بوريس جانسون از رهبري حزب محافظه‌كار بريتانيا كناره‌گيري كرد
«خداحافظي طولاني» با نخس ت‌وزير رسوايي‌ها
محمدحسين لطف‌الهي
بوريس جانسون براي ماه‌ها به منظور مديريت رسوايي‌ها شيوه‌اي ثابت را به كار مي‌بست؛ او ابتدا تلاش مي‌كرد روي حقيقت سرپوش بگذارد، سپس با فشار رسانه‌ها و افكار عمومي مجبور به عقب‌نشيني مي‌شد و درنهايت زماني درصدد عذرخواهي برمي‌آمد كه حتي بعضي از محافظه‌كاران نيز نمي‌توانستند اين عذرخواهي را از او بپذيرند. تداوم اين وضعيت باعث شد درنهايت روز پنجشنبه ساجد جاويد، عضو مستعفي دولت و از اعضاي ارشد حزب محافظه‌كار خطاب به نخستوزير بگويد: «ديگر بس است.» اين فشارها سرانجام او را به كناره‌گيري از رياست حزب محافظه‌كار و به تبع آن جايگاه نخستوزيري وا داشت، اما قرار است جانسون تا زمان انتخاب رهبر بعدي حزب در اولين ماه از فصل پاييز در مقام خود باقي بماند. رسانه‌هاي بريتانيايي فاصله زياد ميان اعلام كناره‌گيري جانسون تا زمان كنار رفتن واقعي او از قدرت را به يك «خداحافظي طولاني» تعبير مي‌كنند.
نخستوزير بريتانيا روز پنجشنبه ۱۶ تير ماه در يك سخنراني در مقابل دفتر نخستوزيري، كناره‌گيري خود از رهبري حزب محافظه‌كار را اعلام كرد. جانسون همچنين در اين سخنراني گفت كه كناره‌گيري‌اش «آشكارا خواسته اكثريت محافظه‌كار» در پارلمان است و تاكيد كرد به دستاوردهايش به ويژه اجراي برگزيت افتخار مي‌كند. اين تصميم نخستوزير بريتانيا پس از آن اعلام شد كه بيش از ۴۰ وزير و مقام ارشد دولت وي در اعتراض به «رسوايي‌هاي پي‌درپي بوريس جانسون در قانون‌شكني، دروغگويي و نقض عهد» از مقام‌هاي خود كناره‌گيري كردند. به‌رغم ده‌ها استعفا در دولت بريتانيا، آقاي جانسون تا روز چهارشنبه تقاضاهاي فزاينده از جمله توسط برخي هم‌حزبي‌هاي خود براي كناره‌گيري از مقامش را رد كرده بود. جانسون كه روز چهارشنبه براي شركت در يك نشست برنامه‌ريزي شده كميته پارلماني در مجلس حاضر شده بود، در پاسخ به اين پرسش كه آيا از سمت نخستوزيري استعفا خواهد داد، گفته بود: «نه، نه، نه.»
چرا كار جانسون به اينجا رسيد؟
براي بوريس جانسون كه در انتخابات سراسري سال 2019 توانسته بود حزب محافظه‌كار را به سوي يك پيروزي بزرگ و با حاشيه امن زياد هدايت كند، همه چيز از همه‌گيري كرونا آغاز شد. در اواخر سال 2019، شيوع بيماري كوويد 19 باعث شد قوانين محدودكننده زيادي به تصويب برسد و شرايط اقتصادي مردم بريتانيا نسبت به قبل بدتر شود، اما اوج بحراني كه سرانجام به اعلام كناره‌گيري جانسون از قدرت منجر شد، زماني بود كه در ميانه سختگيري‌ها براي محدود كردن رفت‌وآمدهاي شهروندان، بوريس جانسون و همكارانش تصميم گرفتند به بزرگ‌ترين ناقضان اين محدوديت‌ها تبديل شوند. كاركنان دفتر نخستوزير بريتانيا در دسامبر 2020 و در بحبوحه اجراي قوانين قرنطينه عمومي براي مهار شيوع ويروس كرونا يك مهماني و جشن و سروري بدون لحاظ هيچ‌گونه محدوديت‌هاي كرونايي برگزار كردند كه با انتشار تصاوير آن به رسوايي «پارتي‌گيت» شهرت يافت. اين مساله حتي موجب شد تعدادي از اعضاي حزب محافظه‌كار در مجلس عوام هم خواهان كناره‌گيري جانسون از قدرت باشند و اقدام به برگزاري جلسه راي اعتماد درون حزبي براي او كنند.
در راي‌گيري شامگاه دوشنبه 6 ژوئن از مجموع گروه پارلماني محافظه‌كاران 148 نماينده موافق بركناري بوريس جانسون از رياست حزب بودند و 211 نفر نيز ترجيح مي‌دادند او همچنان در مقام رياست حزب و نخستوزيري بريتانيا باقي بماند. اين راي 60درصدي به ابقاي جانسون هر چند نشان از عدم محبوبيت او در حزب متبوعش را مي‌داد، اما دست‌كم اين اطمينان خاطر را براي ساكن خانه شماره 10 داونينگ استريت به همراه داشت كه تا يك‌سال بعد مي‌تواند از استيضاح در امان بماند. اوضاع اما چندان مطابق ميل نخستوزير بريتانيا پيش نرفت.
دو هفته بعد از نجات نخست وزير از استيضاح درون حزبي، حاكم محافظه‌كار بريتانيا دو كرسي مهم خود در مجلس عوام را از دست داد تا انتقادها از جانسون در درون حزب به شدت افزايش پيدا كند.
تير خلاص اما زماني به جانسون اصابت كرد كه روشن شد ادعاهاي او درخصوص ناآگاهي از اتهامات جنسي عليه كريس پينچر دروغ بوده است. كريس پينچر، معاون رييس حزب محافظه‌كار و مسوول نظارت بر عملكرد نمايندگان محافظه‌كار در پارلمان تا فوريه 2022 به عنوان وزير دولت در امور مسكن فعاليت مي‌كرد. او با اتهاماتي درخصوص آزار جنسي روبه‌رو بود و بعد از افشاگري‌ها درباره آزار جنسي دو نفر از سمتش كنار رفت. او در نامهاي به جانسون گفت كه در شب ميهماني بيش از حد مشروب خورده بوده و «خودش و ديگران را» شرمسار كرده است. بوريس جانسون متهم است كه با وجود اطلاع از اين اتهام كريس پينچر را براي چنين مقامي در دولت برگزيده است. پينچر سال 2019 هم به سوءرفتار جنسي متهم بوده و جانسون مدعي شده بود كه از اتهامات وي باخبر نبوده است. اما اكنون روزنامه گاردين گزارش داده كه ادعاي جانسون در اين مورد دروغ بوده است. هنگامي كه گزارش‌ها درباره رفتارهاي نامناسب پينچر منتشر شدند، دفتر نخستوزيري انگليس ابتدا با خبر بودن از سوءسابقه او را ابتدا به كلي انكار كرد، اما بعدا مدعي شد كه جانسون از اين سوابق با خبر بوده اما پرونده او در زمان ورود به دولت فيصله يافته بود. در ادامه، سايمون مك دونالد كارمند ارشد سابق وزارت امور خارجه فاش كرد كه جانسون شخصا در مورد نتيجه تحقيقات درباره رفتار پينچر توجيه شده بود. اين افشاگري موجب شد موجي از انتقادها عليه جانسون مطرح شود و همزمان با عذرخواهي رسمي او، تعدادي از وزراي ارشد كابينه كه تا پيش از اين از جانسون دفاع مي‌كردند و از حاميان جدي او به حساب مي‌آمدند، از مقام خودشان كناره‌گيري كنند.
ريشي سوناك، وزير دارايي و ساجد جاويد، وزير بهداشت بريتانيا دو نفر از ارشدترين مقام‌هايي بودند كه روز سه‌شنبه هفته گذشته با اعلام كناره‌گيري از دولت، خواستار استعفاي جانسون شدند و اين موج استعفاها در كنار فشارها براي كناره‌گيري جانسون، سرانجام او را به عقب‌نشيني وا داشت. هر دو وزيري كه از مقام‌شان كناره‌گيري كرده‌اند در نامه استعفاي خود به روش «مديريت رسوايي‌هاي اخلاقي» توسط نخستوزير اشاره كرده و دولت و نخستوزير را فاقد «اعتبار و صلاحيت لازم» براي اداره امور كشور دانسته بودند.
علاوه بر اينها، موضوعي كه نارضايتي عمومي گسترده‌اي را در پي داشت، اين بود كه تورم بريتانيا در سال ۲۰۲۲ به شدت افزايش يافته و به نرخ فعلي ۹،۱درصد رسيده است.
حزب محافظه‌كار و ميراث داخلي جانسون
از نظر بسياري از تحليلگران، كناره‌گيري جانسون و روي كار آمدن يك نخستوزير جديد تنها به معناي تغيير شخص است و نبايد انتظار داشت سياست‌هاي اصلي حزب كه در اين سال‌ها پيگيري مي‌شده دستخوش تغييرات چشمگيري شود، اما برخي ديگر معتقدند احتمال دارد رسوايي‌ها و شكست‌هاي اخير، حزب محافظه‌كار را به تجديدنظر در برخي سياست‌ها وا دارد تا از شكست حزب در انتخابات سراسري آينده جلوگيري شود. سيد جلال ساداتيان، ديپلمات بازنشسته و كاردار اسبق ايران در انگليس به «اعتماد» مي‌گويد: «هنوز مشخص نيست چه كسي نخستوزير بعدي بريتانيا خواهد شد، اما آمدن يك شخص جديد حتما تغييراتي را در پي خواهد داشت.» به گفته او، پيگيري مصرانه جانسون براي اجراي برگزيت و تبعات اقتصادي اين موضوع سرآغاز برخي نارضايتي‌ها بود و درحالي كه لندن انتظار داشت روابط اقتصادي فراآتلانتيكي ضررهاي ناشي از آن را جبران كند اين اتفاق نيفتاد تا با افزايش نرخ بيكاري و تورم اوضاع براي جانسون سخت شود. ساداتيان مي‌افزايد: «پس از آغاز بحران اوكراين، آثار اين تورم خود را بيشتر نشان داد. نارضايتي‌ها بيشتر و اين مساله در كنار رسوايي‌هاي پياپي سبب شد وزراي خود جانسون نيز كنار بكشند و خواستار استعفاي او شوند.» كاردار اسبق ايران در انگليس معتقد است: «انتقادهاي درون حزبي از جانسون به اندازه‌اي گسترده است كه نمي‌توان گفت تنها متوجه شخص است و شامل سياست‌ها نمي‌شود و در نتيجه قاعدتا انتظار مي‌رود تجديدنظرهايي را شاهد باشيم، اما اينكه دايره اين تجديدنظرها تا كجا گسترده خواهد شد، هنوز مشخص نيست.»
گزينه‌هاي نخستوزيري بريتانيا
از افراد زيادي به عنوان كانديداهاي احتمالي كسب جايگاه نخستوزيري بريتانيا نام برده مي‌شود. افرادي كه براي اين مقام نامزد مي‌شوند بايد توسط دو عضو پارلمان معرفي شوند و از حمايت حداقل هشت عضو پارلمان برخوردار باشند. نمايندگان حزب محافظه‌كار در پارلمان در چندين دور راي‌گيري مخفي (متناسب با تعداد نامزدها) شركت مي‌كنند و هر بار به نامزد مورد نظر خود راي مي‌دهند. در هر دور راي‌گيري، نامزدي كه از ديگران راي كمتري به دست آورده باشد، حذف مي‌شود. رهبر حزبي كه در پارلمان بريتانيا اكثريت دارد، در عمل نخستوزير كشور تلقي مي‌شود. او ملزم به برگزاري انتخابات زودرس نيست، ولي طبق قانون چنين اختياري هم دارد. طول روند انتخاب رهبر جديد حزب به تعداد نامزدان بستگي دارد. براي نمونه، پس از استعفاي ديويد كامرون در سال ۲۰۱۶، به فاصله سه هفته ترزا مي انتخاب شد. ولي در پي استعفاي خانم مي در سال ۲۰۱۹، روند انتخاب رهبر جديد حزب كه بوريس جانسون در آن به پيروزي رسيد، حدود دو ماه طول كشيد.
بي‌بي‌سي از تعدادي از مقام‌هاي سابق و فعلي بريتانيا به عنوان كانديداهاي احتمالي و گزينه‌هايي كه شانس بيشتري دارند، نام برده است. به گزارش اين شبكه خبري، ريشي سوناك وزير پيشين دارايي، ليز تراس وزير خارجه، ساجد جاويد وزير پيشين بهداشت، نديم زهاوي وزير امور دارايي، جرمي هانت وزير پيشين امور خارجه و عضو پارلمان، سوئلا بريورمن دادستان كل، پني موردانت وزير كشور و گرنت شپس وزير حمل نقل اصلي‌ترين كانديداهاي تصدي عنوان نخستوزيري هستند.
براساس آخرين نظرسنجي‌ها كه در نهم جولاي انجام شده، ريشي سوناك بيشترين محبوبيت را (بيش از 30درصد) در ميان نامهاي فوق داراست. پس از او و با اختلاف زياد پني موردانت وزير كشور و ليز تراس وزير خارجه در جايگاه‌هاي بعدي قرار دارند.
سياست خارجي؛ بر همان مدار پيشين
انتظار نمي‌رود روي كار آمدن نخستوزيري ديگر از حزب محافظه‌كار تغييرات چشمگيري را در سياست خارجي بريتانيا ايجاد كند، اما شخصيت جانسون و برخي ايده‌ها و انديشه‌هايي كه او داشت سبب مي‌شود برخي متحدان بريتانيا از رفتن او خوشحال باشند.
به گزارش فايننشال تايمز، جو بايدن رييس‌جمهور ايالات متحده كه پيش‌تر از جانسون به عنوان «يك كپي جسمي و اخلاقي كامل از ترامپ» نام برده بود از اشاره به نام بوريس جانسون در بيانيه‌اي كه پس از استعفاي نخستوزير بريتانيا درخصوص روابط دوجانبه واشنگتن و لندن صادر شد، خودداري كرد. برونو لمار، وزير دارايي فرانسه نيز با تاكيد روي اينكه «دلم براي جانسون تنگ نمي‌شود»، گفت: «سرنوشت جانسون ثابت كرد كه تركيب برگزيت و پوپوليسم معجون خوبي براي يك ملت آماده نمي‌كند.»
حيدرعلي مسعودي، استاد روابط بين‌الملل در دانشگاه شهيد بهشتي به «اعتماد» گفت: «بعد از روي كار آمدن دولت بايدن، اولويت اصلي سياست خارجي امريكا تحكيم رابطه با متحدان اروپايي است. تركيب سفرهاي خارجي رييس‌جمهور ايالات متحده نيز نشان مي‌دهد كه اروپا بيشترين اهميت را براي واشنگتن دارد و شرق آسيا و خاورميانه در اولويت‌هاي بعدي هستند. در شرايطي كه انگليس از اتحاديه اروپا خارج شده، ايالات متحده براي تحكيم رابطه با لندن راهبردي دوجانبه و براي تحكيم رابطه با كشورهاي عضو ناتو و اتحاديه اروپا راهبردي چندجانبه را دنبال مي‌كند. تلاش بايدن اين است كه بتواند از انگيزه و گشايشي كه براي توسعه روابط با امريكا در لندن پسابرگزيت وجود دارد، استفاده كند. يكي از مهم‌ترين مصاديق اين تلاش، توافق AUKUS است كه ميان امريكا، بريتانيا و استراليا منعقد شد.» او با اشاره به موضوعات چالش‌برانگيزي كه در حال حاضر در سياست خارجي بريتانيا وجود دارد، تصريح كرد: «موضوع اوكراين اولين آزمون سياست خارجي انگليس در دوره پسابرگزيت بود. انگليس تلاش مي‌كرد تصوير جديد و متفاوتي از مجموعه اتحاديه اروپا از سياست خارجي خود ارايه كند.» مسعودي معتقد است: استعفاي جانسون بيشتر مربوط به مسائل داخلي بريتانيا بود و ريشه خارجي نداشت، در نتيجه تغيير نخستوزير و روي كار آمدن شخصي ديگر از حزب محافظه‌كار باعث نمي‌شود سياست خارجي اين كشور تغيير زيادي را تجربه كند. به گفته او، روند كنوني يعني تفاوت مواضع با اتحاديه اروپا با يك حدي از نوسان ادامه خواهد يافت.
سيد جلال ساداتيان، ديپلمات بازنشسته و كاردار اسبق ايران در انگليس مي‌گويد: «هنوز مشخص نيست چه كسي نخستوزير بعدي بريتانيا خواهد شد، اما آمدن يك شخص جديد حتما تغييراتي را در پي خواهد داشت.» او معتقد است: «انتقادهاي درون حزبي از جانسون به اندازه‌اي گسترده است كه نمي‌توان گفت تنها متوجه شخص است و شامل سياست‌ها نمي‌شود و در نتيجه قاعدتا انتظار مي‌رود تجديدنظرهايي را شاهد باشيم، اما اينكه دايره اين تجديدنظرها تا كجا گسترده خواهد شد، هنوز مشخص نيست.»
حيدرعلي مسعودي، استاد روابط بين‌الملل در دانشگاه شهيد بهشتي بر اين باور است كه «موضوع اوكراين اولين آزمون سياست خارجي انگليس در دوره پسابرگزيت بود. انگليس تلاش مي‌كرد تصوير جديد و متفاوتي از مجموعه اتحاديه اروپا از سياست خارجي خود ارايه كند.» مسعودي معتقد است: استعفاي جانسون بيشتر مربوط به مسائل داخلي بريتانيا بود و درنتيجه روي كار آمدن شخصي ديگر از حزب محافظه‌كار باعث نمي‌شود سياست خارجي اين كشور تغيير زيادي را تجربه كند. به گفته او، روند كنوني با يك حدي از نوسان ادامه خواهد يافت.