيين شده كه محدودسازي برنامه هسته‌اي ايران براي مدت زماني مشخص بود، رسيده است. در اين واقعيت كه ايالات متحده باني وضع پيش آمده براي برجام است شكي وجود ندارد، همزمان ناتواني 1+4 در اجراي تعهدات برجامي پس از خروج امريكا از توافق هم حكم مثالي را دارد كه در آن مناقشه ممكن نيست اما امروز كشورهاي غربي با اشاره به يك سال و سه ماه مذاكره براي احياي برجام، تهران را به تعلل در بازگشت به تعهدات برجامي متهم مي‌كنند و اين روايت در سايه فقدان ديپلماسي عمومي قوي از سوي وزارت خارجه ايران در تبيين مواضع و رويكردهاي هيات مذاكره‌كننده، جاي خود را در افكار عمومي بازكرده است. ايران در قريب به سه سال گذشته از خروج امريكا از برجام با هوشياري توانسته به نقشه راهي دست پيدا كند كه هم هيچ كدام از تعهدات برجامي را انجام نداده و هم شاهد بازگشت قطعنامه‌هاي شوراي امنيت سازمان ملل متحد نباشد. در شرايطي كه ايران در بازگشت به برجام هم برآورد صحيحي از هزينه‌ها و فايده‌ها داشته باشد بايد متوجه نزديك شدن تاريخ‌هاي مهم در قطعنامه 2231 باشد، تاريخ‌هايي كه در هركدام از آنها يكي از غل و زنجيرهاي تحميل شده بر پرونده ايران در شوراي امنيت سازمان ملل باز خواهند شد. برهيچ كس پوشيده نيست كه مخالفان برجام در واشنگتن و تل‌آويو با ترس از فرارسيدن همين تاريخ‌ها و رفع دايمي برخي محدوديت‌ها بر پرونده ايران، خواهان توافقي جديد هستند كه در آن تاريخ‌هاي جديد و دورتري بر ايران تحميل شود.